4 Νοέμβριου 1956: Το σοβιετικό αιματοκύλισμα της Ουγγαρίας

Επιμέλεια: Μιχάλης Μπαρσάκης

Γνωστή και ως «Ουγγρική Εξέγερση», η Ουγγρική Επανάσταση του 1956 ήταν ένας ξεσηκωμός σε όλη τη χώρα ενάντια στην κομμουνιστική κυβέρνηση της Ουγγρικής Λαϊκής Δημοκρατίας που είχε τις ρίζες της στη δυσανεξία των πολιτών στην απόλυτη υποταγή της Βουδαπέστης στην τότε Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ).

Πιο γνωστές, αλλά συνάμα και πιο τραγικές, είναι ωστόσο οι δύο εβδομάδες, από τις 23 Οκτωβρίου έως και τις 4 Νοεμβρίου του 1956, που κατέληξαν στην αιματηρή καταστολή της εξέγερσης από τις σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις πριν από 69 χρόνια.

Το πώς ξετυλίχθηκε το ιστορικό κουβάρι είναι μία μεγάλη ιστορία που έχει την απαρχή του στον θρίαμβο κατά του ναζισμού, εν προκειμένω στη νίκη του «Κόκκινου Στρατού» κατά των χιτλερικών ορδών που οδήγησε στη συνθηκολόγηση της Γερμανίας και στην επιστροφή όλων των εδαφών που είχε προσαρτήσει το Γ’ Ράιχ πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό σήμανε πρακτικά ότι στις χώρες που απελευθέρωσαν τα σοβιετικά στρατεύματα εγκαθιδρύθηκαν κομμουνιστικά καθεστώτα σταλινικού τύπου που όμως δεν είχαν  καμιά σχέση με όσα επαγγέλονταν οι οπαδοί του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού».

Δυστυχώς τον αέρα της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης διαδέχτηκαν γρήγορα οι ανισότητες και η καταπίεση και οι ανισότητες. Όπως συνέβη και σε άλλες χώρες του λεγόμενου Ανατολικού Μπλοκ έτσι και την Ουγγαρία εφαρμόστηκε ένα οικονομικό μοντέλο που προτεραιοποιούσε τη συγκρότηση βαριάς βιομηχανίας αφήνοντας σε τελευταία μοίρα την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, οδηγώντας τα λαϊκά νοικοκυριά σε βασικές ελλείψεις. Έντονη ήταν, επίσης, η αφαίμαξη από την ΕΣΣΔ των πλουτοπαραγωγικών πηγών των χωρών που ουσιαστικά ήταν επικυρίαρχη και εξασφαλίζοντας πάμφθηνες πρώτες ύλες στη συνέχεια η Μόσχα πωλούσε τα παραγόμενα προϊόντα πίσω στα «συντροφικά» κράτη σε πολύ υψηλές τιμές. Όσο για την εργατική τάξη μόνο η «εκλεκτή» του καθεστώτος δεν ήταν αφού οι εργασιακές συνθήκες ήταν άθλιες, με τα ωράρια να είναι εξαντλητικά και τους καλούς μισθούς να προορίζονται μόνο για κομματικά όργανα. Είναι ενδεικτικό ότι στην Ουγγαρία της δεκαετίας του ’50 ο μισθός του εργάτη ήταν 1.000 φιορίντ, της μυστικής αστυνομίας έφτανε τις 3.000 και των αξιωματούχων του κόμματος και της κυβέρνησης έφτανε και ξεπερνούσε τα 11.000 φιορίντ.

 

Τα αίτια και το χρονικό της εξέγερσης

Όταν η σκληρή πραγματικότητα γκρέμισε τις ιδεολογικο-πολιτικές αυταπάτες οι πολίτες των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών που είχαν ασπαστεί τον κομμουνισμό άρχισαν να αντιδρούν. Η Ουγγαρία δεν αποτέλεσε εξαίρεση δεδομένου ότι οι Σοβιετικοί είχαν εγκαθιδρύσει στη χώρα ένα δικτατορικού τύπου γραφειοκρατικό καθεστώς με επικεφαλής τον Ματίας Ράκοζι. Το συγκεκριμένο καθεστώς, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι δεν είχε καμία λαϊκή υποστήριξη, χρησιμοποίησε για να στερεώσει την εξουσία του ωμές κατασταλτικές μεθόδους με την περιβόητη μυστική αστυνομία. Οι στημένες δίκες, οι εκτελέσεις και οι μαζικές εκκαθαρίσεις μέσα στο κόμμα ήταν στην ημερήσια διάταξη. Οι εργαζόμενοι δεν είχαν καθόλου πολιτικές και συνδικαλιστικές ελευθερίες και κάθε αντίθετη φωνή, και πολύ περισσότερο κάθε προσπάθεια για απεργία, καταπνιγόταν.

Οι Σοβιετικοί αντιλαμβανόμενοι ότι η γενικευμένη αντίδραση του ουγγρικού λαού ήταν «προ των πυλών», επέβαλαν στον Ράκοζι να μείνει προσωρινά στο παρασκήνιο, παραδίδοντας τα ηνία στον πρώην υπουργό Γεωργίας της Ουγγαρίας, Ίμρε Νάγκι. Ο Νάγκι παραχώρησε κάποιες περιορισμένες ελευθερίες τις οποίες εκμεταλλεύτηκαν ομάδες φοιτητών και διανοούμενων ώστε να καταδείξουν την  κοινωνική ανελευθερία και τα αδιέξοδα της ουγγρικής οικονομίας.

Η διαδήλωση που έγινε ποτάμι κοινωνικής οργής

Μετά από δύο χρόνια (1953-1955) με τον Νάγκι πρωθυπουργία της Ουγγαρίας και αφού έχει μεσολαβήσει η αναγκαστική παραίτησή του, η αρχή του φθινοπώρου του 1956 βρίσκει την Ουγγαρία σε κοινωνικό αναβρασμό:

>> Αρχίζουν να σχηματίζονται οι πρώτες επιτροπές εργαζομένων στα εργοστάσια, με βασικό αίτημα τη δημοκρατική λειτουργία των συνδικάτων, .

>> Η κύρια ένωση των διανοουμένων προσθέτει στα εργατικά αιτήματα και την πολιτική απαίτηση να απομακρυνθεί πλήρως από την κυβέρνηση ο Ράκοζι και να διενεργηθούν ελεύθερες εκλογές. Παράλληλα κάλεσε σε διαδήλωση στις 23 Οκτωβρίου 1956 στη Βουδαπέστη.

Η κυβέρνηση στην κεφαλή της οποία βρέθηκε ξανά ο Νάγκι ήταν σε δίλημμα για το τι πρέπει να πράξει αλλά με τον φόβο της λαϊκής οργής η πραγματοποίηση της διαδήλωσης επιτράπηκε. Τη μέρα εκείνη, περίπου 50.000 διαδηλωτές βάδισαν ειρηνικά στους δρόμους της Βουδαπέστης. Μετά την εκφώνηση ομιλιών στο σημείο κατάληξης της πορείας, το πλήθος αυθόρμητα συνέχισε προς την πλατεία του κοινοβουλίου.

Εκεί, το πλήθος πληροφορήθηκε ότι η κυβέρνηση χαρακτήρισε τη διαδήλωση ως «ενέργεια κατά της δημοκρατίας και της εξουσίας της εργατικής τάξης». Το εξοργισμένο πλήθος αποφάσισε να κατευθυνθεί προς το κτήριο του ραδιοφώνου και να απαιτήσει τη μετάδοση των αιτημάτων του. Το κτήριο φυλασσόταν από την αστυνομία του καθεστώτος, και κάποιοι από τους αστυνομικούς άνοιξαν πυρ. Μάλιστα η ουγγρική κυβέρνηση προκειμένου να τρομοκρατήσει το εξαγριωμένο πλήθος κινητοποίησε μονάδες στρατού. Όμως η συντριπτική πλειοψηφία των στρατιωτών αρνήθηκε να ανοίξει πυρ και πολλοί παρέδιδαν τα όπλα τους στους διαδηλωτές.

Ο Νάγκι προσπάθησε να κατευνάσει τη λαϊκή οργή με ραδιοφωνικό μήνυμα, παράλληλα όμως ζήτησε τη βοήθεια των Σοβιετικών. Τις μέρες που ακολούθησαν, οι Ούγγροι διαδηλωτές έδωσαν σκληρές οδομαχίες στους δρόμους της Βουδαπέστης ενάντια στα σοβιετικά τανκς, πολλές φορές με αυτοσχέδιες βόμβες, γρήγορα όμως οι μάχες εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα.

Στις 26 Οκτωβρίου, το εθνικό συμβούλιο των συνδικάτων διατύπωσε το πρόγραμμα της επανάστασης, με κύρια σημεία τις αυξήσεις μισθών, τη δημοκρατική διαχείριση της παραγωγής, την εθνική κυριαρχία και την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων.

Στις 30 Οκτωβρίου, τα σοβιετικά στρατεύματα αποχώρησαν από τη Βουδαπέστη και η κυβέρνηση έκανε κάποιες παραχωρήσεις, όμως η απεργία και η αναταραχή συνεχιζόταν. Η ηγεσία του Κρεμλίνου αποφάσισε να πνίξει στο αίμα την εξέγερση υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «αντεπανάσταση» που αποσκοπούσε στην απομάκρυνση της Ουγγαρίας από τον σοσιαλισμό.

Έτσι, στις 4 Νοεμβρίου η Μόσχα επιτέθηκε στρατιωτικά στη Βουδαπέστη χρησιμοποιώντας το σοβιετικό πυροβολικό και την  πολεμική αεροπορία. Η ηγεσία της ΕΣΣΔ στη συνέχεια, απήγαγε και εκτέλεσε τον Νάγκι και όσους δεν ήταν απολύτου εμπιστοσύνης, εγκαθιστώντας μια κυβέρνηση μαριονέτα με επικεφαλής τον Γιάνος Καντάρ.

Η αντίδραση του ουγγρικού λαού συνεχίστηκε για αρκετούς μήνες μετά την καταστολή της εξέγερσης με απεργίες, και διαδηλώσεις. Όμως η νέα κυβέρνηση του Καντάρ εξαπέλυσε μια διαρκή εκστρατεία τρομοκρατίας, πετυχαίνοντας τελικά να καταπνίξει την αντίσταση.