«Ζάππειο Παρθεναγωγείο»: Ένα βιβλίο- ντοκουμέντο για το σχολείο της Ρωμιοσύνης

Ένα βιβλίο μνήμης, νοσταλγίας, παιδείας, αρχιτεκτονικής και ηθογραφίας για την ελληνική παρουσία στην Κωνσταντινούπολη θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Τσουκάτου. Είναι το πρώτο ολοκληρωμένο ιστορικό πόνημα «Ζάππειον Παρθεναγωγείον» της Πολίτισας Ιωάννας Ψαροπούλου- Δόκου, η οποία το 1955 αποφοίτησε από το ομογενειακό αυτό ίδρυμα ελληνισμού και δίδαξε κατόπιν ως καθηγήτρια Βιολογίας μέχρι το 1980, οπότε μετακόμισε στην Αθήνα.

Πρόκειται για ένα έργο ζωής που περιλαμβάνει το ιστορικό της ίδρυσης, τον τρόπο διοίκησης, το πρόγραμμα διδασκαλίας, τις υποδομές, τα ήθη ανατροφής, την εθνικο-θρησκευτική μορφή εκπαίδευσης, τις αυστηρές σχέσεις δασκάλων και μαθητών, τα επιτεύγματα των αποφοίτων, αλλά και την πολιορκία του Ζαππείου από το νέο εθνικιστικό κράτος του Κεμάλ Ατατούρκ που οδήγησε σε ένα ασφυκτικό έλεγχο από το υπουργείο Παιδείας του νέου καθεστώτος. Χαρακτηριστικό των νεωτεριστών του κοσμικού αυταρχισμού είναι ότι το 1922 στο ωρολόγιο πρόγραμμα εισήχθη και το υποχρεωτικό μάθημα …στρατιωτικών που το έκανε Τούρκος αξιωματικός!

Και βέβαια, η συγγραφέας εξιστορεί την μοιραία κατάληξη αυτού του φυτώριου ελληνικότητας , με τον κλοιό να σφίγγει όσες φορές οι ελληνοτουρκικές σχέσεις έπαιρναν φωτιά λόγω του Κυπριακού αγώνα ( με τις εκατέρωθεν ωμότητες).γεγονός που το πλήρωναν τα αθώα ελληνόπουλα. με διακρίσεις και τρομοκρατία. Έτσι, το 1999 η ελληνική διοίκηση μετέτρεψε το σχολείο σε μικτό στην προσπάθεια του Πατριαρχείου να διατηρήσει τον αναγκαίο αριθμό μαθητών, ώστε να μην κλείσει και να μην περιέλθει στο τουρκικό δημόσιο.

Η συνεχής όμως αποψίλωση της άλλοτε κραταιάς ελληνικής μειονότητας είχε ως αποτέλεσμα το 2008 να μην υπάρχουν απόφοιτοι! Για να αποφευχθεί το θανάσιμο πλήγμα ,οι ιθύνοντες απευθύνθηκαν σε Ορθόδοξους Αντιοχείς αραβόφωνους οι οποίοι έγραψαν τα παιδιά τους στο σχολείο, παρ΄ότι αγνοούσαν την ελληνική γλώσσα…

Το Ζάππειο Παρθεναγωγείο, που θεμελιώθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1882 επί Σουλτάνου Αμπντουλχαμίτ Χαν του Β΄και Πατριάρχου Ιωακείμ του Γ΄ και λειτούργησε το 1885, υπήρξε δωρεά του Ηπειρώτη αγωνιστή και μεγαλοκτηματία Ευάγγελου Ζάππα και του κληρονόμου αδελφού του Κωνσταντίνου Ζάππα, σήμερα φυτοζωεί . Μεγαλόπρεπο αλλά θλιμμένο θυμίζει σε όσους περνούν από το Πέραν ,.κοντά στην πλατεία Ταξίμ και δίπλα στην Αγία Τριάδα, οτι άνθρωποι και κτίρια συνιστούν τον πολιτισμό μας. Το δοκίμιο τιμής της Ιωάννας Ψαροπούλου- Δόκου διασώζει τη δόξα αυτού του πολιτισμού φωτίζοντας αυτό το Παλάτι γνώσης.

