Μπορεί σε κάποιους να έκανε εντύπωση, για όσους παρακολουθούν όμως την δράση της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου η παραγγελία πριν από μερικές ημέρες της Εισαγγελέως κ. Ξένης Δημητρίου να διενεργηθεί έρευνα για την ακούσια νοσηλεία 130 συνανθρώπων μας σε ψυχιατρεία δεν ήταν καθόλου τυχαία και ούτε συνδέεται με την κατάθεση του νομοσχεδίου για την ποινική αντιμετώπιση ψυχικά ή διανοητικά πασχόντων ατόμων.

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Είναι το πρώτο πρακτικό βήμα της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου σε ένα θέμα που μελετά επιστημονικά επί μακρόν μέσα από έρευνες και διημερίδες που είτε διοργανώνει η ίδια είτε συμμετέχει, με σημαντικότερη αυτήν που διοργάνωσε από κοινού με το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής λίγους μήνες πριν με θέμα την Αναγκαστική Νοσηλεία Ψυχικά Ασθενών. Για τα 130 αυτά άτομα που νοσηλεύονται χωρίς τη θέλησή τους στα ψυχιατρικά καταστήματα του Δαφνίου, του Δρομοκαΐτειου και του δημόσιου Ψυχιατρείου της Θεσσαλονίκης, που έχουν κριθεί ως «μη έχοντα καταλογισμό» πριν από πολλά χρόνια –ακόμη και δεκαετίες– και έκτοτε ουδέποτε επανεξετάστηκε ο εγκλεισμός τους οι εισαγγελείς θα ερευνήσουν εάν έχει μεταβληθεί η κατάστασή τους και εάν μπορούν να ενταχθούν πλέον στην κοινωνία.

Η τραγική αφορμή…

Το ζήτημα απασχολεί τόσο την ψυχιατρική κοινότητα, όσο και την νομική, καθώς έπειτα από την πυρκαγιά στο Ψυχιατρείο του Δαφνίου την 4/9/2015 όπου έχασαν την ζωή τους 3 ασθενείς, συστάθηκε επιτροπή για την αναθεώρηση του νόμου περί ακούσιας νοσηλείας.

Σε ακόμα προγενέστερο χρόνο όμως απασχολούσε τόσο την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, που με παραγγελίες και γνωματεύσεις της εξειδίκευε κάθε φορά τις προϋποθέσεις εφαρμογής του ν. 2071/1992, όσο και τον Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος έπειτα από εκτεταμένες αναφορές πολιτών διενήργησε αυτεπάγγελτη έρευνα, το πόρισμα του οποίου υπέβαλε στις 21/5/2007 στον πρωθυπουργό και στην πρόεδρο της Βουλής και κοινοποίησε στον καθ’ ύλην αρμόδιο υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Στο πόρισμά του ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνει ότι: «Το εκτεταμένο άρθρο 2 του Ν. 2716/1999, που ρυθμίζει µε κάθε λεπτομέρεια τα δικαιώματα των ασθενών, σύμφωνα µε τους αντίστοιχους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα απόκλισης της ρύθμισης από την εφαρμογή της. Τίποτε από όσα στη διάταξη αναφέρονται δεν έχει πραγματικά τεθεί στην υπηρεσία του ασθενούς. Είναι άραγε δυνατόν να κάνει κανείς λόγο για προστασία των δικαιωμάτων, τη στιγμή που στην Ελλάδα ο ακούσιος εγκλεισμός κινείται μεταξύ του 40-50% των εισαγωγών; Σε κανένα από τα Κράτη – Μέλη της Ε.Ε. ο αριθμός αυτός δεν ξεπερνά το 7-8%, καθώς στις χώρες αυτές η πρωτοβάθμια περίθαλψη λειτουργεί ως ηθμός των εισαγωγών και ιδιαίτερα των ακούσιων εγκλεισμών».

