ΧΟΤΖΑΛΙ: Ο Φλεβάρης που… φλέβισε θάνατο!

Στις 26 Φεβρουαρίου, στο Αζερμπαϊτζάν, τιμάται η μνήμη των θυμάτων της γενοκτονίας του Χοτζαλί. Η τραγωδία της πόλης Χοτζαλί αποτελεί ένα από τα πιο τραγικά κεφάλαια της σύγχρονης ιστορίας του Αζερμπαϊτζάν.

Επιμέλεια: Νίκος Τσαγκατάκης

Πριν από 25 χρόνια, τη νύχτα μεταξύ της 25ης και 26ης Φεβρουαρίου 1992, οι ένοπλες δυνάμεις της Αρμενίας επιτέθηκαν στην πόλη Χοτζαλί, που αριθμούσε περί τους 7.000 κατοίκους, και διέπραξαν μαζικά εγκλήματα κατά των αμάχων. Στην προσπάθεια τους να εγκαταλείψουν την πόλη για να σωθούν, οι κάτοικοι δέχτηκαν πυρά από αρμενικές δυνάμεις με αποτέλεσμα 613 άτομα να σκοτωθούν, μεταξύ των οποίων ήταν 106 γυναίκες, 63 παιδιά και 70 ηλικιωμένοι. Την ίδια νύχτα 1.275 άνθρωποι πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους οποίους τα 150 άτομα εξακολουθούν να αγνοούνται.

Βάρβαρα εγκλήματα
Δεδομένης της μεγάλης κλίμακας και της φύσης των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν (σ.σ. πολλά πτώματα γυναικών και παιδιών έφεραν πολλαπλές μαχαιριές, ενώ ορισμένα είχαν αποτεφρωθεί) σε βάρος των άμαχων κατοίκων του Αζερμπαϊτζάν στο Χοτζαλί, οι πράξεις αυτές εμπίπτουν στον ορισμό των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας.
Την περίοδο 2010-2017 τα κοινοβούλια μιας σειράς χωρών καταδίκασαν το γεγονός ως πράξη γενοκτονίας. 18 Πολιτείες των ΗΠΑ το έχουν ήδη αναγνωρίσει –η διαδικασία συνεχίζεται– ως μαζική σφαγή. Τα αρμενικά στρατιωτικά εγκλήματα έναντι του αζερικού λαού καταδικάστηκαν επίσης και από διεθνείς οργανισμούς. Για παράδειγμα, στις 26 Ιανουαρίου 2012 η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέδωσε δήλωση καταδίκης της γενοκτονίας του Χοτζαλί, ενώ κάλεσε και άλλους διεθνείς οργανισμούς να μην απέχουν από τη διεθνή εκστρατεία αυτή και να προχωρήσουν στη νομική αξιολόγηση των εν λόγω γεγονότων.