Το Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων προδημοσιεύει βασικά αποσπάσματα από το βιβλίο των 492 σελίδων, ως πράξη τιμής προς ζώντες και τεθνεώτες, διδάσκοντες και διδασκόμενους την Ιστορία της Ρωμιοσύνης, στην άλλοτε πολυπολιτισμική Πόλη.

«Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα οι βελτιωμένες συνθήκες διαβίωσης που επεκράτησαν στην Πόλη ως αποτέλεσμα της διείσδυσης του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων του 1839 και 1856 επέτρεπαν την άνοδο του βιοτικού και πνευματικού επιπέδου. Η Ρωμιοσύνη αξιοποίησε το ευνοϊκό κλίμα με θετική παρουσία σ’ όλες σχεδόν τις εργασιακές και κοινωνικές δραστηριότητες με πρωτεύοντα στόχο την αναβάθμιση της παιδείας και την εκπαίδευση και χειραφέτηση της γυναίκας. Το κυρίως μέλημα του Oρθόδοξου Κέντρου η ανέλιξη του Γένους είχε ξεκινήσει. Δημιουργήθηκαν σωματεία τα οποία προωθούσαν τα γράμματα με κορυφαίο τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο που ιδρύθηκε το 1860. Η συνεργασία των εμπνευσμένων Προκαθημένων του Oικουμενικού Θρόνου με την Πατριαρχική Κεντρική Εκπαιδευτική Επιτροπή και η αρωγή των Ευεργετών και Δωρητών του Γένους δώρισε στην ομογένεια νηπιαγωγεία, δημοτικά, αρρεναγωγεία και Παρθεναγωγεία.(…).

Η οικοδομή του Ζαππείου ολοκληρώθηκε σε τρία χρόνια με την προσωπική επίβλεψη και μέριμνα της διευθύντριάς του Κ. Κεχαγιά. Για την ανέγερση και τον εξοπλισμό του δαπανήθηκαν 32.000 χρυσές λίρες, τις οποίες διέθεσε ο ιδρυτής Κ. Ζάππας. Το εξαώροφο από μάρμαρο και γαλλικό λίθο, νεοελληνικού ρυθμού μεγαλοπρεπές άφλεκτο τέμενος της παιδείας, οικοδομημένο σε περίοπτη και ευάερη τοποθεσία διέθετε εξαρχής γενική κεντρική θέρμανση που εξασφάλιζε ζεστό νερό και μοντέρνα για την τότε εποχή συστήματα φωτισμού και εξαερισμού.

Έχει ευρύχωρες αίθουσες διδασκαλίας, τεράστιους διαδρόμους, μεγαλοπρεπέστατες αίθουσες υποδοχής διακοσμημένες με θέματα της ελληνικής μυθολογίας που παριστάνουν την Ηώ και τον Όλυμπο και με τοποθεσίες της Πόλης. Η κεντρική είσοδός του με τη βαριά σιδερένια πόρτα που σε κάθε θυρόφυλλό της φέρει το Ζήτα (Ζ) εισάγει στο πολυτελέστατο προαύλιο. Το μαρμάρινο δάπεδό του στο υπερυψωμένο από τρία πλατιά σκαλοπάτια τμήμα του φέρει ενσωματωμένη μαρμάρινη πλάκα με εγγεγραμμένη τη χρονολογία της ανέγερσης (1885).

Στο κέντρο του δεσπόζει η λευκή μαρμάρινη κρεμαστή σκάλα. Τη βάση της κοσμούσαν μέχρι τη μεταπολίτευση του Κεμάλ, δύο ολόσωμες μούσες. Στο πλατύσκαλό της φιλοξενεί τον ανδριάντα του Κ. Ζάππα και γίνεται διπλή. Τα χρυσά της κιγκλιδώματα υποβαστάζονται από τέσσερις μαρμάρινους κίονες ιωνικού και κορινθιακού ρυθμού. Στα δεξιά και αριστερά της εισόδου υπάρχουν αίθουσες, το θυρωρείο και το διαλεκτήριο αντίστοιχα, που αυλίζονται στο προαύλιο. Το κεντρικό αυτό τμήμα, το μεγαλοπρεπές προαύλιο ενώνει τις δύο πτέρυγες του κτηρίου. Από τον διάδρομο της κάθε μιας ξεκινά σκάλα που τελειώνει στον τελευταίο όροφο. Η όλη διαρρύθμιση του οικοδομήματος με τους πολλούς και καλομελετημένους χώρους του εξυπηρετούσε τις ανάγκες των εξωτερικών και εσωτερικών μαθητριών του. Προορισμένο να λειτουργεί και ως εσωτερική σχολή είχε άνετους κοιτώνες και βοηθητικούς χώρους. Παρείχε ως πρότυπο όλες τις προδιαγραφές για την υγιεινή και παιδαγωγική κάλυψη. Αποτελούσε και αποτελεί και σήμερα αρχιτεκτονικό κόσμημα που προκαλεί τον θαυμασμό στον επισκέπτη και στέκει επιβλητικό στην καρδιά της Πόλης.(…).

Κάθε μία από τις εσωτερικές έπρεπε να προσκομίσει «μία στρωμνή μαλογέμιστου, δύο προσκεφάλαια, το μεν μεγαλύτερον το δε μικρότερον, ένα εφάπλωμα κλίνης χειμερινόν, δύο κλινοσκεπάσματα, μάλλινον χειμερινόν και λευκόν θερινόν, έξι συνδόνας, έξι περικαλύμματα προσκεφάλων, έξι προσόψια, έξι χειρόμακτρα τραπέζης, έξι υποκάμισα της ημέρας, έξι όμοια της νυκτός, τρεις χιτωνίσκους εκ φανέλλης, δώδεκα ρινόμακτρα, δύο ποδιαίας, οκτώ περιτραχήλια, οκτώ ζεύγη υπομανίκων, ένα σακκίδιον προς ένθεσιν των μη καθαρών ενδυμάτων, δύο ζεύγη υποδημάτων, ένα ζεύγος πηλοβατίδων, δύο κοχλιάρια, ένα περόνιον, ένα μαχαίριον (εκ λευκού μετάλλου), ένα κτένιον, ένα διαλυστήριον, μίαν ψύχτραν και πάντα του έτους προς γραφήν χρήσιμα».(…).

Τα τραγικά συμβάντα του 1922 το απογύμνωσαν από μαθήτριες και εκπαιδευτικούς. Η δημιουργία του νέου τουρκικού κράτους άλλαξε την πορεία της σαρανταεπτάχρονης λειτουργίας του. Με κόπο και θυσίες θα ανασυνταχθεί, θα κατορθώσει να επιβάλει την παρουσία του και να συνεχίσει την προσφορά του. Θ’ αντέξει τις ριζικές αλλαγές που θα φέρει το κεμαλικό καθεστώς, όμως ένα εντελώς διαφορετικό Ζάππειο θα προκύψει. Από το 1923 το Εθνικόν Ζάππειον Παρθεναγωγείον μετονομάζεται σε Ζάππειο Ρωμέικο Λύκειο Θηλέων(Zapyon Rum Kιz Lisesi). Στο εξής θα υπάγεται στο τουρκικό Υπουργείο Παιδείας και θα υπακούει στους νόμους του. Στο Ζάππειο θα φοιτούν ως εξωτερικές μαθήτριες μόνο τα κορίτσια της Πόλης. Κλείνει το οικοτροφείο ως άχρηστο. Το επόμενο έτος 1924 σταματά η λειτουργία του διδασκαλείου. Το 1925 αναστέλλει τη λειτουργία του και το νηπιαγωγείο. Oι ελληνικές επιγραφές και τα ονόματα των ευεργετών σβήνουν. Καλύπτεται το όνομα της Σχολής, το χαραγμένο πάνω από την κεντρική είσοδο, στην πρόσοψη του κτηρίου. Στις 18 Μαρτίου του 1926 κλείνει η Σχολή. Σφραγίζονται αίθουσες, εξαφανίζονται προτομές φιλοσόφων, αγάλματα μουσών, κάθετι που δίνει στο περιβάλλον ελληνικό χρώμα. O ανδριάντας του Κ. Ζάππα σκεπάζεται με γύψινο επικάλυμμα. Απομακρύνεται η διευθύντρια με την κατηγορία της αντεθνικής δράσης. Και μόνο μετά από δύσκολες και μακρόχρονες προσπάθειες επαναλειτουργεί τον Δεκέμβριο του 1927 με νέο προσωπικό, τοποθετημένο από τους κρατούντες.

