Απόλυτο χάος σε χώρα διχασμένη

Τις χειρότερες ημέρες της ιστορίας της διάγει η Ουκρανία και η λέξη χάος είναι πολύ λίγη για να αποτυπώσει το τι ακριβώς συμβαίνει στη χώρα. Από τη μία είναι οι απλοί πολίτες, που ξεσηκώθηκαν ζητώντας διαφάνεια κι ελπίζοντας σε καλύτερες ημέρες, και από την άλλη οι μεγάλες δυνάμεις, οι οποίες άδραξαν την ευκαιρία για να υπερασπίσουν τα συμφέροντά τους.

Του Μιχάλη Κωτσάκου

Πολλοί μιλούν για μία παρτίδα σκληρού πόκερ όπου τα γεωπολιτικά συμφέροντα διαφέρουν. Άλλοι πάλι κάνουν λόγο για τρισδιάστατη παρτίδα σκακιού. Ίσως ισχύει το δεύτερο. Οι σωτήρες πολιτικοί της Ουκρανίας σε ρόλο αξιωματικών μοιάζουν ως χαμένοι στο διάστημα, ενώ οι πολίτες της χώρας, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν ελπίζοντας σε καλύτερες ημέρες, ακόμη δεν έχουν καταλάβει τι τους περιμένει. Η Ουκρανία βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού και τα κοράκια του ΔΝΤ ακονίζουν τα νύχια τους. Όπως γίνεται αντιληπτό, η οικονομική βοήθεια της δύσης δεν θα είναι χωρίς ανταλλάγματα.

Και μέσα σε όλα αυτά, ο διχασμός της ουκρανικής κοινωνίας είναι εμφανέστατος σε όλα τα επίπεδα και στις περισσότερες περιφέρειες. Ήδη η Κριμαία κήρυξε την ανεξαρτησία της και στο δημοψήφισμα που θα διεξαχθεί στις 16 Μαρτίου θεωρείται βέβαιο ότι θα ζητήσει την προσάρτησή της στη «μαμά» Ρωσία. Το να ανεξαρτητοποιηθεί η Κριμαία είναι ίσως το μικρότερο κακό. Και αυτό λόγω της ναυτικής βάσης των Ρώσων οι περισσότεροι κάτοικοι, ακόμη κι αυτοί που δεν είναι ρωσόφωνοι, ζουν σε αυτό το ιδιότυπο καθεστώς και έχουν συνηθίσει. Τα χειρότερα για την Ουκρανία έπονται και αφορούν τις αποσχιστικές τάσεις που έχουν πολλές ανατολικές περιφέρειες της χώρας, με πρώτη και καλύτερη αυτή του Ντόνετσκ, όπου οι ρωσόφωνοι απαιτούν κι αυτοί ανεξαρτησία και ένταξη στη ρωσική ομπρέλα προστασίας.

Οι αγωγοί

Πέρα από τις μεγαλοστομίες για την Ουκρανία και τον λαό της, οι μεγάλοι έχουν διαφορετικά συμφέροντα και γι’ αυτά καίγονται. Οι ΗΠΑ εδώ και χρόνια πασχίζουν να βρεθούν ακόμη πιο κοντά στη Ρωσία και εκμεταλλεύτηκαν το «όνειρο» των Ουκρανών για την Ε.Ε., έχοντας στο πίσω μέρος τους μυαλού τους το πώς θα «συνορεύουν» με τη Ρωσία μέσω μίας φιλοαμερικανικής κυβέρνησης.

Η Μόσχα από την πλευρά της θέλει να έχει υπό την επιρροή της το Κίεβο, προκειμένου η Ευρασιατική Ένωση που σχεδιάζει ο Πούτιν να είναι ακόμη πιο ισχυρή. Ταυτόχρονα τον ενδιαφέρουν να ελέγχει τους αγωγούς του φυσικού αερίου που περνούν από την Ουκρανία και με τους οποίους διοχετεύεται το ρωσικό αέριο στη δύση. Τέλος, η Ε.Ε. που είναι ο μεγάλος αγοραστής του ρωσικού αερίου τρέμει στην ιδέα ότι οι Ρώσοι θα διακόψουν την παροχή του. Και γι’ αυτόν τον λόγο εκτιμούν πως με το να γίνει μέλος της Ε.Ε. η Ουκρανία θα έλυναν το πρόβλημά τους.

Το αδιέξοδο

Όλοι οι παίκτες πλέον δίνουν τα ρέστα τους για να επιτύχουν τους σκοπούς τους. Ουδείς όμως επί της ουσίας αντιλαμβάνεται το αδιέξοδο στο οποίο έχουν περιέλθει οι πολίτες της χώρας. Η μεταβατική κυβέρνηση δείχνει ανήμπορη να επιβάλει την τάξη και οι ακροδεξιές ναζιστικές ομάδες δρουν ανενόχλητα. Ειδικά στις δυτικές περιφέρειες. Την ίδια ώρα, όμως, στις ανατολικές περιφέρειες αυξάνονται οι ρωσόφωνοι πολίτες, οι οποίοι αντιδρούν στη μεταβατική κυβέρνηση του Κίεβου.

Και το σημαντικότερο, οι διαπραγματεύσεις που διεξάγονται για την αποκλιμάκωση της κρίσης είναι μεταξύ… κωφών. Ή πιο σωστά οι δύο πλευρές (ΗΠΑ-Ρωσία) δεν δείχνουν να ρίχνουν νερό στο κρασί τους. Οι ΗΠΑ μέσω του Τζον Κέρι ζητούν την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από την Κριμαία και την ανάπτυξη διεθνών παρατηρητών, οι οποίοι θα διαφυλάξουν την ομαλότητα στην περιοχή. Από την άλλη, οι Ρώσοι μέσω του Σεργκέι Λαβρόφ απαιτούν για να κάνουν ένα βήμα πίσω να ισχύσει η συμφωνία που είχε γίνει μεταξύ του Γιανουκόβιτς και της αντιπολίτευσης στις 21 Φεβρουαρίου. Παράλληλα, η Ρωσία δεν αναγνωρίζει επισήμως τη νέα κυβέρνηση, παρά το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός Ντιμίτρι Μεντβέντεφ έχει απ’ ευθείας επαφή με τον ομόλογό του της Ουκρανίας, Αρσένι Γιατσενιούκ.

Βέβαια, το οξύμωρο είναι ότι μόλις πριν από λίγες ημέρες ο Πούτιν είχε δηλώσει ότι «ο Γιανουκόβιτς παραμένει ο νόμιμος πρόεδρος της Ουκρανίας, αλλά δεν ασκεί εξουσία», ενώ χαρακτήρισε παράνομη και πραξικοπηματική τη «στρατιωτική κατάληψη» της εξουσίας στο Κίεβο και απέρριψε ως παράνομα όλα όσα ακολούθησαν –συμπεριλαμβανομένου του διορισμού της μεταβατικής κυβέρνησης. «Μόνο το Κοινοβούλιο είναι νόμιμο», είπε ο Πούτιν. «Ο ουκρανικός λαός ήθελε αλλαγή, αλλά η παράνομη αλλαγή δεν μπορεί να ενθαρρύνεται», είπε ο Ρώσος πρόεδρος.

Ευρωπαϊκός δισταγμός για κυρώσεις

Έχει ειπωθεί ότι οι νυν ηγέτες της Ευρώπης είναι κατώτεροι των περιστάσεων, γεγονός που αποδείχτηκε ξανά με την αδυναμία τους να επιβάλουν κυρώσεις στη Ρωσία. Ναι μεν χορήγησαν οικονομική βοήθεια ύψους 11 δισ. ευρώ (15 δισ. δολαρίων) προς την Ουκρανία, αλλά σε ό,τι αφορά τις κυρώσεις αυτές είναι σε πολιτικό επίπεδο και βέβαια όλοι στη Δυτ. Ευρώπη έχουν στο μυαλό τους μήπως ο Πούτιν ως αντίποινα κλείσει τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου.

Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση της Άνγκελα Μέρκελ  ότι «για το αν θα τεθούν σε εφαρμογή ή όχι οι κυρώσεις θα το αποφασίσουμε με βάση το πώς θα εξελιχθούν οι διπλωματικές προσπάθειες». Ο δε Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ δήλωσε ότι «θα υπάρξει η μεγαλύτερη δυνατή πίεση προς τη Ρωσία για να ξεκινήσει τη διαδικασία αποκλιμάκωσης και στο πλαίσιο των πιέσεων, φυσικά, μελλοντική προσφυγή σε κυρώσεις. Αλλά πιέσεις για να γίνει τι; Τι προσπαθούμε να κάνουμε; Δεν θέλουμε νέα κλιμάκωση. Αντίθετα, θέλουμε να ανοίξουμε πόρτα στον διάλογο».

Το δημοψήφισμα και ο άνθρωπος του Πούτιν στην Κριμαία

Όσοι πίστευαν ότι σύντομα θα εκτονωθεί η κρίση στην Ουκρανία, προφανώς δεν υπολογίζουν πολλούς αστάθμητους παράγοντες. Όπως για παράδειγμα το… μαντάτο ότι την επόμενη Κυριακή 16 Μαρτίου θα στηθούν οι κάλπες στην Κριμαία για να καθορίσουν το καθεστώς της επαρχίας και τη σχέση της με το Κίεβο, όπως ανέφερε ο αναπληρωτής επικεφαλής της περιφερειακής κυβέρνησης, Ρουστάμ Τεμιργκάλιεφ. Ειδικότερα, στο κείμενο της απόφασης αναφέρεται ότι το τοπικό Κοινοβούλιο συμφώνησε η Κριμαία «να εισέλθει στη Ρωσική Ομοσπονδία με τα δικαιώματα ενός υποκειμένου της Ρωσικής Ομοσπονδίας».

Οι ψηφοφόροι θα έχουν να επιλέξουν ανάμεσα στην ένωση με τη Ρωσική Ομοσπονδία και σε μια σαφώς ενισχυμένη αυτονομία, διευκρίνισε ο βουλευτής Γκριγκόρι Ιόφε. Το τοπικό Κοινοβούλιο της αυτόνομης δημοκρατίας της Κριμαίας προέβλεπε ως τώρα τη διοργάνωση δημοψηφίσματος στις 30 Μαρτίου, με μόνο ερώτημα την ενίσχυση της αυτονομίας της.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συζήτησε το θέμα της Ουκρανίας, περιλαμβανομένου του αιτήματος του Κοινοβουλίου της Κριμαίας να επιτραπεί στην περιοχή αυτή να ενταχθεί στη Ρωσία, στη διάρκεια συνεδρίασης του ρωσικού Συμβουλίου Ασφαλείας, δήλωσε ο εκπρόσωπός του, σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων RIA.

Φυσικά, για να φτάσουμε στο δημοψήφισμα προηγήθηκαν αρκετά στην Κριμαία. Κατ’ αρχάς, υπήρχε η στρατιωτική επέμβαση των Ρώσων. Και κατά δεύτερο, την εξουσία ανέλαβε ο Σεργκέι Αξιόνοφ, ο οποίος θεωρείται άνθρωπος του Πούτιν και εξελέγη από την τοπική Βουλή. Μάλιστα, πρόλαβε και ζήτησε οικονομική βοήθεια 5 δισ. δολαρίων από τη Μόσχα.

Κι όμως, ο νέος πρωθυπουργός της Κριμαίας έχει γεννηθεί στο Μπάλτι της Μολδαβίας, την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, το 1972. Το 1993 και μετά τις σπουδές του σε κολέγιο της Συμφερόπολης ανέλαβε υποδιευθυντής μιας εταιρείας τροφίμων με το όνομα «Ellada». Από τον Οκτώβριο του 1998 έως τον Απρίλιο του 2001, διετέλεσε υποδιευθυντής ακόμη δύο εταιρειών με τα παράξενα ονόματα «Asteriks» και «Eskada».

Η πολιτική καριέρα του άρχισε το 2008. Έγινε μέλος της «Ρωσικής κοινότητας της Κριμαίας» και της «Δράσης Πολιτών της Κριμαίας». Ένα χρόνο αργότερα ανέλαβε αντιπρόεδρος της «Ρωσικής Ένωσης της Κριμαίας» και ηγέτης του κριμαϊκού πολιτικού κινήματος «Εθνική Ενότητα». Από το 2010 ήταν αντιπρόσωπος στην τοπική Βουλή, εκλεγμένος με το ψηφοδέλτιο της «Ρωσικής Ενότητας» που απέσπασε το 4% των ψήφων και μόλις τρεις έδρες από τις 100 του τοπικού Κοινοβουλίου.

Ο ρόλος των Μπερκούτ στην πτώση του Γιανουκόβιτς

Αξιωματούχοι της ξένης αντικατασκοπείας έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο Πούτιν είχε αποφασίσει πριν ακόμη από τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες να απομακρύνει τον Γιανουκόβιτς από την εξουσία, καθώς πίστευε ότι ο Ουκρανός πρόεδρος οδηγούσε τη χώρα στη χρεοκοπία και ήταν ανίκανος να διατηρήσει το Κίεβο στη ρωσική σφαίρα επιρροής.

Σύμφωνα με τους «F.T.», οι διαβόητοι Μπερκούτ (σ.σ. οι αστυνομικοί των ουκρανικών ειδικών δυνάμεων για την καταστολή ταραχών) έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην πτώση του Γιανουκόβιτς, καθώς η αιματηρή καταστολή των διαδηλώσεων οδήγησε σε σκλήρυνση των διαδηλωτών. Μετά τη διάλυση του σώματος αυτού από τη νέα κυβέρνηση, οι Μπερκούτ πήγαν στην Κριμαία, όπου το ρωσικό προξενείο τούς μοίρασε ρωσικά διαβατήρια.

Νέα εξορία φοβούνται οι Τάταροι

Αστάθμητο παράγοντα της κρίσης στην Κριμαία αποτελούν οι Τάταροι, οι οποίοι θεωρούνται από παλιά εχθροί των Ρώσων, ενώ ουδείς λησμονεί ότι ο Στάλιν τους έστειλε κατά δεκάδες χιλιάδες στα γκούλαγκ της Σιβηρίας.

Οι Τάταροι αποτελούν σήμερα το 12% των κατοίκων της Κριμαίας. Αν η περιοχή περάσει υπό ρωσική κατοχή, οι Τάταροι φοβούνται ότι θα πρέπει να πάρουν πάλι τον δρόμο της εξορίας. Η μουσουλμανική μειονότητα των Τατάρων φυλάει τα ισλαμικά τεμένη και είναι στους δρόμους καθώς φοβούνται μια επανάληψη του εκτοπισμού τους, το 1944.

