ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ: Η ψυχική κατάρα που σκοτώνει

Δεδομένων των… τεμπέλικων αντανακλαστικών του Τύπου που σχεδόν πάντα απαιτεί μια τραγική αφορμή για να καταπιαστεί με θέματα SOS, η αλήθεια είναι ότι η απώλεια της δημοσιογράφου Νανάς Καραγιάννη που έπασχε από νευρική ανορεξία, ξανάφερε στην επιφάνεια ένα σημαντικό πρόβλημα ψυχικής υγείας που όχι μόνο αλλοιώνει την ποιότητα ζωής του ασθενούς αλλά όχι σπάνια τον οδηγεί και στον θάνατο.

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Η ψυχογενής ανορεξία είναι γνωστή από τον 17ο αιώνα, με την πρώτη καταγραφή της –ως περιστατικό νευρογενούς φυματίωσης– να εντοπίζεται το 1689. Εδώ και περίπου 40 χρόνια μελετώνται επιστημονικά τα αίτια που οδηγούν στην εμφάνισή τους, οι συνέπειες τους αλλά και οι τρόποι αντιμετώπισής τους.

Σημειώνεται ότι είναι η μοναδική ψυχιατρική διαταραχή που σύμφωνα με τα στοιχεία της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας μπορεί να οδηγήσει απ’ ευθείας στο θάνατο (σ.σ. με ποσοστό θνησιμότητας γύρω στο 10%) εξαιτίας της υπερβολικής νηστείας των ασθενών, της έκτασης της σοβαρότητας των συνδεόμενων ιατρικών επιπλοκών ή της αυξημένης πιθανότητας απόπειρας αυτοκτονίας που είναι εγγενής στη διαταραχή.

Τι είναι οι Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής (ΔΠΤ);

Η «Α» ζήτησε τη βοήθεια της έγκριτης ψυχολόγου MSc, MBA, Ντούλης Θαλλασσοχώρη(*), η οποία χαρτογράφησε το πρόβλημα με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ατόμων.

Σε επίπεδο ορισμού οι διαταραχές της διατροφής συμπεριλαμβάνουν σοβαρές ενασχολήσεις με τη διατροφική συμπεριφορά, οι οποίες μπορεί να χαρακτηριστούν από παρατραβηγμένη πρόσληψη τροφής ή άρνησή της ή αίσθημα θλίψης ή εξαιρετική ενασχόληση με το βάρος του σώματος. Αυστηρά, ο όρος «διατροφική διαταραχή» ισχύει μόνο σε συγκεκριμένες διαγνώσεις νευρικής ανορεξίας και νευρικής βουλιμίας, όπου και οι δύο αφορούν διαταραχή του σχήματος του σώματος και του βάρους ως απαραίτητο συστατικό.

Η μία μορφή χαρακτηρίζεται από την αποστέρηση της τροφής και απαντάται ως νευρική, νευρογενής ή ψυχογενής ανορεξία.

Η δεύτερη μορφή χαρακτηρίζεται από την υπερκατανάλωση τροφής και εμφανίζεται άλλοτε ως ψυχογενής βουλιμία και άλλοτε ως καταναγκαστική υπερφαγία.

«Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι ψυχικές διαταραχές που σχετίζονται με τη διατροφή και με τη σχέση του ατόμου με το φαγητό και το σώμα του. Στην ουσία, όμως, αποτελούν αντανακλάσεις προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα άτομα στη ζωή τους και τα οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν» εξηγεί η κα. Θαλασσοχώρη και συνεχίζει:

«Πρόκειται, δηλαδή, για διατροφικές συμπεριφορές που έχουν ψυχολογική προέλευση και τις οποίες το άτομο δεν μπορεί, στις περισσότερες περιπτώσεις, να ξεπεράσει μόνο του. Τα άτομα που πάσχουν από κάποια διατροφική διαταραχή δυσκολεύονται να λεκτικοποιήσουν τα συναισθήματά τους και στρέφονται στην ενασχόληση με το φαγητό, θεωρώντας ότι αποκτούν, με τον τρόπο αυτό, τον έλεγχο του εαυτού τους. Πρόκειται για καταστάσεις παθολογικές όπου η πρόσληψη τροφής μετατρέπεται σε μία καταναγκαστική συμπεριφορά που οδηγεί σε υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του ατόμου».

Προσοχή στα σημάδια

Η ψυχογενής ανορεξία χαρακτηρίζεται από έντονη και σοβαρή διαταραχή στην αντίληψη της εικόνας του σώματος και από την ανυποχώρητη επιδίωξη του/της ασθενούς να είναι λεπτός/ή. Η διαταραχή μπορεί να γίνει κατανοητή ως ένας παράλογος φόβος για το πάχος ή όπως το ονόμασε ο Russell ως «νοσηρός φόβος του πάχους».

Η διαταραχή, η οποία συνήθως ξεκινάει σε νεαρούς ανθρώπους κατά την περίοδο της εφηβείας, περιλαμβάνει ακραία μείωση βάρους (τουλάχιστον 15% κάτω από το σύνηθες φυσιολογικό βάρος σώματος).

Σύμφωνα, πάντα, με την κα Θαλασσοχώρη, η νευρική ανορεξία μάς δίνει στοιχεία που προϊδεάζουν ή και επιβεβαιώνουν την παρουσία της σε τρεις τομείς: στη συμπεριφορά, στο σώμα και στην ψυχολογία του ατόμου.

Στη συμπεριφορά παρατηρείται:

• Τελετουργική στάση προς το φαγητό, όπως κόβοντας το φαγητό σε πολύ μικρά κομμάτια
• Μυστικότητα
• Υπερκινητικότητα
• Φορώντας πολύ μεγάλο μέγεθος ρούχων
• Προκαλώντας εμετό ή/και χρησιμοποιώντας καθαρτικό

Στο σώμα φανερώνονται στοιχεία:

• Στους ενήλικες, ακραία απώλεια βάρους, στα παιδιά και εφήβους φτωχή ή ανεπαρκής αύξηση βάρους σε σχέση με την ανάπτυξή τους
• Κοιλιακά άλγη, ζαλάδες και λιποθυμίες
• Πρηξίματα στο στομάχι και πρόσωπο
• Προβλήματα στο κυκλοφορικό και μόνιμη αίσθηση κρύου
• Ξηρό, άγριο, δύσχρωμο δέρμα
• Διακοπές στον εμμηνοριακό κύκλο ή αμμηνόροια
• Απώλεια της λίμπιντο
• Μείωση της οστεϊκής μάζας και τελικά οστεοπόρωση

Η ψυχολογία του ατόμου χαρακτηρίζεται από:

• Έντονο φόβο να μην πάρει βάρος, ακόμα και αν κυμανθεί μέσα στα κανονικά πλαίσια βάρους σύμφωνα με το ύψος του ατόμου.
• Δυσλειτουργικές αντιλήψεις για το σχήμα του σώματος ή του βάρους
• Άρνηση για την ύπαρξη του προβλήματος
• Αλλαγές στην προσωπικότητα του ατόμου και μεταπτώσεις στη διάθεση

Το προφίλ του ανορεξικού ατόμου

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το προφίλ του ανορεξικού ατόμου. Καταρχάς να πούμε ότι βασικό γνώρισμα των ατόμων που πάσχουν από νευρική ανορεξία είναι ότι έχουν μία διαστρεβλωμένη δυσάρεστη εικόνα το σώμα τους. Προσπαθώντας να χάσουν βάρος ικανοποιούνται γιατί έχουν την αίσθηση ότι αποκτούν τον έλεγχο του εαυτού τους. Ωστόσο, ενώ ο ασθενής είναι ήδη λιποβαρής, αρνείται ότι έχει χαμηλό βάρος. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν στέκεται μπροστά στον καθρέπτη βλέπει μία εικόνα διαφορετική από αυτή που είναι στην πραγματικότητα. Όσο περισσότερο αδυνατίζει τόσο πιο παχύ βλέπει τον εαυτό του. Πρόκειται για μία διαστρεβλωμένη αντανάκλαση, ένα είδος γνωστικής παραμόρφωσης.

Είναι άτομα που χαρακτηρίζονται από τελειομανία σε ό,τι κι αν κάνουν (σχολείο, σπορ, μουσική κτλ.). Η τελειομανία θεωρείται ένα από τα κεντρικότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας Οι πτυχές της τελειομανίας που συνδέθηκαν ειδικότερα με την ψυχογενή ανορεξία σε σχέση με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, ήταν οι αρνητικές αντιδράσεις των ασθενών ως προς τη διάπραξη λαθών, η ερμηνεία ενός λάθους ως αποτυχία και οι έντονες αμφιβολίες τους για την ικανότητά τους να επιτύχουν τους στόχους τους.

Θέτουν υψηλούς στόχους, είναι άτομα φιλόδοξα που θέλουν να διακρίνονται με αποτέλεσμα να γίνονται και ανταγωνιστικά. Ταυτόχρονα ασκούν αυστηρή κριτική στον εαυτό τους ενώ δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Σταδιακά, αρχίζουν να αποφεύγουν τις κοινωνικές εκδηλώσεις, απομονώνονται και μπορεί να υποφέρουν από κατάθλιψη.

Και ο μύθος!

Η αλήθεια είναι ότι όπως και σε άλλα κρίσιμα ζητήματα υγείας, τη νευρική ανορεξία συνοδεύουν οι δικοί της μύθοι. Για παράδειγμα, πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι μόνο οι γυναίκες και δη οι έφηβες κινδυνεύουν από ΔΠΤ. Είναι όντως έτσι; «Όχι» απαντά κάθετα η κα. Θαλασσοχώρη διευκρινίζοντας ωστόσο ότι αποτελούν την πλέον ευάλωτη ομάδα.

«Το γεγονός ότι αυτή η διαταραχή ήταν κυρίως γυναικεία υπόθεση οδήγησε σε καθυστερημένη διάγνωση στους άντρες. Τα άτομα αυτά πηγαίνουν σε ειδικά ιατρεία μόνο όταν διαπιστώσουν ότι έχουν γκρίζο δέρμα, υπόταση και ιλίγγους από την αδυναμία, καθώς και εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Συγκεκριμένα, μόνο το 5-15% των ανθρώπων με ανορεξία και βουλιμία είναι άνδρες. Επίσης μόνο τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τα παιδιά με διατροφικές διαταραχές θεωρούνται υποομάδα που χρήζει ενδιαφέροντος» καταλήγει η γνωστή ψυχολόγος.

 

(*) Η Ντούλη Θαλασσοχώρη είναι ψυχολόγος MSc, MBA, μόνιμος εξωτερικός συνεργάτης από το 2005 του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Εκπαίδευση Ενηλίκων, ασκώντας παράλληλα ιδιωτικά στο ιατρείο της το επάγγελμα του ψυχολόγου από το 2000.

Έχει συνεργαστεί με το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες (ανάπτυξη, διεκπεραίωση και εκπόνηση HR πρωτοβουλιών), ενώ έχει εργασθεί στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, στο Επιτελείο υπουργού Εθνικής Αμύνης, στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, στον Φάρο Τυφλών Ελλάδας κ.ά.. Η κα. Θαλασσοχώρη είναι, τέλος, ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Συνθετικής Ψυχοθεραπείας καθώς και συνεργάτης του Τεχνοβλαστού Πανεπιστημίου Κρήτης «Σύγχρονα Αμφιαράεια»