Ένας αιώνας άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς

Γράφει ο Νικόλας Τζιβελέκης (*)

Γενιές και γενιές Ελλήνων μεγάλωσαν με τον Καραγκιόζη, τον φτωχό ξυπόλητο αλλά παμπόνηρο ήρωα του ελληνικού θεάτρου σκιών που σύμφωνα την εγχώρια παράδοση ζει με την γυναίκα του την Αγλαΐα και τα τρία τους παδιά σε μία παράγκα απέναντι από το σαράι του Βεζίρη προσπαθώντας όλοι μαζί να επιβιώσουν στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Όπως είναι φυσικό, μπροστά από τον φωτισμένο μπερντέ το χειροκρότημα το κερδίζει ο αξιαγάπητος καμπούρης με τα μπαλωμένα ρούχα. Πίσω, όμως, από το πανί υπάρχουν οι καραγκιοζοπαίχτες, οι άνθρωποι που δίνουν κίνηση και λόγο στις άψυχες φιγούρες.

Και αυτοί οι άνθρωποι θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι αποτελούν μία μοναδική περίπτωση λαϊκών καλλιτεχνών, αφού κρύβουν πολύπλευρα ταλέντα. Σκηνοθεσία, σκηνογραφία, υποκριτική, μουσική επιμέλεια είναι μόνο μερικές από τις πτυχές μιας τέτοιας πολύπλευρης τέχνης, ενώ ταυτόχρονα τα καλλιτεχνικά έργα τους (φιγούρες, σκηνικά, ρεκλάμες κ.ά.) αναδεικνύονται σε εξαιρετικά δείγματα της πηγαίας λαϊκής ζωγραφικής.

Οι καραγκιοζοπαίχτες αποτελούν μία μοναδική περίπτωση λαϊκών καλλιτεχνών που κρύβουν πολύπλευρα ταλέντα όπως η σκηνοθεσία, η  σκηνογραφία, η υποκριτική, η μουσική επιμέλεια

Ο φορέας που στέγασε όνειρα, προσδοκίες και καλλιτεχνικές ανησυχίες

Από πολύ νωρίς οι παραπάνω καλλιτέχνες δημιούργησαν έναν φορέα για να στεγάσουν τα όνειρα, τις προσδοκίες, τις καλλιτεχνικές ανησυχίες και τα οράματά τους. Αυτή η «στέγη» δεν είναι άλλη από το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών (Π.Σ.Θ.Σ.) που αποτελεί τον μοναδικό επίσημο φορέα που εκπροσωπεί τους καραγκιοζοπαίχτες, έχοντας επιτελέσει σημαντικό πολιτιστικό και συνδικαλιστικό έργο.

Σήμερα το Π.Σ.Θ.Σ. απαριθμεί 120 μέλη στα οποία εκτός των καραγκιοζοπαιχτών συμπεριλαμβάνονται και μουσικοί, εκπαιδευτικοί, εικαστικοί, ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με το ελληνικό θέατρο σκιών. Βασικός σκοπός του φορέα είναι η διάσωση, διάδοση και η ανάδειξη της τέχνης του ελληνικού θεάτρου σκιών ως στοιχείο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κάτι που αποδεικνύεται μέσω των συνεχών δράσεων του.

Τo Σωματείο είχε μέχρι και «Ταμείο Αλληλοβοήθειας». Με αυτό, που τέθηκε σε ισχύ από την 13η Απριλίου του 1956,  ως συλλογικός φορέας με τα λιγοστά οικονομικά  μέσα του υποστήριξε, στοργικά πάντα, κάθε μέλος του σε δύσκολες στιγμές, αλλά και τους οικείους αυτού, ενήργησε συχνά για τη χορήγηση εκτάκτων βοηθημάτων εκ μέρους της Πολιτείας προς υποστήριξη ανέργων ή αναξιοπαθούντων ή ασθενών συναδέλφων σε δύσκολες περιόδους, βοήθησε κάθε βετεράνο καραγκιοζοπαίχτη κατά τη διαδικασία συγκέντρωσης των δικαιολογητικών για την έκδοση της σύνταξής του, ακόμη δε μερίμνησε και για την παροχή «Τιμητικής Σύνταξης» σε περιπτώσεις που δεν υπήρχε η δυνατότητα καταβολής εκ μέρους γηραιών συναδέλφων του αναγκαίου ποσού για την ασφαλιστική τους κάλυψη, αναδεικνύοντας  την αλληλεγγύη ως την πρώτη των αρχών που διέπουν την ύπαρξη και λειτουργία του έως σήμερα.

Το έτος 2025, το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών συμπληρώνει 100 χρόνια διαρκούς παρουσίας. Με ημερομηνία ίδρυσης την 25η Φεβρουαρίου 1925, η επέτειος της εκατονταετηρίδας αποτελεί αναμφισβήτητα ένα σημείο αναφοράς τόσο για τον τέχνη του ελληνικού θεάτρου σκιών όσο και για τον ευρύτερο χώρο των παραστατικών τεχνών.

 

Στο πλαίσιο των εορτασμών έχουν οργανωθεί ποικίλες εκδηλώσεις σε συνεργασία με σημαντικούς φορείς σε πανελλήνιο επίπεδο. Ήδη από τις αρχές του τρέχοντος έτους της εκατονταετηρίδας ξεκίνησαν οι εορτασμοί με το 3ο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών Βόρειας Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη. Αυτή την περίοδο πραγματοποιήθηκε το 13ο Φεστιβάλ Καραγκιόζη στη Νέα Ιωνία με τη σημαντική στήριξη του δήμου Νέας Ιωνίας, σταθερό συνεργάτη του σωματείου για πολλά χρόνια. Επίσης, από τον Ιούνιο ξεκινάει μια σειρά εκδηλώσεων στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού που θα περιλαμβάνει παραστάσεις μέχρι το τέλος του έτους, έκθεση φιγούρας, σκηνικών και σπάνιων εγγράφων του σωματείου, ενώ στον ίδιο χώρο θα πραγματοποιηθεί και συνέδριο αφιερωμένο στον εορτασμό των 100 χρόνων αλλά και στην τέχνη του καραγκιόζη σε ευρύτερο επίπεδο.

Ακόμη, με την ίδια αφορμή τιμήθηκαν και θα τιμηθούν καραγκιοζοπαίχτες που έχουν προσφέρει στην Τέχνη του θεάτρου σκιών.

Σήμερα τα γραφεία του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου σκιών βρίσκονται στην πλατεία Κάνιγγος στην οδό Τζώρτζ 6. Επίσης, στην ιστοσελίδα του σωματείου (www.somateiokaragkiozi.gr) οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ενημερώνονται για τις δράσεις του, όπως επίσης να διαβάζουν και το ηλεκτρονικό περιοδικό «Ο Καραγκιόζης μας».

(*) Ο Νικόλας Τζιβελέκης είναι γραμματέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών