Επειγόντως νέο αφήγημα για τον τουρισμό

«Εάν δεν καταφέρουμε να αυξήσουμε το τουριστικό ΑΕΠ κρατώντας σταθερές τις αφίξεις, θα έχουμε πρόβλημα». Αυτή η ατάκα του νέου υπουργού Τουρισμού Χάρη Θεοχάρη στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης αν μη τι άλλο αναδεικνύει τον προβληματισμό που υπάρχει στο επιτελείο του Κυριάκου Μητσοτάκη για το πώς δεν θα μειωθούν τα έσοδα του κράτους από έναν βασικό πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, τον τουρισμό.

Του Μιχάλη Κωτσάκου

Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι όλες οι κυβερνήσεις στον τομέα του τουρισμού είχαν αναγάγει μία σοβινιστική στρατηγική του στυλ «η Ελλάδα να καταστεί ο κορυφαίος παγκόσμιος προορισμός». Όμως, μπορεί η Ελλάδα να συνεχίσει να ποντάρει σε αυτό το αφήγημα; Πολύ δύσκολα, διότι πέρα από τις ομορφιές της χώρας μας, καλό είναι να κοιτάξουμε και λίγο παραδίπλα. Και χώρες όπως η Αίγυπτος, η Τουρκία είναι εξίσου όμορφες και προσφέρουν κι αυτές ήλιο και θάλασσα, πολλές φορές σε πολύ φθηνότερες τιμές.

Οπότε είναι λογικό να υπάρχει προβληματισμός όχι για τη φετινή χρονιά, αλλά συνολικά για τα επόμενα χρόνια. Διότι μόνο οι αφίξεις δεν λύνουν το πρόβλημα, ούτε μπορεί να αυγατίσουν τα έξοδα. Συν τοις άλλοις, ότι η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να εξελίξει κι άλλες μορφές τουρισμού κι επιμένει στον ήλιο και τη θάλασσα.

Κατά τη διάρκεια της υπερδεκαετούς κρίσης ήμασταν ευχαριστημένοι μόνο με τις αφίξεις, αλλά και το ζεστό χρήμα που εισέρρεε στα ταμεία και που έμοιαζε με τη σανίδα σωτηρίας που αναζητεί ένας ναυαγός.

Τώρα πλέον, η ελληνική κυβέρνηση δείχνει ότι δεν της αρκεί αυτό. Επιθυμεί κάτι διαφορετικό. «Κάθε τουρίστας να μένει περισσότερες ημέρες και να αφήνει περισσότερα χρήματα», είναι το νέο αφήγημα που θέλει να εφαρμόσει ο Χάρης Θεοχάρης. Είναι εύκολο; Όχι, ειδικά όταν υπάρχουν δυσάρεστα περιστατικά, όπως οι θάνατοι στη Χαλκιδική, λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, ή οι πνιγμοί στις πισίνες μεγάλων τουριστικών θέρετρων, όπως η Κρήτη και η Ρόδος.

Το παράδειγμα της Σαντορίνης που ανέφερε ο κ. Θεοχάρης από του βήματος του Κοινοβουλίου αποδεικνύει ότι η στρατηγική μας στο θέμα του τουρισμού χρειάζεται επαναχάραξη. Δηλαδή, το πώς θα προσφέρουμε ποιοτικές υπηρεσίες και όχι ανεξέλεγκτο υπερτουρισμό. Στη Σαντορίνη, όπως ανέφερε ο κ. Θεοχάρης, περίπου 18.000 επιβάτες κρουαζιερόπλοιων καταφθάνουν στο νησί στις 6 Αυγούστου. Κι όπως σωστά τονίστηκε, «δεν μπορούμε να ονομάζουμε τουριστικό προϊόν την ταλαιπωρία επισκεπτών και κατοίκων».

Και να ήταν μόνο αυτό. Στην Κέρκυρα, για παράδειγμα, οι τουρίστες πέρα από τα αξιοθέατα και τις φυσικές ομορφιές «απολαμβάνουν» και τις δυσάρεστες οσμές από τα σκουπίδια, που κάθε καλοκαίρι «πνίγουν» το νησί. Και εάν η Κέρκυρα είναι ένα εξόφθαλμο παράδειγμα, ως χώρα που στηριζόμαστε –σε μεγάλο βαθμό στα τουριστικά έσοδα– οφείλαμε να είχαμε επιλύσει το πρόβλημα της διαχείριση της απορριμμάτων. Διότι το φαινόμενο της Κέρκυρας το συναντάς σε πολλές περιοχές με σοβαρή τουριστική κίνηση. Ένα παράδειγμα η κοντινή προς την πρωτεύουσα Αίγινα, η οποία τα τελευταία χρόνια ζει την τουριστική της άνθιση. Κι όμως, κι εκεί τα σκουπίδια τα συναντά ο τουρίστας σε κάθε στενάκι.

