ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ: Το «εμβόλιο» ενάντια στον οικονομικό αποκλεισμό

Σε μία εξαιρετικά δύσκολη –υγειονομικά αλλά και δημοσιονομικά– συγκυρία, καθώς εδώ και περίπου 18 μήνες η πανδημική κρίση δοκιμάζει τις αντοχές των οικονομιών όλου τους πλανήτη, η Ελλάδα ανέλαβε για πρώτη φορά να διοργανώσει την Οικονομική Ολυμπιάδα για τη σχολική χρονιά 2020-2021.

Επιμέλεια: Νίκος Τσαγκατάκης

Πρόκειται για τον διεθνή διαγωνισμό οικονομικών γνώσεων που απευθύνεται σε μαθητές και μαθήτριες λυκείου, φιλοδοξώντας –όπως υποστηρίζουν οι εμπνευστές του– να συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των γνώσεων των μαθητών στο πεδίο των οικονομικών. Τo σημαντικό, ωστόσο, πέρα από τις διακρίσεις των συμμετεχόντων, είναι το θέμα του οικονομικού αλφαβητισμού που ανέδειξε ως κυρίαρχης σημασίας για το οικονομικό αύριο της χώρας ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας.

Ο Έλληνας κεντρικός τραπεζίτης μίλησε στο πλαίσιο της τελετής απονομής των βραβείων της φετινής Οικονομικής  Ολυμπιάδας και στάθηκε στη σπουδαιότητα που όλο και περισσότερο αποκτά στις σύγχρονες κοινωνίες ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός, ειδικά μετά από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που συγκλόνισε τον κόσμο, αλλά και κατά την τρέχουσα συγκυρία της πανδημίας.

Τι είναι ο οικονομικός αλφαβητισμός 

Ανατρέχοντας στον ορισμό που δίνει στο φαινόμενο ο ΟΟΣΑ, ότι δηλαδή χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι ο συνδυασμός γνώσεων, δεξιοτήτων, συμπεριφοράς και νοοτροπίας που πρέπει να διαθέτει ένα άτομο προκειμένου να μπορεί να λαμβάνει αποτελεσματικές οικονομικές αποφάσεις για τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ευημερίας του, ο Γ. Στουρνάρας εξήγησε ότι η αντίθετη εκδοχή, εν προκειμένω ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός, μπορεί να εμποδίσει τα άτομα να διαχειριστούν σωστά τα οικονομικά τους, με συνέπεια τον ορατό κίνδυνο να εκτεθούν π.χ. σε υπερβολικό δανεισμό και χρηματοοικονομικό αποκλεισμό.

Υπάρχει… εμβόλιο που να προστατεύει από μία τέτοια αρνητική εξέλιξη; «Ναι» απαντά η ίδια η διεθνής βιβλιογραφία που στις σελίδες της εξηγείται ότι τα χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα είναι λιγότερο ευάλωτα στην εκμετάλλευση ή εξαπάτηση, λιγότερο επιρρεπή σε υπερβολικό δανεισμό, περισσότερο αποτελεσματικά στον προγραμματισμό συνταξιοδότησης, συμμετέχουν πιο συχνά στις χρηματοπιστωτικές αγορές και χρησιμοποιούν περισσότερο τη χρηματοοικονομική τεχνολογία.

Αντίστοιχα, αρκετές μελέτες δείχνουν ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν επαρκείς βασικές οικονομικές γνώσεις όσον αφορά π.χ. τον υπολογισμό ή την κατανόηση των επιτοκίων, την κατανόηση της έννοιας του πληθωρισμού και της διαφοροποίησης του κινδύνου. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα ερευνών του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι λιγότερο από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού στις χώρες της G20 είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα, με το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού να είναι πολύ πιο έντονο στις γυναίκες και στους νέους, όπως φαίνεται και από άλλες αντίστοιχες μελέτες ανά τον κόσμο.