Ήδη σε άρθρο του ο Μουσταφά Κεμίλ, ηγέτης των Τατάρων της Ρωσίας, έχει τονίσει ότι «τα κοινοβούλια των Τατάρων της Κριμαίας δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να διαπραγματευθούν με τις παράνομες αποσχιστικές αρχές της Κριμαίας». Μάλιστα, ο ίδιος αποκάλυψε ότι οι Τατάροι της Κριμαίας έχουν ήδη σχηματίσει παραστρατιωτικές μονάδες: «Τα Majlis θα πολεμήσουν ακόμα και αν χρειασθεί να εμπλακούν σε βίαια αντιπαράθεση με τους εισβολείς. Τώρα οργανώνουμε μονάδες μαχητών των Τατάρων της Κριμαίας που είναι έτοιμοι να ριχθούν στη μάχη. Αυτές οι μονάδες θα οπλισθούν από τις κρατικές αρχές της Ουκρανίας και θα ενταχθούν στην αστυνομία ή στον στρατό. Έτσι θα πάρουν όλον τον απαραίτητο οπλισμό. Ήδη βρισκόμαστε σε διαπραγματεύσεις για αυτήν τη συμφωνία».

Και φυσικά, όλοι πλέον κατανοούν για ποιον λόγο ο Βλ. Πούτιν έστειλε Κοζάκους στην Κριμαία: για να αντιμετωπίσει αυτές τις κινήσεις από τους Τατάρους. Να σημειωθεί ότι οι ιδέες και ο τρόπος ζωής των Κοζάκων επανήλθαν στη Ρωσία. Στον ρωσικό στρατό υπάρχουν ειδικές μονάδες Κοζάκων, ενώ οι Κοζάκοι έχουν επίσης παράλληλη πολιτική διοίκηση και αστυνομικά καθήκοντα στις περιοχές τους.

Η σχέση της Ρωσίας με την Κριμαία

Η Κριμαία αποικίστηκε και κατελήφθη επανειλημμένως από Αρχαίους Έλληνες, Ρωμαίους, Ούννους, και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τον 13ο αιώνα, η περιοχή είχε καταληφθεί από τους Τατάρους – τουρκόφωνους μουσουλμάνους που ανήκαν στη Χρυσή Ορδή, παρακλάδι της μογγολικής αυτοκρατορίας που ιδρύθηκε από εγγονό τού Τζένγκις Χαν.

Το ανεξάρτητο Χάνατο της Κριμαίας ιδρύθηκε από τους Τατάρους, έγινε υποτελές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον 15ο αιώνα και διεκδικούσε εδάφη στη σημερινή ρωσική περιοχή Κασπίας-Βόλγα. Η Κριμαία κατακτήθηκε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία το 1783.

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος 1853-1856 υπήρξε η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και των συμμαχικών δυνάμεων της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Σαρδηνίας. Οι συμμαχικές δυνάμεις κατέλαβαν τη Σεβαστούπολη, καταστρέφοντας την Κριμαία σχεδόν ολοσχερώς.

Κατά τον εμφύλιο πόλεμο που προηγήθηκε της Ρωσικής Επανάστασης του 1917, βίαιες μάχες μεταξύ των δυνάμεων του τσάρου, των μπολσεβίκων και των αναρχικών δυνάμεων έλαβαν χώρα στην Κριμαία. Μετά τη νίκη των μπολσεβίκων, δημιουργήθηκε η Κριμαϊκή Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία ως τμήμα της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.

Το 1944 ο Ιωσήφ Στάλιν απέλασε όλους τους Τατάρους της Κριμαίας στην κεντρική Ασία και σε άλλα τμήματα της Σοβιετικής Ένωσης, κατηγορώντας τους για συνεργασία με τους Ναζί. Το 1954, η Σοβιετική Ένωση υπό τον Νικήτα Χρουστσόφ μετέφερε την Κριμαία από τη Ρωσική στην Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η Κριμαία προσαρτήθηκε στην ανεξάρτητη Ουκρανία. Η Μόσχα και το Κίεβο συμφώνησαν να χωρίσουν τον πρώην στόλο της Μαύρης Θάλασσας στα δύο. Το λιμάνι της Κριμαίας, Σεβαστούπολη, παραμένει η βάση του στόλου της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα.

Οι Ρώσοι τις Κριμαίας αποτελούν το 58% του συνολικού πληθυσμού της, ενώ οι Ουκρανοί το 24% του πληθυσμού.