Αλλάζουν συνήθειες

Ας μη λησμονούμε ότι οι ξένοι τουρίστες με φουσκωμένα πορτοφόλια δεν ικανοποιούνται μόνο από τον ήλιο, τη θάλασσα, τη χωριάτικη σαλάτα, το σουβλάκι, ή τον μουσακά. Έχουν απαιτήσεις, ειδικά οι προερχόμενοι από τις σκανδιναβικές χώρες. Αυτοί όλο και περισσότερο αναζητούν πράσινους προορισμούς. Και αυτή η τάση αυξάνεται, ειδικά σε τουρίστες με υψηλά εισοδήματα, οι οποίοι δεν φείδονται χρημάτων αν βρουν αυτό που ζητούν.

Έτσι, πλέον, στο Μαξίμου έχουν καταλήξει ότι είναι αναγκαία η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, της ποιότητας και της αυθεντικότητάς του, της ανθεκτικότητάς του και της βιωσιμότητάς του. Και πώς θα επιτευχθούν όλα αυτά; Με καλύτερο συντονισμό μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων και μεταξύ κράτους και τοπικής αυτοδιοίκησης.

Αναμφίβολα το στοίχημα δεν είναι εύκολο. Η κυβέρνηση αναζητά κάτι που δεν έχει γίνει στο παρελθόν. Γιατί η διάσταση του τουρισμού, ή των επιπτώσεων στον τουρισμό, δεν φάνηκε να απασχολεί τα «βαριά» χαρτοφυλάκια. Και γιατί η Τοπική Αυτοδιοίκηση κινείται στον δικό της κόσμο σε ό,τι αφορά τις προτεραιότητες, τις πρωτοβουλίες και φυσικά στη διαχείριση κονδυλίων.

Τα άλλα πακέτα

Και φυσικά, ο επανασχεδιασμός που θα προσφέρει νέες θέσεις εργασίας δεν μπορεί να υποστηριχθεί μόνο από τη μείωση του ΦΠΑ. Διότι καλή και άγια η μείωση του ΦΠΑ, αλλά όταν υπάρχουν χειμερινές αφίξεις θα υπάρχουν ανοιχτά μαγαζιά για να υποδεχθούν τους τουρίστες, καταλύματα για να κοιμηθούν.

Παρά το γεγονός ότι η 3η ηλικία μετά τη συνταξιοδότησή της αναζητά μέρη για να ξεφύγει από τη ρουτίνα, εν τούτοις η χώρα μας αφήνει να φεύγουν δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ, τα οποία ούτε καν τα διεκδικεί.

Κι όμως, εδώ και καιρό η διαΝΕΟσις του Κυριάκου Πιερρακάκη (νυν υπουργός Ψηφιακής Πολιτικής) σε έρευνά της είχε υποδείξει νέες μορφές τουριστικών εσόδων από ομάδες που ούτε καν είχαμε φανταστεί. Όπως ηλικιωμένους τουρίστες που ενδιαφέρονται να περνούν στην Ελλάδα τα χρόνια της συνταξιοδότησής τους, ασθενείς τουρίστες που θέλουν να συνδυάσουν τη θεραπεία τους με διακοπές, ή άλλους τουρίστες που αναζητούν υπηρεσίες ευεξίας και υγείας. Μιλάμε για μία μεγάλη αγορά, την οποία ως συνήθως όχι μόνο δεν την έχουμε εκμεταλλευτεί, αλλά ούτε καν την έχουμε σκεφθεί.

Κι όμως, το 7,3% των ενηλίκων στην Ευρώπη δηλώνουν ότι θα ήθελαν να διαμείνουν στη Νότια Ευρώπη μετά τη συνταξιοδότησή τους.  Περισσότεροι από 120.000 Βρετανοί ηλικίας άνω των 65 ετών ζουν σήμερα στην Ισπανία. Μάλιστα, ο αριθμός των Βρετανών που… έγιναν  «Ισπανοί» σχεδόν διπλασιάστηκε τα τελευταία 10 χρόνια.

Ο ιατρικός τουρισμός και ο τουρισμός τρίτης ηλικίας αποτελούν μια μεγάλη αγορά, και δυστυχώς μια ακόμα ανεκμετάλλευτη ευκαιρία για τη χώρα μας. Η διαΝΕΟσις σε έρευνά της, που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής και ομάδα ερευνητών υπό τον συντονισμό του καθηγητή κοινωνικής και προληπτικής ιατρικής στο ΕΚΠΑ, Γιάννη Τούντα, έδωσε συγκεκριμένες απαντήσεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά των τουριστών της 3ης ηλικίας.

>Ο μέσος Ευρωπαίος εκτιμάται ότι θα παραμείνει υγιής και δραστήριος για 8,3 έτη μετά την ηλικία των 65 ετών.

>Οι ηλικιωμένοι ταξιδεύουν όλο και περισσότερο (η μόνη πληθυσμιακή ομάδα στην Ευρώπη που αυξάνει και τον αριθμό των ταξιδιών της και την ταξιδιωτική δαπάνη είναι οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών).

>Είναι πιο υγιείς σε σχέση με το παρελθόν, πιο ευκατάστατοι από ό,τι οι νεότεροι, ταξιδεύουν πιο συχνά, επιλέγουν πιο μακρινούς προορισμούς στους οποίους διαμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

>Το 46% όσων είναι ηλικίας άνω των 60 αναφέρουν μια μορφή ανικανότητας.

>Η πλειοψηφία των ατόμων άνω των 65 πάσχουν από κάποιο χρόνιο νόσημα.

>Απαιτούν υπηρεσίες καλής ποιότητας λόγω προγενέστερων ταξιδιωτικών εμπειριών.

Οι ασθενείς τουρίστες:

>Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι άνθρωποι που ταξιδεύουν σε άλλες χώρες για ιατρικούς λόγους κάθε χρόνο κυμαίνονται από 5 μέχρι 14 εκατ., με ετήσιο τζίρο δεκάδων δισ. ευρώ.

>Το Global Wellness Institute εκτιμά ότι περίπου το 7% όλων των εγχώριων και διεθνών ταξιδιών είναι για ιαματικό και ιατρικό τουρισμό.

>Το 2013 η Ταϊλάνδη προσέλκυσε 1,2 εκατ. ασθενείς, το Μεξικό 1 εκατ., οι ΗΠΑ 800.000, η Σιγκαπούρη 600.000 και η Ινδία 400.000.

>Το 2015 η Τουρκία, με 42 διεθνώς πιστοποιημένα νοσοκομεία ιατρικού τουρισμού, ξεπέρασε τους 600.000 ασθενείς/τουρίστες.

>Η Ελλάδα προσελκύει περίπου 85.000 ασθενείς/τουρίστες ετησίως.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και ποιες οι αδυναμίες της χώρας μας;

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

*Αποτελεί ήδη μια μεγάλη τουριστική αγορά.

*Διαθέτει πολλούς και καλούς γιατρούς.

*Είναι μια ασφαλής χώρα, με μεγάλο ποσοστό γλωσσομαθών κατοίκων, τουριστικά αξιοθέατα και υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής.

*Σε έρευνα της InterNations, η Ελλάδα τοποθετήθηκε το 2017 μεταξύ των 10 κορυφαίων ηλιόλουστων χωρών που επιλέγει κάποιος για να ζήσει μόνιμα.

*Είναι σχετικά φτηνή.

ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ

*Κακή ποιότητα υποδομών, ειδικά για άτομα με προβλήματα κινητικότητας.

*Κακές υπηρεσίες των ΜΜΜ.

*Ελλείψεις προσωπικού και υλικών και κακή οργάνωση στο δημόσιο σύστημα υγείας.

*Αν και έχουμε πολλούς γιατρούς, δεν έχουμε αρκετούς νοσηλευτές.

*Τα εμπόδια για επενδύσεις σε οικιστικά συγκροτήματα (γραφειοκρατία, χωροταξικοί κανονισμοί) παραμένουν μεγάλα.

*Μόνο το 6,1% των ελληνικών ξενοδοχείων είναι σε θέση να προσφέρουν κάποια μορφή στοιχειώδους ιατρικής φροντίδας εντός των εγκαταστάσεών τους.

*Από τις 822 πηγές θερμομεταλλικών νερών που υπάρχουν στην Ελλάδα, μόνο 123 έχουν καταθέσει φάκελο στο υπουργείο Τουρισμού και μόνο οι 48 έχουν λάβει αναγνώριση.

ΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΟΥΜΕ;

*13,6 δισ. ευρώ και 173.000 νέες θέσεις εργασίας σε πέντε χρόνια από τον τουρισμό τρίτης ηλικίας, την πώληση κατοικιών και τη διαμονή μακράς διάρκειας ξένων τρίτης ηλικίας, τον ιατρικό τουρισμό και τον ιαματικό τουρισμό.

*13,5 δισ. ευρώ και 171.000 θέσεις εργασίας σε πέντε χρόνια από τον τουρισμό ευεξίας, που απευθύνεται και σε νεότερους.

*Αν η χώρα θέσει στόχο να κατακτήσει το 15% της αγοράς δεύτερης κατοικίας για Βορειοευρωπαίους συνταξιούχους, τότε θα χρειαστούμε 400.000 κατοικίες τα επόμενα 20 χρόνια.

*Από την πώληση ή τη μακροχρόνια ενοικίαση 20.000 κατοικιών τον χρόνο και με τους νέους ιδιοκτήτες να περνούν κατά μέσο όρο 6 μήνες τον χρόνο στη χώρα μας, η επίδραση στο ΑΕΠ θα είναι πάνω από 5 δισ. ευρώ ετησίως και θα δημιουργηθούν περίπου 60.000 νέες θέσεις εργασίας.

ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Η έρευνα της διαΝΕΟσις καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής:

*Αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για τον ιατρικό τουρισμό (υπάρχει ΚΥΑ από το 2013 που δεν εφαρμόζεται).

*Αλλαγή του θεσμικού πλαισίου που εμποδίζει τις μεγάλες επενδύσεις σε οργανωμένα συγκροτήματα κατοικιών εκτός σχεδίου πόλης, που περιλαμβάνουν και υπηρεσίες ψυχαγωγίας και υγείας.

*Να βελτιωθούν σημαντικά οι υπηρεσίες και οι υποδομές εξυπηρέτησης, μετακίνησης, πρόσβασης και ασφάλειας σε όλες τις περιοχές υποδοχής τουριστών τρίτης ηλικίας.

*Οι υπηρεσίες υγείας της χώρας και οι υποδομές των υπαρχόντων μονάδων πρέπει να αναβαθμιστούν.

*Να μπορούν να αδειοδοτούνται ιατρικές υπηρεσίες μέσα στις τουριστικές υποδομές.

*Να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για τη δυνατότητα επέκτασης της τουριστικής περιόδου σε περιοχές εκτός των αστικών κέντρων.

*Να επιδιωχθεί και να διευκολυνθεί η απόκτηση διεθνούς πιστοποίησης για τις μονάδες ιατρικού τουρισμού.

*Να διευκολυνθούν οι διαδικασίες έγκρισης βίζας για μακρόχρονη παραμονή σε άτομα τρίτης ηλικίας.

*Να προωθηθούν εξειδικευμένα προγράμματα εκπαίδευσης-κατάρτισης για το εμπλεκόμενο προσωπικό στον τουρισμό τρίτης ηλικίας.

*Να ιδρυθεί Εθνικό Συμβούλιο Τουρισμού Υγείας.

*Να δημιουργηθούν cluster σε κάθε προορισμό που επιθυμεί να γίνει προορισμός τουρισμού τρίτης ηλικίας. Destination branding & marketing για κάθε προορισμό.

*Το υπουργείο Τουρισμού θα πρέπει να συνεχίσει να δίνει έμφαση στην ανάδειξη της Ελλάδας σε κορυφαίο, ασφαλή προορισμό 365 ημέρες τον χρόνο.

*O EOT να συνεχίσει να συμμετέχει σε διεθνείς εκθέσεις για την προβολή του τουρισμού μακράς διαμονής/παραχείμασης και να συνάπτει διακρατικές δράσεις συνεργασίας.

*Εκτεταμένη τεχνική βοήθεια και υποστήριξη στους δήμους για να προσελκύσουν επενδύσεις ιδιωτικού κεφαλαίου και να αναπτύξουν τουρισμό τρίτης ηλικίας.