Δεν τηρούνται οι διαδικασίες

Ούτε λίγο ούτε πολύ, δηλαδή, δεν διαπιστώνεται ανεπαρκές νομοθετικό πλαίσιο, αλλά κακή εφαρμογή του νόμου από τους συμπλεκόμενους δικαστικούς και νοσοκομειακούς φορείς, καθώς δεν τηρούνται οι διαδικασίες ακούσιας νοσηλείας πασχόντων. Στην πολυσέλιδη αναφορά αποτυπώνεται το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και έπειτα από επιτόπια έρευνα και συνεργασία με τα ψυχιατρεία και δειγματοληπτικό έλεγχο 179 περιπτώσεων διαπιστώθηκε ότι:

1] Οι ψυχίατροι ως «οιωνεί πραγµατογνώµονες» δεν αιτιολογούν πλήρως και επαρκώς την κρίση τους, ώστε να καταστεί δυνατή η ορθή άσκηση των αρμοδιοτήτων του εισαγγελέα για την ακούσια νοσηλεία και δεν υφίσταται εξατομικευμένη εκτίμηση για το αν ο ασθενής είναι ικανός να κρίνει για την κατάσταση της υγείας του και για το αν η έλλειψη νοσηλείας μπορεί να επιδεινώσει την κατάστασή του όπως απαιτεί ο νόμος.

2] Σε ποσοστό 97% η μεταφορά των ασθενών έγινε από την αστυνομία και όχι από το ΕΚΑΒ, άρα οι ψυχικά πάσχοντες αντιμετωπίζονται ως «δυνάμει επικίνδυνα πρόσωπα» και όχι ως ασθενείς, κατά παράβαση του νόμου.

3] Δεν προέκυψε µε βεβαιότητα ότι οι ασθενείς ενημερώθηκαν επαρκώς «για τα δικαιώματά τους και ειδικότερα το δικαίωμά τους να ασκήσουν ένδικο µέσο», όπως ο νόμος επιτάσσει.

4] Ενώ σε ποσοστό 94% βρέθηκε εισαγγελική εντολή για εγκλεισµό, στις µισές περίπου περιπτώσεις των εξετασθέντων φακέλων δεν βρέθηκε κλήση για δίκη και σε ποσοστό 84% περίπου δεν βρέθηκε δικαστική απόφαση περί εγκλεισµού. Επιπλέον, διαπιστώθηκε και επιβεβαιώθηκε στατιστικά η υπέρβαση του χρονικού διαστήµατος των 10 ηµερών που ορίζει ο νόµος. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν παραστάθηκε στη δίκη ο ασθενής. Το διατακτικό των δικαστικών αποφάσεων στηρίχθηκε στις αρχικές συνοπτικές γνωµατεύσεις που έγιναν κατά την εισαγωγή του ασθενούς, χωρίς δηλαδή νεότερες γνωματεύσεις της κατάστασης του ασθενούς ακόµη και σε περιπτώσεις που ο εγκλεισµός είχε πολύ µεγάλη διάρκεια.

5] Τέλος, το γεγονός ότι δεν διαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική συσχέτιση µεταξύ της ύπαρξης δικαστικής απόφασης και της διάρκειας ακούσιου εγκλεισµού, σηµαίνει ότι στην πράξη αναιρείται η βασική επιδίωξη του Ν. 2071/92, δηλαδή ο δικαστικός έλεγχος του ακούσιου εγκλεισµού των ψυχικά ασθενών.

Στην περίπτωση της ακούσιας νοσηλείας η τήρηση των τυπικών διαδικασιών και χρονοδιαγραμμάτων είναι εξαιρετικά βαρύνουσα, καθώς μέσω αυτών προστατεύονται τα ατομικά δικαιώματα του ανθρώπου, όπως ορίζεται στο εθνικό μας Σύνταγμα, αλλά και στην Διεθνή Χάρτα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Η χώρα μας ήδη μετρά καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (υποθέσεις Καραμανώφ, Βένιος κτλ κατά Ελλάδος), καθώς φαίνεται ότι ο μη συντονισμός των αρμοδίων κρατικών φορέων οδηγεί σε καταστρατήγηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πασχόντων. Ας ελπίσουμε ότι η έρευνα που διεξάγεται θα αφυπνίσει τις κρατικές δομές προς τήρηση του νόμου, αλλιώς θα επαληθευτεί για μια ακόμα φορά ότι επαναπαυόμαστε στον «πατριωτισμό των Ελλήνων» όπως αναφέρεται στο άρθρο 120 του Συντάγματος.