Πίστευε στην ανάπτυξη, αλλά μη ερεύνα…
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που ο πρόεδρος της Google Ερικ Σμιτ είχε δηλώσει –ευρισκόμενος στην Ελλάδα– πως ο παράγοντας-κλειδί για να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και να βγει η χώρα από την κρίση είναι η τεχνολογική καινοτομία. Αυτές, όμως, φαντάζουν «ψιλά γράμματα» για την κρατική γραφειοκρατία.
Αυτή αδυνατεί ακόμα να αντιληφθεί πως θα ξεκολλήσουμε από το τέλμα, όχι μόνο αν σουλουπώσουμε τα δημοσιονομικά μας μεγέθη, αλλά κυρίως αν δοθεί έμφαση στην έρευνα και στην καινοτομία, οι οποίες σήμερα θεωρούνται πολυτέλεια από εκείνους που δεν μπορούν να δουν πέρα από τη μύτη τους.
Του Γιάννη Συμεωνίδη
Εδώ και πολλά χρόνια τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα της χώρας λειτουργούν με τη συνήθη δημοσιοϋπαλληλίστικη λογική. Έτσι, έχουν χαθεί εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ από τον εθνικό προϋπολογισμό κι ευρωπαϊκά κονδύλια εξαιτίας είτε της αδυναμίας απορρόφησής τους είτε γιατί ορισμένοι προτίμησαν να τα «επενδύσουν» στον προσωπικό τους και άνομο πλουτισμό. Είναι χαρακτηριστικό της προχειρότητας με την οποία αντιμετωπίζεται (και αυτό) το ζήτημα, πως τα περισσότερα διαθέσιμα επίσημα στοιχεία για την έρευνα και την καινοτομία στην Ελλάδα σταματούν στο έτος 2011!
Ακόμα κι αυτά τα δεδομένα όμως, τα οποία δεν απηχούν προφανώς την πλήρη καθίζηση που ακολούθησε λόγω της κρίσης, προκαλούν θλίψη. Ενδεικτικώς, η Ελλάδα παρουσιάζει μια από τις χαμηλότερες σχετικές δαπάνες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μόλις το 0,57% του ΑΕΠ τού 2007. Την ίδια στιγμή, ο μέσος όρος τής Ε.Ε. ήταν στο 1,85%. Στη χώρα μας καταγράφεται, επίσης, μια από τις χαμηλότερες ιδιωτικές επενδύσεις (0,17% του ΑΕΠ), ενώ σύμφωνα με την Κομισιόν η Ελλάδα χαρακτηρίζεται «χώρα μέτριας καινοτομίας», καταλαμβάνοντας μόλις τη 19η θέση στην Ε.Ε. των 27 κρατών-μελών. Ταυτοχρόνως, η παραγωγή πατεντών είναι ιδιαιτέρως χαμηλή. Το 2009 είχαμε 10,6 πατέντες ανά εκατομμύριο κατοίκων, ενώ ο μέσος όρος τής Ε.Ε. ήταν 115,8.
Τα παραπάνω στοιχεία, πάντως, δεν προκαλούν έκπληξη σε όσους γνωρίζουν τις χρόνιες παθογένειες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, αλλά και της κρατικοδίαιτης επιχειρηματικότητάς μας. Μια συνοπτική απαρίθμησή τους αρκεί για να αντιληφθεί ο αναγνώστης μας το μέγεθος του προβλήματος: δεν υπάρχει ουσιαστική εξωτερική αξιολόγηση, αλλά αντιθέτως πολυδιάσπαση και διασπορά τής λιγοστής κρατικής χρηματοδότησης με καθεστωτική νοοτροπία και άρνηση ή αδυναμία σύνδεσης με την πραγματική οικονομία και την επιχειρηματικότητα…
Ερευνητικά κέντρα υπό διωγμό
Όταν μιλάμε για έρευνα και καινοτομία, στην ουσία η συζήτηση αφορά τις νεοφυείς («start-up», επί το αγγλικότερο) επιχειρήσεις. Το «στήσιμο», για παράδειγμα, ενός συνοικιακού αρτοποιείου δεν συνιστά από μόνο του νεωτερικότητα. Αν, όμως, χρησιμοποιεί παραδοσιακά υλικά και αν το επιχειρηματικό του μοντέλο, στο οποίο περιλαμβάνεται και το «franchising», και η επικοινωνιακή του στρατηγική είναι πρωτότυπες, τότε μπορεί να γίνει λόγος για νεοφυή επιχείρηση. Οφείλουμε να σημειώσουμε, ωστόσο, πως η στατιστική δεν ευνοεί τους αποκαλούμενους «start-upers», αφού μόνο ένας στους 12 καταφέρνει να μακροημερεύσει…
Όπως κι αν έχει, η έρευνα στην Ελλάδα παραμένει στην ουσία αυτοχρηματοδοτούμενη. Οι ερευνητές πληρώνουν από την τσέπη τους ακόμα και για την αγορά αναλωσίμων, ενώ ο μισθός τους μόνο δεδομένος δεν μπορεί να θεωρηθεί, όταν τέλος πάντων εργάζονται. Πώς να μη συμβαίνει, όμως, αυτό, όταν το ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει τα ερευνητικά κέντρα ως προβληματικές ΔΕΚΟ και ΜΚΟ, ασκώντας πάνω τους ασφυκτικούς περιορισμούς στη λειτουργία τους; Χαρακτηριστικώς, μόλις το 7% του προϋπολογισμού τού Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) καλύπτεται από κρατική χρηματοδότηση, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του προέρχεται είτε από εισροές στο πλαίσιο ανταγωνιστικών προγραμμάτων τής Ευρωπαϊκής Επιτροπής είτε από πωλήσεις προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας…
Το Ευρωκοινοβούλιο ενέκρινε προσφάτως τον «Ορίζοντα 2020», ύψους 79,4 δισ. ευρώ, για τη χρηματοδότηση δράσεων έρευνας και καινοτομίας για την επταετία 2014-2020. Η χρηματοδότηση, ωστόσο, που προσφέρει η Ε.Ε. είναι κατά πολύ μικρότερη από τους πόρους που δαπανούν για έρευνα και καινοτομία τα κράτη μέλη μέσω των εθνικών τους προϋπολογισμών. Μόνο η Γερμανία, λ.χ., δαπάνησε για το 2011 περίπου 75 δισ. ευρώ σε δημόσιες και ιδιωτικές δαπάνες, όσα περίπου δηλαδή θα επενδύσει η Ε.Ε. για ολόκληρη την προσεχή επταετία…
«Αίτιο της κρίσης η υποχρηματοδότηση»
Ο ευρωβουλευτής της Ν.Δ., Γιάννης Τσουκαλάς, υπήρξε από τα βασικά στελέχη της διαπραγματευτικής ομάδας τού Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον «Ορίζοντα 2020». Μιλώντας στην «Α», τονίζει πως ο μόνος ασφαλής δρόμος για την οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη του τόπου περνά μέσα από την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού μας, τη συστηματική επένδυση στην παιδεία, την επιστήμη και την καινοτομία, στους τομείς εκείνους δηλαδή που διαθέτουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα. «Η υποχρηματοδότηση της έρευνας αποτελεί αίτιο κι όχι αποτέλεσμα της κρίσης. Στοιχειώδης προϋπόθεση για την επιτυχία οποιουδήποτε πολιτικού σχεδιασμού έρευνας και καινοτομίας είναι η αναδιοργάνωση της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας. Η έως τώρα κατάσταση χαρακτηρίζεται από τη συγκέντρωση της σχεδίασης και υλοποίησης των δράσεων από τον ίδιο φορέα, ο οποίος έχει συγκεντρώσει παθογένειες κι αμαρτίες δεκαετιών», επισημαίνει με νόημα ο κ. Τσουκαλάς.