Τώρα είναι η ώρα για τους νέους

Δεδομένης της ευαλωτότητας των νέων στον οικονομικό αναλφαβητισμό και επ’ αφορμή της συμμετοχής μαθητών στην Οικονομική Ολυμπιάδα, ο διοικητής της ΤτΕ στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα καλείται από νωρίς να λάβει οικονομικές αποφάσεις με σημαντικές συνέπειες για τις επόμενες δεκαετίες και με αντίκτυπο στη μελλοντική ευημερία, τον πλούτο και το εισόδημα. «Πράγματι» είπε χαρακτηριστικά ο Γ. Στουρνάρας, «στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή, όπου η τεχνολογία διαπερνά το σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας, οι πολίτες από πολύ νεαρή ηλικία λαμβάνουν σημαντικές οικονομικές αποφάσεις, και άρα αυξάνεται ο κίνδυνος να αποτελέσουν στόχο οικονομικής απάτης».

Μόνο τυχαία δεν είναι, βεβαίως, αυτή η διαπίστωση καθώς η νέα γενιά είναι αυτή που έχει εξοικειωθεί με τις νέες τεχνολογίες και την κοινωνική δικτύωση, αποτελώντας την πλειονότητα των χρηστών χρηματοοικονομικής τεχνολογίας, τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς. Εύλογα, επομένως, εκτός από την εξοικείωση με τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, πρέπει να υπάρχει και επαρκής κατάρτιση σε χρηματοοικονομικά θέματα, δηλαδή αυξημένα επίπεδα ψηφιακού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.

Αδήριτη ανάγκη και λόγω πανδημίας

Σύμφωνα, πάντα, με τον κ. Στουρνάρα, ο αντίκτυπος της πανδημίας στα εισοδήματα και τις αποταμιεύσεις των νοικοκυριών και η αυξημένη αβεβαιότητα καθιστούν το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ακόμη πιο σημαντικό για την ενίσχυση της οικονομικής ανθεκτικότητας των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.

Ο κεντρικός τραπεζίτης επικαλέστηκε την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών για να καταδείξει ότι ακόμη και πριν από την επέλαση της πανδημίας, περισσότερο από το 30% των νοικοκυριών κατά μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορούσαν να καλύψουν έκτακτα έξοδα.

Αντίστοιχα ανησυχητικό είναι ότι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας του Eurofound που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2020, στην Ελλάδα το 36,1% των νοικοκυριών απάντησε ότι δεν διαθέτουν αποταμιεύσεις σε περίπτωση απώλειας εισοδήματος, ενώ μόνο 8,1% είπε ότι διαθέτει αποταμιεύσεις που τους επιτρέπουν να διατηρήσουν σταθερό το βιοτικό επίπεδο του νοικοκυριού τους για πάνω από ένα χρόνο σε περίπτωση απώλειας εισοδήματος.

Άλλο κίνδυνος, τέλος, στον οποίο ο οικονομικός αλφαβητισμός μπορεί να αποτελέσει ανάχωμα είναι η δημογραφική γήρανση που παρατηρείται στα συνταξιοδοτικά συστήματα. Τι λέει η πραγματικότητα; Ότι οι άνθρωποι ζουν πλέον περισσότερο, αλλά αποταμιεύουν αναλογικά λιγότερο. Μάλιστα η χώρα μας κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις της Ε.Ε. αναφορικά με τον σχετικά δείκτη για τις αποταμιεύσεις στην τρίτη ηλικία.

Υπό αυτό το πρίσμα μπορεί βάσιμα να υποστηριχθεί ότι η απουσία υψηλών επίπεδων χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού οδηγεί σε έλλειψη σωστού συνταξιοδοτικού-αποταμιευτικού προγραμματισμού, που με τη σειρά του συνεπάγεται ότι τα άτομα είναι δυνητικά απροετοίμαστα για τις οικονομικές προκλήσεις της τρίτης ηλικίας.

Αυτός είναι και ο λόγος που η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας παίζει σημαντικό ρόλο στη στρατηγική της Ε.Ε. για ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς.