Ανήλικος φυλακισμένος, μόνος, γράφει…

Του Αλέξανδρου Δερμέζη

«Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά!» είπε κάποτε (σ.σ.: αναφερόμενος στον Κοπέρνικο) ο Ρήγας Φεραίος και αποτύπωσε με τον πιο καθαρό τρόπο τη μια και μοναδική απόλυτη ελευθερία που μπορεί να έχει ο άνθρωπος: αυτήν του λόγου και της έκφρασης. Μία ελευθερία που δεν χωράει εξαιρέσεις ακόμη κι αν είσαι δεσμώτης…

Είναι ανήλικοι έγκλειστοι των φυλακών, όσο όμως το μελάνι εντυπώνει λέξεις πάνω στο λευκό χαρτί είναι ελεύθεροι. Βρίσκουν διέξοδο, αποτυπώνοντας τις σκέψεις τους, ώσπου όλα τελειώνουν με τη μαύρη κουκίδα της… τελείας! Επιστρέφουν πάλι εκεί, πίσω από τον μικρό φεγγίτη με τα κάγκελα.

«Από τη στιγμή της σύλληψής μου το μυαλό μου είναι πολύ μπερδεμένο. Εκεί που σκέφτομαι κάτι καλό, κατευθείαν σκέφτομαι το ακριβώς αντίθετο. Δεν έχει ταραχτεί μόνο το μυαλό μου αλλά και το υποσυνείδητο και το σώμα μου. Έχουν περάσει δύο εβδομάδες από τη σύλληψή μου και τώρα αρχίζω να συνειδητοποιώ πού βρίσκομαι και τι έπαθα. Τις δύο πρώτες μέρες στο κρατητήριο συνεχώς έκλαιγα, ο ύπνος με έπιανε από εξάντληση. Με το που άνοιγα τα μάτια μου και καταλάβαινα πού βρισκόμουν, σπάραζα πραγματικά.

»Όσο περνούσαν οι μέρες, έβρισκα σιγά-σιγά τον εαυτό μου, γιατί γεννιόταν μια ελπίδα μέσα μου πως θα δω και πάλι τον ουρανό… Όσος καιρός κι αν περάσει θα περιμένω. Αρκεί να μην ξανακυλήσω στα ναρκωτικά, γιατί αυτά μ’ έχουν φέρει εδώ και τις δύο φορές. Ούτε εγώ ο ίδιος δεν ξέρω, αν θα πάρω πάλι ναρκωτικά. Θα το μάθω μετά την αποφυλάκισή μου».

Είναι η μαρτυρία όπως την αποτύπωσε ένας από τους ανήλικους κρατούμενους στις φυλακές Αυλώνα. Τα τελευταία 15 χρόνια, στο κέντρο κράτησης λειτουργεί Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, στο οποίο φοιτούν όσοι από τους ανήλικους κρατούμενους το επιθυμούν. Στην εφημερίδα «Προσπαθώντας για το αύριο» που εκδίδει το σχολείο των φυλακών του Αυλώνα, παρέθεσαν τις εμπειρίες τους, ως ανήλικοι έγκλειστοι..

«Ποτέ δεν υπήρξα καλός μαθητής. Δεν έβρισκα ποτέ κάτι ενδιαφέρον στο σχολείο. Ήταν όλα τόσο “ξένα”. Ακόμα και οι γιορτές μου φαίνονταν βαρετές. Έχω αλλάξει πολλά σχολεία της Θεσσαλονίκης. Για την ακρίβεια με διώχνανε. Θυμάμαι μόνο την ειρωνεία και την κοροϊδία των καθηγητών μου αλλά και την ταπείνωση που κάθε φορά ένιωθα μπροστά στους γονείς μου.

»Τώρα είμαι στη φυλακή και απ’ ό,τι φαίνεται θα μείνω για πολλά χρόνια ακόμη. Ξεκίνησα να πηγαίνω στο σχολείο της φυλακής απλώς για να φεύγω από μέσα. Ποιο είναι το περίεργο; Το αγάπησα!!! Στεναχωριέμαι όταν έρχεται το Σαββατοκύριακο και περιμένω να φτάσει η Δευτέρα με αγωνία μικρού παιδιού. Μου αρέσει που συναντώ και μιλάω με άτομα του “έξω” κόσμου. Μου αρέσει που κάθε μέρα ντύνομαι καλά, με καθαρά ρούχα. Μου αρέσει που νιώθω ότι οι δάσκαλοι νοιάζονται για μένα. Μου αρέσει που ρωτάνε τη γνώμη μου και μιλάω χωρίς να φοβάμαι. Μου αρέσει που μπορώ πάλι να εμπιστευτώ κάποιον».

«Έχουμε στερηθεί τα πάντα…»

Στην Ελλάδα, λειτουργούν σήμερα 4 φυλακές ανηλίκων (σε Αυλώνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο και Κασσαβέτεια) όπου κρατούνται άρρενες και μία φυλακή στον Ελαιώνα Θηβών όπου κρατούνται ανήλικες. Περίπου 1.200 άτομα, νέοι από 15-25 ετών, μετανάστες, τσιγγάνοι, ορφανά παιδιά ή εγκαταλελειμμένα (χωρίς επιμέλεια), εκτίουν ποινές για ποινικά αδικήματα (κλοπή, ληστεία, ξυλοδαρμούς, ναρκωτικά και παράνομη είσοδο στη χώρα) που διέπραξαν στην εφηβική ή μετεφηβική τους ηλικία.

«Κάθε μέρα πρέπει να κάνω υπομονή με τα άτομα στον θάλαμο, με αυτόν που κοιμάται στο πάνω κρεβάτι, με το φύλακα που μετά το “ψαχτήρι” αφήνει πίσω του το χάος… Στη φυλακή για να επιβιώσεις πρέπει να δείχνεις δύναμη και κουράγιο καθημερινά. Έχουμε στερηθεί τα πάντα: Οικογένεια, αγάπη, έρωτα, ξενοιασιά, διασκέδαση, φροντίδα, χαρά… Έχουμε μπει μέσα παιδιά και θα βγούμε άνδρες!» γράφει ένας κρατούμενος.

Ο Συνήγορος του Παιδιού (σε πορίσματα αυτοψίας στου χώρους κράτησης) διαπιστώνει την καλή υγιεινή στις φυλακές ανηλίκων, ωστόσο εντοπίζει προβλήματα συντήρησης στις παλιές εγκαταστάσεις, καθώς και ελλείψεις προσωπικού – σωφρονιστικοί φύλακες, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, κ.ά.

Αν και ο νόμος προβλέπει για τους ανήλικους μια σειρά εναλλακτικής έκτισης ποινής προς αποτροπή της φυλάκιση, τα σχετικά προγράμματα δεν χρηματοδοτούνται –αν και προβλέπεται– με συνέπεια να μην εφαρμόζονται. Όπως διαπιστώνεται, σχεδόν το 45% των ανηλίκων οι οποίοι αποφυλακίζονται, επιστρέφουν στην παραβατική συμπεριφορά και εκτίουν ποινή φυλάκισης και στην ενήλικη ζωή τους. Της στατιστικής το αληθές αποτυπώνει στο δικό του γράμμα ένας άλλος ανήλικος κρατούμενος:

«Είμαι Αλβανός. Ζω πολλά χρόνια στην Ελλάδα με την οικογένειά μου. Νιώθουμε όλοι μας περισσότερο Έλληνες απ’ ό,τι Αλβανοί. Αγαπάμε την Ελλάδα και δεν έχουμε σκοπό να επιστρέψουμε ποτέ πίσω. Όμως δικάστηκα σαν Αλβανός, όχι σαν άνθρωπος!!! Αν ήμουν Έλληνας, η ποινή θα ήταν μικρότερη. Είμαι σίγουρος. Αυτή τη στιγμή οι γονείς μου έχουν ξοδέψει στους δικηγόρους σχεδόν όλα τα χρήματα που έβγαλαν με σκληρή δουλειά τα χρόνια παραμονής τους στην Ελλάδα. Το εφετείο που έρχεται θα κοστίσει άλλη μια μικρή περιουσία σε όλους μας.

»Πώς μου ζητάτε λοιπόν να μην ασχοληθώ με την παρανομία μόλις βγω έξω; Έχω την υποχρέωση να επιστρέψω στους γονείς μου το γρηγορότερο δυνατό τα χρήματα που ξόδεψαν για μένα… Αυτό θα κάνατε και σεις που με κρίνετε!!! Η φυλακή δε σε σωφρονίζει, απλώς σου μαθαίνει να σκέφτεσαι διαφορετικά…»

Οι ανήλικες κρατούμενες

Στις γυναικείες φυλακές Ελαιώνα Θήβας, στα κελιά και τους θαλάμους των γυναικών, βρίσκεις έγκλειστες καταδικασμένες για φόνο, οικονομικά εγκλήματα, ναρκωτικά και ληστείες. Σε κάποια από τα κελιά φιλοξενούνται και παιδιά. Είναι εκείνα τα παιδιά που είτε γεννήθηκαν μέσα στη φυλακή από εγκύους κρατούμενες ή όταν οι μητέρες τους συνελήφθησαν για αδικήματα και προφυλακίστηκαν/καταδικάστηκαν, δεν υπήρχε κάποιος να αναλάβει τη φροντίδα τους, και αποφασίστηκε να ζήσουν μαζί με τις μητέρες τους. Κάποια από αυτά τα παιδιά όπως οι ίδιες οι γυναίκες αναφέρουν, δεν ξέρουν πώς είναι να ζεις σε ένα χώρο και στο παράθυρο να μην υπάρχουν κάγκελα.

Τον Σεπτέμβριο του 2011 δύο γυναίκες κρατούμενες πέτυχαν να εισαχθούν στις Σχολές Κοινωνιολογίας στα ΑΕΙ Κρήτης και Αιγαίου, ενώ ένας νεαρός κρατούμενος πέτυχε να βραβευτεί στο διαγωνισμό της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας.

Αγνοούνται τα χρόνια αιτήματα των κρατουμένων

Δεν αποτελεί μυστικό ότι οι φυλακές έχουν πάψει να επιτελούν τον σωφρονιστικό ρόλο τους. Τα χρόνια αιτήματα των κρατουμένων αγνοούνται, ενώ κάθε υπουργός Δικαιοσύνης μοιράζει υποσχέσεις, χωρίς όμως να είναι σε θέση να δώσει και λύσεις.

Οι κατά καιρούς κινητοποιήσεις των εγκλείστων αναφέρονται από τα ΜΜΕ ως «στάση», «εξέγερση» ή «αποχή», άσχετα με το αν οι κινητοποιήσεις έχουν πραγματικά αιτήματα (με μικρές διαφοροποιήσεις) όπως η βελτίωση και η εφαρμογή του Σωφρονιστικού Κώδικα. Στόχος των κρατουμένων που διαμαρτύρονται είναι να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης, του υπουργείου, ώστε κάποιος να ασχοληθεί με τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ζητούν να ικανοποιηθούν πάγια αιτήματά τους, με βασικό την άμεση αποσυμφόρηση των φυλακών, τη χορήγηση αδειών σε όσους δικαιούνται και την πραγματοποίηση μεταγωγών για τις αγροτικές φυλακές. Ειδικά για το τελευταίο ο Σωφρονιστικός Κώδικας προβλέπει τη μεταγωγή σε κάποιες περιπτώσεις που ο φάκελος του κάθε κρατούμενου του επιτρέπει να καταθέσει αίτημα και να ζητήσει να μεταχθεί στις Αγροτικές Φυλακές. Εκεί η ημέρα υπολογίζεται «διπλά εκτίσημη» και όταν συμπληρώσει τον χρόνο έκτισης, δίδεται η δυνατότητα να καταθέσει αίτημα στο Συμβούλιο για «υπό όρο απόλυση». Η μεταγωγή όμως, στις Αγροτικές Φυλακές, παραμένει «άπιαστη ελπίδα» ακόμα και για όσους διαθέτουν τα απαραίτητα «προσόντα», με τα σωφρονιστικά καταστήματα να ασφυκτιούν και τις αγροτικές φυλακές να παραμένουν άδειες!

Μετά τις πρόσφατες περιπτώσεις αποκάλυψης παραδικαστικών κυκλωμάτων –με εμπλοκή δικαστικών σε υποθέσεις αποφυλάκισης κρατουμένων, με χρηματικά (και όχι μόνο…) ανταλλάγματα–, το σύστημα χορήγησης αδειών αλλά και το σύστημα μετακίνησης από φυλακή σε φυλακή λειτουργεί σε βάρος των κρατουμένων. Άδειες δεν χορηγούνται, κρατούμενοι παραμένουν στα ίδια σωφρονιστικά καταστήματα, και ας έχει εκδοθεί μεταγωγή για άλλη φυλακή, και καταλήγουν σε ένα κελί να κοιμούνται ο ένας πάνω στο άλλο, με τις συνθήκες υγιεινής άθλιες και τους κρατούμενους σε «ομηρία» του ίδιου στου σωφρονιστικού συστήματος.

Άλλο αίτημα κάποιων σωφρονιστικών καταστημάτων είναι και η καθημερινή παρουσία γιατρού και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι Νοσοκομείο και Ψυχιατρείο Φυλακών, τα οποία υπάγονται στη δικαιοδοσία του υπουργείου Δικαιοσύνης, εδρεύουν μόνο στις φυλακές Κορυδαλλού και δέχονται τον όγκο των κρατουμένων από όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας. Τεράστιες ελλείψεις σε γιατρούς, νοσηλευτές και υλικοτεχνικό εξοπλισμό αποτελούν τα βασικά προβλήματα, ενώ ελλείψεις υπάρχουν και στο προσωπικό εσωτερικής φύλαξης (σωφρονιστικοί υπάλληλοι). Σημειώνεται ότι οι έγκλειστοι στο Ψυχιατρείο των φυλακών είναι μόνο άνδρες. Για μικρό διάστημα λειτούργησε και γυναικεία πτέρυγα κράτησης, ωστόσο η γενικότερη «οικονομική συρρίκνωση» ελλείψει κονδυλίων και προσωπικού, οδήγησε στη διακοπή λειτουργίας της πτέρυγας, με τις γυναίκες να παραμένουν στα καταστήματα κράτησης μαζί με τις άλλες κρατούμενες.

Υπερπληθυσμός (και) λόγω λαθρομεταναστών

Εν έτει 2013, στην Ελλάδα λειτουργούν 32 σωφρονιστικά καταστήματα –με τον Κορυδαλλό να είναι το μεγαλύτερο– και απασχολούνται 2.700 σωφρονιστικοί υπάλληλοι. Στους χώρους κράτησης βρίσκονται σήμερα περισσότεροι από 12.500 κρατούμενοι, ενώ οι προδιαγραφές είναι για μόλις 9.753 κρατούμενους! Ενώ με επίσημα στοιχεία διαπιστώνεται ότι σε μία δεκαετία έχει διπλασιαστεί ο αριθμός των κρατουμένων. Ωστόσο, μια πρόσφατη τραγική διαπίστωση είναι το γεγονός ότι σήμερα η φυλακή, για κάποιους, έχει γίνει καταφύγιο.

«Μέχρι να γίνει μία δίκη, περνούν χρόνια, ενώ σε όλα τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη η διαδικασία τελειώνει πολύ γρήγορα. Πολλά από τα αδικήματα τείνουν να παραγραφούν, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μέχρι να τελεσιδικήσουν και να εκδοθούν οι αποφάσεις, σε κάποιες περιπτώσεις, δεν προσέρχονται οι εμπλεκόμενοι από τη μια ή την άλλη πλευρά», τονίζουν νομικοί κύκλοι. Η τραγική διαπίστωση, του νομικού συστήματος… Πραγματικότητα που καλούνται να διαχειριστούν δικηγόροι, κατηγορούμενοι υπόδικοι, βαρυποινίτες, με τους μηνυτές σε πολλές περιπτώσεις να μη δικαιώνονται ή όταν δικαιωθούν να μην έχει πια καμία σημασία η απόφαση.

Τα τελευταία χρόνια, με τον υπερκορεσμό των φυλακών από το αλλοδαπό στοιχείο, έχει τεθεί στην πολιτική ηγεσία το ζήτημα της δρομολόγησης της διαδικασίας άμεσων απελάσεων όλων των αλλοδαπών που έχουν εκτίσει την ποινή τους, προκειμένου να αποσυμφορηθούν οι φυλακές. Με κινητοποιήσεις, η Ομοσπονδία των Σωφρονιστικών Υπαλλήλων επεχείρησε κατά καιρούς να αφυπνίσει την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης. Με ανακοινώσεις τους καταγγέλλουν τον «αποδεκατισμό του προσωπικού των φυλάκων που αγγίζει τα όρια της διάλυσης», με αίτημα την άμεση ενίσχυση του προσωπικού -με μετακινήσεις ή μετατάξεις από υπαλλήλους του υπόλοιπου δημόσιου τομέα-, και την ενίσχυση του φυλακτικού προσωπικού από τις εξωτερικές φρουρές των φυλακών. Μόνιμη αναφορά γίνεται στην «υπερσυμφόρηση των καταστημάτων κράτησης η οποία μεταφράζεται σε άθλιες συνθήκες κράτησης για τους κρατούμενους και κατά συνέπεια σε απελπιστικές συνθήκες εργασίας για εμάς», επισημαίνουν σε ανακοίνωσή τους.