Όπως επιβάλλουν τα νέα δεδομένα, στα επίσημα έγγραφα, στην αλληλογραφία, στα πρακτικά, στους ελέγχους, στα απολυτήρια θα χρησιμοποιείται η επίσημη γλώσσα του τουρκικού κράτους, την οποία οφείλουν να γνωρίζουν οι διορισμένοι από το Τουρκικό. Υπουργείο .Παιδείας. λειτουργοί της έδρας. Η διδασκαλία θα γίνεται σε δύο γλώσσες από ομογενείς και Τούρκους δασκάλους και καθηγητές.

Όταν οι τελευταίοι το 1955 εντάσσονται στο τουρκικό δημόσιο, η παραμονή τους στα σχολεία μας μειώνεται χρονικά, οπότε μετατίθενται, συνήθως, κάθε πενταετία. Στα τουρκικά διδάσκονται στο μεν πρώτο κύκλο, η ιστορία, η γεωγραφία, η πατριδογνωσία και η ηθική. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση παραχωρούνται στους Τούρκους εκπαιδευτικούς η ιστορία, η γεωγραφία, η κοινωνιολογία, η έκθεση, η ιστορία της μεταπολίτευσης και τα στρατιωτικά. Φυσικά στο δημοτικό και στο γυμνάσιο διδάσκεται η γλώσσα του κράτους, ενώ στο λύκειο η τουρκική φιλολογία (Edebiyat). Τα στρατιωτικά διδάσκονται στο Λύκειο από ένστολο αξιωματικό του τουρκικού στρατού. Η αποτυχία στο στρατιωτικό μάθημα δεν επιτρέπει την προαγωγή σε ανώτερη τάξη ούτε την αποφοίτηση χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η βαθμολογία των άλλων μαθημάτων και προκαλεί τη στασιμότητα. Η διδακτέα ύλη εκτός του γλωσσικού μας μαθήματος και των θρησκευτικών που εγκρίνονταν από τους εκπαιδευτικούς φορείς του κράτους ταυτίζεται με ελάχιστες αποκλίσεις με το αναλυτικό πρόγραμμα των δημοσίων σχολών της χώρας. O τρόπος των διαγωνισμών,12 που σ’ όλη τη διάρκεια των επόμενων χρόνων υπέστη άπειρες όσες αλλαγές, καθορίζεται άνωθεν. Το αναλυτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει τη γαλλική γλώσσα, αργότερα προστίθεται και η αγγλική. Η επιλογή των ξένων γλωσσών από τις μαθήτριες θα αποτελέσει τη μελλοντική βάση του διαχωρισμού των τμημάτων των γυμνασιακών και λυκειακών τάξεων. Στα μαθήματα του λυκείου προστίθενται τα παιδαγωγικά και η οικιακή οικονομία.

Η σχολή υποχρεώνεται να τιμά την τουρκική σημαία με την υπόκρουση του τουρκικού εθνικού ύμνου κάθε Δευτέρα πρωί πριν την έναρξη των μαθημάτων και κάθε Σάββατο μεσημέρι στη λήξη τους. Διδάσκοντες και διδασκόμενοι όπως και το διοικητικό προσωπικό οφείλουν να είναι παρόντες. Απαγορεύεται η πρωινή προσευχή. Αντικαθίσταται με τον εθνικό όρκο «είμαι Τούρκος, είμαι σωστός, είμαι επιμελής».

Στο βιβλίο παρατίθενται κατάλογοι με τα ονόματα όλων των ελλήνων διευθυντών, καθηγητών, επιμελητριών, γραμματέων, σχολιάτρων, εκπαιδευτικών, αποφοίτων καθώς και των τούρκων καθηγητών.