Νησίδες καινοτομίας
Παρ’ όλα αυτά, έχουν δημιουργηθεί ορισμένες εξαιρετικής ποιότητας νησίδες αριστείας και καινοτομίας. Ενδεικτικώς, στην τελευταία έκθεση αξιολόγησης του «7ου Προγράμματος Πλαισίου για την Έρευνα» της Ε.Ε. εντοπίζουμε δύο ελληνικά ερευνητικά κέντρα, το Ίδρυμα Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΕΤ) τού Ηρακλείου και το ΕΚΕΤΑ της Θεσσαλονίκης, στη λίστα TOP-20 με τα ευρωπαϊκά ερευνητικά κέντρα με τις περισσότερες συμμετοχές σε έργα που χρηματοδοτούνται από τις Βρυξέλλες.
Το ίδιο ελπιδοφόρα είναι και η Ελληνική Πρωτοβουλία Τεχνολογικών Συνεργατικών Σχηματισμών («Corallia Clusters»), η οποία στηρίζει συνεργατικούς σχηματισμούς προηγμένης τεχνολογίας και καινοτομίας σε εξαγωγικά προσανατολισμένους τομείς τής βιομηχανίας. Το πρόγραμμα δημοσίων σχέσεων κι επικοινωνιών τού Corallia, μάλιστα, έλαβε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Αριστείας στο Βερολίνο, το Δεκέμβριο του 2007. Επιπλέον, σημειώνεται πως 20 ελληνικοί οργανισμοί απορρόφησαν περισσότερα από 2,5 εκατομμύρια ευρώ για τη συγκρότηση ερευνητικών περιφερειακών «clusters» και για τη συνεργασία τους με αντίστοιχες δομές από όλη την Ευρώπη, σύμφωνα με μελέτη τού Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης.
«Απορροφήσαμε 100 εκατ. ευρώ από τον Σεπτέμβριο»
Σε θεωρητικό τουλάχιστον επίπεδο η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) έχει θέσει ως προτεραιότητα τον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών που στοχεύουν στην ανάπτυξη, στην ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, στη σύνδεση της έρευνας με τον παραγωγικό τομέα και την επιχειρηματικότητα που θα συμβάλει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, με στόχο την έξοδο της χώρας από την κρίση. Όπως αναφέρει στην «Α» ο γενικός γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, Χρήστος Βασιλάκος, όραμα της ΓΓΕΤ είναι η «Ελλάδα τής Καινοτομίας τού 2020», προκειμένου να καταστεί η χώρα μας κέντρο τεχνολογίας και νεωτερικότητας στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή.
Ορισμένες από τις τρέχουσες πολιτικές που υλοποιεί η ΓΓΕΤ, κατά τον κ. Βασιλάκο, είναι:
– Η διαμόρφωση ενός νέου, εκσυγχρονισμένου θεσμικού πλαισίου που θα ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες τής ακαδημαϊκής, ερευνητικής κοινότητας και του παραγωγικού ιστού τής χώρας.
– Η θεμελίωση μιας εθνικής στρατηγικής με διαπεριφερειακή, ευρωπαϊκή και διεθνή διάσταση.
-Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ερευνητικού συστήματος της χώρας μέσω διαδικασιών εδραίωσης ενός αξιοκρατικού και σταθερού ερευνητικού περιβάλλοντος, όπως διαφάνεια στις διαδικασίες αξιολόγησης και υποστήριξη των αρίστων.
– Η ανάληψη της προεδρίας τού Συμβουλίου τής Ευρωπαϊκής Ένωσης το α΄ εξάμηνο του 2014, στο πλαίσιο της οποίας η ΓΓΕΤ σκοπεύει να προωθήσει τόσο τις εθνικές όσο και τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες.
«Πραγματοποιείται μία αποτελεσματικότερη διαχείριση των κονδυλίων για την έρευνα, η οποία έχει ήδη συμβάλει στην αύξηση της απορρόφησης των πόρων από το ΕΣΠΑ, με στόχο να μη χαθεί ούτε ένα ευρώ. Ήδη μέσα στο τελευταίο τετράμηνο του 2013 απορροφήθηκαν περίπου 100 εκατομμύρια ευρώ. Παραλλήλως, κάνουμε σχετικές παρεμβάσεις για την απλούστευση του διαχειριστικού πλαισίου και τη μείωση της γραφειοκρατίας», υποστηρίζει ο κ. Βασιλάκος.