Έντεν Φον Χόρβατ, «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης»: Η φρίκη του νοσηρού μικροαστισμού

Όταν στο Παρίσι του 1938 μια καλοκαιρινή μπόρα έσπαγε από ένα δέντρο το μοιραίο κλαδί που θα έκοβε το νήμα της ζωής τού Έντεν Φον Χόρβατ (1901-1938), την ίδια στιγμή η Ευρώπη έχανε μια στεντόρεια φωνή ενάντια στις κακόηχες κραυγές των ολοκληρωτικών καθεστώτων που ύφαιναν τον ιστό του πολέμου με όπλα τον εκφοβισμό, τη βία και τον λαϊκισμό.

Γνήσιο τέκνο της αυστροουγγρικής παράδοσης ο Χόρβατ, στη σύντομη ζωή του, θα καταστεί ένας ανήσυχος «περιπατητής» ανάμεσα σε πολιτισμούς, μεγαλουπόλεις και γλώσσες και με το έργο του θα ορθώσει τολμηρά το

ανάστημά του απέναντι στη δημαγωγία του ναζισμού, χωρίς, ταυτόχρονα, να εξαιρέσει από την κριτική του και τις ακραίες σέχτες του κομμουνισμού.

Αξιοποιώντας το δραματουργικό πρόπλασμα του «Volksstück», του ανάλαφρου λαϊκού θεατρικού έργου της Αυστρίας, όπου τον 19ο αιώνα διέπρεψε ο Γιόχαν Νεστρόυ, θα δημιουργήσει ένα ιδιόμορφο είδος, στο οποίο παροχετεύει τη φροϋδική ψυχαναλυτική παρατήρηση, στο πεδίο της κατάδειξης του ασυνείδητου, αλλά και της αιώνιας πάλης μεταξύ συνειδητού και υποσυνείδητου. Το ιδίωμά του, στον αντίποδα της μπρεχτικής αποστασιοποίησης, που αποτρέπει την ψυχολογική εμπλοκή του ηθοποιού στον ρόλο, θα προτάξει την καταγραφή της αγωνίας των ανθρώπων, ιδωμένης με τον τρόπο που εκείνοι τη βιώνουν στις έκρυθμες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του Μεσοπολέμου, καταφεύγοντας περισσότερο στον κόσμο των ψυχόρμητων παρά στη λειτουργία της νοημοσύνης.

Ο μικροαστικός κόσμος, τον οποίο ξεγυμνώνει ο Χόρβατ (προκειμένου το κοινό να αναγνωρίσει σε αυτόν το είδωλό του), ταλαντεύεται ανάμεσα στη βία, τον συντηρητισμό, τη χαυνότητα και τις έωλες απόπειρες αυτοπραγμάτωσης. Δείγμα του αβδηριτισμού από τον οποίο έχει καταληφθεί, συνιστά και ο ετερότροπος λεκτικός κώδικάς του, στον οποίον υπεισδύουν διαβρωτικές συνθηματολογίες, αυτοματικές ρητορικές και τσιτάτα που προδίδουν προκατάληψη: ένας παραληρηματικός τρόπος έκφρασης που εκδηλώνεται με αμήχανες σιωπές, λεξιπενία, ξενισμούς και δυστοκία νοηματοδότησης.

Στις «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης» η Μαριάννε, η ταπεινή πωλήτρια ενός μικρομάγαζου, θα απαρνηθεί την άχαρη προοπτική ενός συμβατικού γάμου για έναν αιφνίδιο έρωτα, έως ότου καταλήξει στον υπόκοσμο και επιστρέψει, εν τέλει, ηττημένη στην άραχλη ζωή της.

Στην παράσταση του Θεάτρου Τέχνης, η σκηνοθέτης Μαριάννα Κάλμπαρη και ο  θίασος συντονίστηκαν με ακρίβεια και πλατιά αντίληψη στο μήκος κύματος του έργου, επενδύοντας στη ρυθμική του κειμένου (με χυμώδη μετάφραση από τον Γ. Δεπάστα), τις μεστές, όσο και σημαίνουσες, σιωπές, τα απότομα υποκριτικά φόρτε, τις αποσυμπιέσεις, την πανταχόθεν αναδιδόμενη «υπόκωφη» αποκρουστικότητα, τη δηλωτική (και όχι μονολιθικά παρωδιακή) ειρωνεία, την κατάδειξη της απόστασης ανάμεσα στο εσώτατο υπαρξιακό δράμα και την αναφορά στη γενική κοινωνική συνθήκη.

Η Κωνσταντίνα Τάκαλου, ως Μαριάννε, «αυλακώνει» τον ρόλο, παραδίδοντας κάτι πέραν του αριστοτεχνικού. Αφήνεται στους κυματισμούς των ενστίκτων, στροβιλίζεται, «χάνεται», «επιστρέφει», δαιμονίζεται, καταλαγιάζει και θρυμματίζεται αργά και σταθερά, διαγράφοντας ένα πορτραίτο που συνδυάζει θλιμμένη γοητεία, πάθος και διαπεραστικό σπαραγμό. Γύρω της μια αγέλη ανθρώπινων τεράτων που περικλείουν μέσα τους τον θύτη και το θύμα: ο φαυλόβιος και ανερμάτιστος Άλφρεντ (Νίκος Αλεξίου), ο Μάγος με την αμετακίνητη «ηθική» και τον στικτό καταγγελτικό λόγο (Νίκος Χατζόπουλος), η Βαλερί, η γυναίκα-αράχνη με τη μηχανιστική της διαθεσιμότητα (Ιωάννα Μαυρέα), ο Όσκαρ, το προσηνές πρόσωπο της βίας και της εκμετάλλευσης (Νικόλας Χανακούλας), η Γιαγιά, η απωθητική υπέρμαχος του υλισμού, της υποκρισίας και της βρώμικης συναλλαγής (Σμαράγδα Σμυρναίου), ο Έριχ, το αμβλύνουν άθυρμα της προπαγάνδας μίσους (Βασίλης Μαγουλιώτης).

Το σύνολο συμπληρώνεται ευάρμοστα από τους Κατερίνα Λυπηρίδου, Θόδωρο Γράμψα και Δημήτρη Δεγαΐτη, ενώ η σκηνική δημιουργία, αν και υπερβαλλόντως λιτή, «εναγκαλίζεται» λειτουργικά το έργο.

Γιώργος Παπαγιαννάκης

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Υπόγειο-Πεσμαζόγλου 5 | Τηλ. 210-3228706

 «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης» του Έντεν Φον Χόρβατ

 

Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας

Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη με τη συνεργασία του θιάσου

Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριλένα Μόσχου

Δραματολόγος παράστασης: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου

Σκηνικά: Χριστίνα Κάλμπαρη

Κοστούμια: Ιφιγένεια Νταουντάκη

Μουσική Επιμέλεια: Μαρίνα Χρονοπούλου – Μαριάννα Κάλμπαρη

Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου

Βοηθός σκηνογράφου: Σοφία Αρβανίτη-Φλώρου

Φωτογραφίες: Μυρτώ Αποστολίδου 

Πρωταγωνιστούν (αλφαβητικά): Νίκος Αλεξίου, Θόδωρος Γράμψας, Δημήτρης Δεγαΐτης, Κατερίνα Λυπηρίδου, Βασίλης Μαγουλιώτης, Ιωάννα Μαυρέα, Σμαράγδα Σμυρναίου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Νικόλας Χανακούλας, Νίκος Χατζόπουλος

Στο πιάνο η Μαρίνα Χρονοπούλου

Συμμετέχουν: Μαριλένα Μόσχου και οι μαθητές της Δραματικής Σχολής του Θεάτρου Τέχνης Κωνσταντίνος Καραντζής, Αλέξανδρος Σκουρλέτης, Άννα-Μαρία Παπαϊωάννου, Ματίλντα Τουμπουρού