«Έφυγε» ο σπουδαίος συλλέκτης Ίων Βορρές
«Έφυγε» πλήρης ημερών ο Ίων Βορρές, αφήνοντας όμως πίσω του σπουδαιότερο από τα έργα του: Το Μουσείο Βορρέ στην Παιανία.
Πληροφορούμενος την είδηση του θανάτου του Ίωνος Βορρέ, ο αν. υπουργός Πολιτισμού κ. Νίκος Ξυδάκης έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Μέσα από το σημαντικό μουσείο που ίδρυσε, ο Ίων Βορρές πρόσφερε πολλά στην ανάδειξη της συνέχειας μεταξύ της λαϊκής παράδοσης και της σύγχρονης ελληνικής τέχνης. Τα δύο τμήματα του Μουσείου Βορρέ, το λαογραφικό και το μουσείο σύγχρονης τέχνης, διασώζουν αυθεντικές εκδοχές του ελληνικού πολιτισμού, του ίδιου πολιτισμού που ο Βορρές φρόντισε να προβάλει με πολλές εκθέσεις έργων της συλλογής του στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά του».
Μέσα από το διαδίκτυο αλιεύσαμε μια συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Ίων Βορρές στις 8/9/2010 στην Ελίνα Τσινγκίρογλου. Αντί άλλων για το αιώνιο ταξίδι του Έλληνα συλλέκτη και ευπατρίδη, την παραθέτουμε αυτούσια:
Με ποιο όραμα ξεκινήσατε το εγχείρημα τούτο, της δημιουργίας ενός Μουσείου;
Με κανένα όραμα. Το εγχείρημα δημιουργήθηκε μόνο του εκ των υστέρων. Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, το Μουσείο Βορρέ είναι αποτέλεσμα ενός ψυχικού και αισθητικού σοκ. Όταν το 1962 επέστρεψα στην Ελλάδα μετά από 20ετή απουσία στον Καναδά όπου σπούδασα και εργάστηκα ως δημοσιογράφος και τεχνοκρίτης, έφριξα με την τσιμεντοποίηση, την κακογουστιά και την περιβαλλοντική φθορά που μάστιζαν τη μεταπολεμική Ελλάδα. Αποφάσισα τότε να κάνω κάτι για να περισώσω και να προβάλλω ένα γνήσιο ελληνικό περιβάλλον με σκοπό να παροτρύνω τους συμπατριώτες μου να σώζουν και να διατηρούν την ελληνική μας κληρονομιά. Το αποτέλεσμα είναι το Μουσείο Βορρέ.
Στη ζωή όταν κάποιος διαφοροποιείται δέχεται καταιγισμό από ποικίλη κριτική. Όταν αποφάσισα να εγκατασταθώ στην Παιανία και άρχισα να αναστηλώνω τα παλιά ερείπια, οργίασε όλη η περιοχή με διάφορες φήμες, η μια χειρότερη από την άλλη. Ορισμένοι έλεγαν ότι θα γίνει κακόφημο νυχτερινό κέντρο, άλλοι βλέποντας τους παλιούς τοίχους να υψώνονται επέμεναν ότι θα λειτουργήσει ως κέντρο γυμνιστών ή χαρτοπαικτική λέσχη. Άλλοι πάλι διατείνονταν ότι θα ήταν κέντρο επικίνδυνης θρησκευτικής αίρεσης. Τόσος ήταν ο θόρυβος, που τελικά με επισκέφθηκε ο Μητροπολίτης για να μάθει την πραγματικότητα και ο οποίος έλαβε φυσικά τη διαβεβαίωση ότι όλα αυτά ήταν «πονηρές φαντασιοπληξίες»!
Θυμάμαι πάντα τον αείμνηστο πατέρα μου, επιτυχημένο επιχειρηματία, που ανησυχούσε με τον τρόπο που κατανάλωνα την οικογενειακή μας περιουσία για τη δημιουργία του μουσείου. Πριν πεθάνει μάλιστα με έβαλε να του υποσχεθώ ότι θα επισκεφθώ έναν ψυχίατρο μήπως με γιατρέψει από τη συλλεκτική μου μανία την οποία θεωρούσε πραγματική ασθένεια. Κράτησα το λόγο μου και επισκέφθηκα τον ψυχίατρο ο οποίος όμως με διαβεβαίωσε ότι η ασθένειά μου είναι ανίατη!
Τι είναι τέχνη για ένα συλλέκτη όπως είστε εσείς;
Χιλιάδες βιβλία έχουν γραφτεί και εκατομμύρια λέξεις έχουν ειπωθεί στην ανθρώπινη προσπάθεια ανεύρεσης ενός παγκόσμια αποδεκτού ορισμού της τέχνης, χωρίς καμία επιτυχία. Πιθανώς αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι το πρόσωπο της τέχνης ποικίλει και εναλλάσσεται τόσο δυναμικά ώστε να μην επιδέχεται συγκεκριμένους προσδιορισμούς. Ο χρόνος και το υποσυνείδητο της ανθρωπότητας είναι αυτά που τελικά την κρίνουν και την αξιολογούν.
Όπως είπε κάποτε ο Οσκαρ Γουάϊλντ, η τέχνη δεν εκφράζει τίποτα άλλο παρά τον εαυτό της. Άρα κάθε καλλιτεχνικό έργο εκφράζει μια δική του ανεξάρτητη και απόλυτη αλήθεια και πραγματικότητα. Και ακριβώς λόγω αυτής της απόλυτης ιδιαιτερότητας, προσωπικότητας και ποικιλίας, η τέχνη είναι η μεγαλύτερη επιβεβαίωση ελευθερίας που έχει την τύχη να απολαμβάνει ο άνθρωπος. Και πόσες φορές αυτή η απόλυτη ελευθερία δεν έσωσε την ανθρωπότητα από τόσες σκοτεινές και αθέμιτες αλήθειες, είτε θρησκευτικές, είτε κοινωνικές, είτε πολιτικές, όλες ύπουλες παγίδες που παραμονεύουν να μας υπονομεύσουν. Αυτό ακριβώς εννοεί ο Νίτσε με το θαυμάσιο ρητό του «ευτυχώς που έχουμε την τέχνη για να μην καταστραφούμε από την αλήθεια».
Πού πιστεύετε ότι οδηγείται η τέχνη σήμερα;
Η τέχνη ποτέ δεν οδηγείται αλλά είναι αυτή που οδηγεί. Στη μακροχρόνια ιστορία της ανθρωπότητας, είναι η τέχνη που αναλαμβάνει τα ηνία ως ο ηγέτης ήρωας και μαχητής που ανοίγει διάπλατα νέους ορίζοντες – αισθητικούς, πνευματικούς και κοινωνικούς – για μια γενικά απαθή, απρόθυμη και υποβαθμισμένη κοινωνία, αρνητικά επηρεασμένη από μια συντηρητική και αντιδραστική θρησκευτικότητα.
Πώς ξεκινήσατε να αγοράζετε έργα τέχνης, ποιο ήταν το πρώτο έργο της συλλογής σας;
Αποκομμένος στον Καναδά από τις καλλιτεχνικές εξελίξεις στην Ελλάδα, θυμάμαι με τι έκπληξη και θαυμασμό αντιμετώπισα τη μεγάλη αναδρομική έκθεση του Αλέκου Κοντόπουλου στον Πύργο Αθηνών το 1962. Σε 10 λεπτά είχα αγοράσει τα μισά έργα. Αυτό μου έδωσε το ερέθισμα «να ριχτώ με τα μούτρα» όπως λένε, στην αγορά έργων συγχρόνων Ελλήνων ζωγράφων και γλυπτών. Αντιλήφθηκα τότε πόσο λίγο γνωστοί ήταν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά κυρίως στο εξωτερικό. Γι’ αυτό επιδόθηκα με ζήλο στην οργάνωση εκθέσεων του μουσείου στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στις Η.Π.Α., Καναδά και Ευρώπη, τις οποίες επισκέφθηκαν χιλιάδες φιλότεχνοι. Θεωρώ αυτό ένα από τα πλέον ικανοποιητικά επιτεύγματα της ζωής μου.
Ποια ήταν η πιο όμορφη στιγμή της πορείας σας στον χώρο της Τέχνης;
Ήταν τα επίσημα εγκαίνια του μουσείου το καλοκαίρι του 1983 παρουσία του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή και της Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε όχι μόνο την υλοποίηση του μεγάλου οράματος της ζωής μου αλλά και την τελική επιβεβαίωση της επιτυχίας του πολυετούς εγχειρήματός μου. Μου δόθηκε επιπρόσθετα η ευκαιρία να ανακοινώσω την απόφασή μου να κληροδοτήσω το μουσείο στο Έθνος.
Τι πιστεύετε ότι λείπει σήμερα από την Πολιτεία ως αρωγός της τέχνης;
Δυστυχώς λείπουν πολλά. Το κυριότερο είναι η έλλειψη συντονισμού και ενιαίας μακροπρόθεσμης πολιτικής εκ μέρους του αρμόδιου υπουργείου. Λείπει επίσης μια στενότερη και αμεσότερη επαφή του Υπουργείου με τους πολιτιστικούς παράγοντες. Πρέπει επίσης να υπάρξει μια σταθερή χρηματοδότηση βάσει μιας δίκαιης και αντικειμενικής αξιολόγησης του έργου των φορέων, και όχι εξαρτώμενη από τις προσωπικές προτιμήσεις του εκάστοτε υπουργού.
Πιστεύω ότι γενικά θα πρέπει να αυξηθούν τα κονδύλια για τον πολιτισμό. Και τούτο εφόσον η παγκοσμίως δημοφιλής ιστορία του ελληνισμού αποτελεί πόλο έλξης για τον τουρισμό που τυγχάνει και η κύρια πηγή εσόδων της χώρας μας. Θυμάμαι αυτό που έλεγε πάντα η Μελίνα Μερκούρη ότι στην εποχή μας η βαριά βιομηχανία ενός έθνους δεν είναι τα εργοστάσια αλλά η τέχνη και ο πολιτισμός.
Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε η τέχνη να είναι πιο δεκτική στα παιδιά; Τι κάνετε στο Μουσείο σας γι’αυτό;
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι η τέχνη είναι το σπέρμα του πολιτισμού και βασικός παράγοντας για την αναβάθμιση της παιδείας που δυστυχώς υστερεί στην χώρα μας. Στο Μουσείο Βορρέ το θέμα επιμορφώσεως της νεολαίας είναι από τους βασικότερους στόχους μας. Για το λόγο αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα διαχειρίζεται πλέον αποκλειστικά ο Νεκτάριος Βορρές.
Το μουσείο από την ίδρυσή του είναι ανοικτό σε παιδιά όλων των ηλικιών, με ξεναγήσεις ειδικά προσαρμοσμένες ανάλογα με την ηλικία τους. Από τα μέσα του 2009 λειτουργεί το Εργαστήρι Ανακυκλώσιμης Τέχνης το οποίο ανανέωσε το ενδιαφέρον εκπαιδευτικών και μαθητών για το μουσείο, με αποτέλεσμα πέρσι να μας επισκεφθούν περίπου 12.000 παιδιά.
Ποια συμβουλή θα δίνατε σε νέους συλλέκτες;
Πρώτιστα συγχαρητήρια που αποφάσισαν να γίνουν συλλέκτες. Δεν θα μπορούσαν να είχαν επιλέξει μια καλύτερη απασχόληση που θα αποβεί μια αστείρευτη πηγή αισθητικής, συναισθηματικής και πνευματικής απόλαυσης όλη τους τη ζωή. Και λέω συναισθηματικής διότι μια αξιόλογη συλλογή είναι σαν ένα υιοθετημένο παιδί που αναπόφευκτα ενσωματώνεται στο οικογενειακό περιβάλλον. Το «παιδί» όμως αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα, συντήρηση, ασφάλεια και πολλά άλλα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για ένα συλλέκτη είναι η τύχη της συλλογής του μετά θάνατον. Αν δεν τακτοποιήσει το θέμα αυτό στη διαθήκη του ή ενόσω βρίσκεται εν ζωή, είναι βέβαιο ότι η συλλογή θα διαλυθεί και θα χαθεί. Και τούτο διότι οι κληρονόμοι δεν συμμερίζονται τα ίδια ιδανικά και προτιμήσεις.
Σημειωτέον επίσης ότι μια συλλογή τυγχάνει ένας καθρέπτης, μια επέκταση της προσωπικότητας του συλλέκτη. Βλέποντας π.χ. τη συλλογή ενός άλλου συλλέκτη, αξιολογώ αμέσως τις προτιμήσεις, τις γνώσεις, την αισθητική ωριμότητα καθώς και την οικονομική του επιφάνεια.
Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η συλλεκτική παράδοση στην Ελλάδα τυγχάνει αξιόλογη και ποικίλη και αποβαίνει λίαν επωφελής για το έθνος, γεγονός που δυστυχώς δεν το έχει εκτιμήσει αρκετά η Πολιτεία. Και τούτο γιατί μια μεγάλη συλλογή αποτελεί και έναν αποτελεσματικό φραγμό κατά της αρχαιοκαπηλίας και της διαφυγής σημαντικών έργων Ελλήνων δημιουργών στο εξωτερικό.
Σαν ταλαιπωρημένος βετεράνος της τέχνης θεωρώ καθήκον μου να σας προσφέρω μερικές πρακτικές υποδείξεις σε ότι αφορά την απόκτηση έργων τέχνης ώστε να κάνετε μια σωστή επένδυση από αισθητικής και οικονομικής πλευράς:
Πρώτα απ’ όλα μια γενική συμβουλή: Αφού η προσεγμένη και σωστή επένδυση στην τέχνη αποτελεί αναπόφευκτα ένα κερδοφόρο εγχείρημα, προτείνω να αγοράζετε κατά προτίμηση ελληνικά έργα. Οι σύγχρονοι ζωγράφοι και γλύπτες της χώρας μας συναγωνίζονται τους καλύτερους του κόσμου. Από άποψη τιμών επίσης η ελληνική τέχνη είναι πολύ ελκυστική.
Προσπαθήστε να αποφύγετε πίνακες με κοινά ή ρομαντικά θέματα, όπως ηλιοβασιλέματα, ανθοστόλιστα λιβάδια, φεγγαρόλουστες βραδιές, καίκια και ψαράδες σε εκτυφλωτικές γαλάζιες θάλασσες, θέματα που υπάρχουν κατά κόρον στην αγορά. Προτιμήστε πρωτοποριακά και δυναμικά έργα, ιδιαίτερα πίνακες που απεικονίζουν ιστορικά γεγονότα. Τέτοια έργα εντυπωσιάζουν και αποτελούν την καλύτερη επένδυση.
Επίσης, πριν αγοράσετε έναν πίνακα, ελέγχετε πάντα πολύ προσεκτικά την κατάστασή του και βεβαιωθείτε ότι είναι αυθεντικός, ιδιαίτερα όσον αφορά τους παλαιότερους ζωγράφους όπου υπάρχει κίνδυνος απομιμήσεων.
Πριν αποφασίσετε, μεταφέρετε με το νου σας τον πίνακα στον χώρο που σκοπεύετε να τον τοποθετήσετε. Μπορεί να ανακαλύψετε ότι δεν ταιριάζει καθόλου με το περιβάλλον και αυτό μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικό.
Μην αγοράζετε αμέσως το πρώτο έργο που θα δείτε ενός καλλιτέχνη και έτυχε να σας αρέσει. Είναι προτιμότερο να επισκεφθείτε το εργαστήριό του και να δείτε όλη του τη δουλειά. Είναι πιθανό να προτιμήσετε ένα άλλο έργο ποιοτικά ανώτερο από εκείνο που είδατε πρώτα.
Μην αγοράζετε ποτέ απλώς όνομα, όπως κάνουν πολλοί, αλλά ποιότητα.
Μην βασίζεστε ποτέ απόλυτα στη συμβουλή των τεχνοκριτών. Η ιστορία γενικά τους έχει κρίνει ως αναξιόπιστους. Συνεπώς βασιστείτε στα δικά σας μάτια και στη δική σας καλλιτεχνική κρίση.
Ελπίζω οι ταπεινές αυτές καλλιτεχνικές υποδείξεις από έναν ταλαιπωρημένο συλλέκτη να σας βοηθήσουν στη σωστή επιλογή μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης, δηλαδή μεταξύ του προσωπικού σας γούστου και της τέχνης ως επένδυση. Σας προειδοποιώ ότι αυτό δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει τον κόπο.
Με ποια κριτήρια επιλέγετε τα έργα και τους καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργάζεστε;
Το σύνολο του Μουσείου Βορρέ είναι ένα καθαρά προσωπικό μου όραμα. Έχω δυο βασικά κριτήρια για την επιλογή των έργων: το πρώτο φυσικά βασίζεται στο προσωπικό μου γούστο. Το δεύτερο κατά πόσο ένα έργο είναι απαραίτητο για να συμπληρώσει ένα κενό στη συλλογή του μουσείου.
Ποιες είναι οι αδυναμίες σας;
Είναι τόσες πολλές που ευτυχώς καθιστούν τη ζωή μου πολύπλευρη και ενδιαφέρουσα.
Αν δεν είσαστε αυτός που είστε, ποιος θα θέλατε να είσαστε;
Απολύτως κανείς.
Πώς τοποθετήστε απέναντι στο θαύμα που λέγεται ζωή;
Πρώτα απ’ όλα δεν θεωρώ τη ζωή σαν ένα θαύμα. Αν την αποδεχθούμε σαν θαύμα, τότε δυστυχώς αναπόφευκτα το θαύμα αυτό αποδεικνύεται θαύμα μιας αποτυχίας που δεν τιμά ούτε τον άνθρωπο, ούτε τον υποτιθέμενο θεό που τη δημιούργησε.
Τι έχετε αγαπήσει περισσότερο στη ζωή σας;
Δυστυχώς ή ευτυχώς, αποκλειστικά τον εαυτό μου.
Πού θα εντοπίζατε την ομορφιά του κόσμου;
Στο μεγαλείο του σύμπαντος και όχι βέβαια στο δικό μας μικρό, μίζερο, βάρβαρο και βασανισμένο κόσμο.
Τι ελπίζετε για το μέλλον;
Να μπορώ να ελπίζω ως το τέλος της ζωής μου για ένα καλύτερο μέλλον.
Ποιο είναι το μότο σας;
Μην μετανιώνεις ποτέ για ότι έκανες ή δεν έκανες στη ζωή σου.
Ποιος είναι τελικά ο Ίων Βορρές;
Δεν κατάφερα ποτέ να το ανακαλύψω, και ίσως καλύτερα. Αμφιβάλλω αν τελικά θα άξιζε τον κόπο.