Ωμή παραδοχή…
Η άμεση ανάμιξη και ευθύνη των αρμενικών αρχών για το έγκλημα στο Χοτζαλί μπορεί να μην διαλαλείται, αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι ο σημερινός Πρόεδρος της Αρμενίας, Σερζ Σαρκσιάν, έχει αναγνωρίσει ανοιχτά τον ρόλο των Αρμενίων στρατιωτικών στη σφαγή. Σε μια συνέντευξη με τον Βρετανό δημοσιογράφο Thomas de Waal, που στη συνέχεια δημοσιεύθηκε σε βιβλίο (βλ. Thomas de Waal, «Black Garden: Armenia and Azerbaijan through peace and war» NYU Press, 2003, page 169-172), ομολογεί τα εξής: «Πριν από τα γεγονότα στην πόλη Χοτζαλί, οι Αζέροι πίστευαν ότι μπορούν να αστειεύονται μαζί μας, νόμιζαν ότι οι Αρμένιοι είναι άνθρωποι που δεν θα σήκωναν πότε το χέρι τους κατά του άμαχου πληθυσμού. Όμως καταφέραμε να σπάσουμε το στερεότυπο αυτό».
Πολλοί εκτιμούν ότι η τραγωδία του Χοτζαλί είναι ουσιαστικά αποτέλεσμα της ατιμωρησίας προηγούμενων εγκλημάτων πολέμου που φέρονται να διέπραξαν αρμενικές ένοπλες ομάδες εναντίον του λαού του Αζερμπαϊτζάν. Θυμίζουν οι ίδιοι άνθρωποι, τη γενοκτονία του 1918 όταν στο Μπακού και σε άλλες περιοχές του Αζερμπαϊτζάν σκοτώθηκαν περισσότεροι από 30.000 άμαχοι, αναφέρουν μαζικές σφαγές των Αζέρων στην επικράτεια της ανεξάρτητης Αρμενίας των Ντασνάκ το 1918 – 1920 ή τις πολυάριθμες απελάσεις (150.000 Αζέρων από την Αρμενία το 1948 – 1953 όπου πέθαναν χιλιάδες αζέρικες οικογένειες, η απέλαση από την Αρμενία το 1987-1988 περίπου 250.000 Αζέρων από τα εδάφη που ιστορικά τους ανήκουν). Μνημονεύουν, τέλος, την κατοχή του Ναγκόρνο – Καραμπάχ και 7 γειτονικών περιοχών του Αζερμπαϊτζάν, από τις οποίες απέλασαν σχεδόν 7.000 Αζέρους.

Σεβασμός του Διεθνούς Δικαίου
Η διεθνής εκστρατεία για την καταγγελία των εγκλημάτων των Αρμενίων στρατιωτικών έχει μεγάλη σημασία και για τη μνήμη των πολιτών του Αζερμπαϊτζάν, αλλά και για όλους τους λαούς του κόσμου, αφού στη βάση του προβλήματος βρίσκεται η ιδεολογία του εθνικού σωβινισμού, της εθνικής μισαλλοδοξίας. Μια τέτοια ιδεολογία –και όχι η επιθυμία για αυτοδιάθεση– θεωρείται ότι οδήγησε στην σύγκρουση του Ναγκόρνο – Καραμπάχ.

Οι προαναφερθείσες μαζικές απελάσεις αποτελούν τη σαφή ένδειξη του γεγονότος ότι η ίδια η αρχή του δικαιώματος των λαών στην αυτοδιάθεση, την οποία επικαλούνται συνεχώς οι αρμένικες αρχές χρησιμοποιείται από αυτές μόνο για να δικαιολογήσει την επιθετικότητα, την κατοχή, την προσάρτηση και τη δημιουργία ενός εθνικά καθαρού κράτους. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αρμενία εμποδίζει την ειρηνευτική διαδικασία και την εφαρμογή των τεσσάρων αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που εγκρίθηκαν το 1993 για τη διευθέτηση της σύγκρουσης Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν και προσπαθεί να εδραιώσει τα αποτελέσματα της επιθετικότητας της.

Ωστόσο, η αρμενική πλευρά δεν είναι σε θέση να αγνοεί επ’ αόριστον το Διεθνές Δίκαιο. Τον Φεβρουάριο του 2016 η Federica Mogherini αποκάλεσε την ειρηνική διευθέτηση της σύγκρουσης ως «ύψιστη προτεραιότητα» της Ε.Ε..

Και στις 6 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο Ντόναλντ Τουσκ, επανέλαβε ότι το status quo στη σύγκρουση είναι απαράδεκτο και ότι «χρειάζεται να βρεθεί ταχεία πολιτική λύση σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο». Παράλληλα, σημείωσε ότι «το Αζερμπαϊτζάν είναι ένας σημαντικός εταίρος της ΕΕ, την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα του οποίου υποστηρίζουμε».

Είναι προφανές ότι η εξάλειψη της ιδεολογίας του εθνικού σοβινισμού και η ταχεία διευθέτηση της σύγκρουσης Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν είναι ηθικό καθήκον της διεθνούς κοινότητας προς τα θύματα της σύγκρουσης, ανεξαρτήτως εθνικότητας και θρησκείας. Χωρίς αυτό, η διαρκής ειρήνη, η σταθερότητα και η ανάπτυξη στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου είναι αδύνατη.