Λιτότητα και μνημόνια στους ΟΤΑ μέχρι το 2060

Άρθρο του Γιάννη Τόλιου (*)

Οι επερχόμενες αυτοδικητικές εκλογές φέρνουν στο επίκεντρο τόσο τα προβλήματα των δήμων και περιφερειών, όσο τα γενικότερα προβλήματα της χώρας, μαζί και τις πολιτικές της κυβέρνησης. Οι εκλογές του Μαΐου έχουν ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι γίνονται με σημαντικές αλλαγές στο θεσμικό χάρτη της Αυτοδιοίκησης («Κλεισθένης»), ενώ η διεξαγωγή τους ταυτόχρονα με τις ευρωεκλογές –και ίσως τις εθνικές εκλογές– δίνουν έντονο πολιτικό χρώμα. Παρ’ ότι το γενικότερο πλαίσιο που θα κλιθούν να λειτουργήσουν οι νέες δημοτικές και περιφερειακές αυτοδιοικήσεις στη νέα περίοδο είναι «τυπικά» εκτός Μνημονίων, στην ουσία θα κινηθούν στα πλαίσια των μεταμνημονιακών δεσμεύσεων του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος Δημοσιονομικής Στρατηγικής του 2019-2022.

Τα έσοδα των «Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης» (ΟΤΑ) έχουν ως βασική πηγή τον κρατικό προϋπολογισμού, καθώς και ίδιους πόρους των ΟΤΑ. Από τον κρατικό προϋπολογισμό προέρχονται οι «Κεντρικά Αυτοτελείς Πόροι» (ΚΑΠ) προς δήμους και περιφέρειες, καθώς και οι ειδικές «επιχορηγήσεις». Την τελευταία δεκαετία, το κύριο χαρακτηριστικό των εσόδων, εξ’ αιτίας των μνημονιακών πολιτικών, ήταν η μεγάλη μείωση των πόρων (ΚΑΠ και «επιχορηγήσεων»), με αποτέλεσμα την ώθηση των ΟΤΑ στην επιβολή προσαυξήσεων σε φόρους και τέλη για κάλυψη βασικών λειτουργικών αναγκών.

Πρακτικά οι δήμοι και περιφέρειες υφίστανται έναν ιδιόμορφο οικονομικό στραγγαλισμό, στο όνομα της εξασφάλισης πλεονασμάτων για λογαριασμό της Κεντρικής Διοίκησης την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους (πληρωμή τοκοχρεολυσίων). Σύμφωνα με βάση την εισηγητική έκθεση του Κρατικού Προϋπολογισμού 2019, οι κεντρικά αυτοτελείς πόροι που διαμορφώνονται σε ποσοστό επί των εισπράξεων τριών φόρων (21,3% φόρου εισοδήματος, 12% ΦΠΑ και 11,3% ΕΝΦΙΑ), από 3.140 εκατ. το 2018, προβλέπεται να μειωθούν σε 2.245 εκατ. το 2019. Ειδικότερα η μείωση προς τους δήμους θα φθάσει περίπου 30% (από 2.402 σε 1.760 εκατ.), ενώ οι λεγόμενες επιχορηγήσεις προς τους ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού, από 90 σε 43 εκατομμύρια! Η αυθαίρετη περικοπή (παρακράτηση) θεσμοθετημένων πόρων, σύμφωνα με το μεσοπρόθεσμο θα συνεχιστεί ως το 2022, περικόπτοντας κάθε χρόνο, γύρω στα 3 δισ. ευρώ. Σημαντικές επίσης περικοπές προβλέπονται στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων που αφορά τους ΟΤΑ (από 1.095 το 2018 σε 1.027 το 2019 ή κατά 68 εκατ. ευρώ).

Η συρρίκνωση των πόρων των ΟΤΑ πλήττουν κυρίως λαϊκά στρώματα (κατοίκους δήμων και περιφερειών), όσο και τους εργαζόμενους στις διάφορες υπηρεσίες της Αυτοδιοίκησης. Ειδικότερα οι συνέπειες προς τους πολίτες εκδηλώνονται στην υποβάθμιση υπηρεσιών, κυρίως κοινωνικών δομών, αύξηση ανταποδοτικών τελών και φόρων και εξώθηση τους προς τον ιδιωτικό τομέα. Είναι χαρακτηριστικό σύμφωνα με στοιχεία της ΕΤΑΑ, από τις 161.360 αιτήσεις γονέων στο διάστημα 2018-2019 για ένταξη παιδιών σε παιδικούς σταθμούς, εγκρίθηκαν μόλις 94.000 vouchers, δηλ. 41,47%, ενώ τελικά εκτιμάται ότι ο τελικός αριθμός δεν θα υπερβεί τις 110.000, πράγμα που σημαίνει ότι 1/3 των παιδιών που οι οικογένειες έχουν ανάγκη παιδικών σταθμών θα μείνουν εκτός! Από την άλλη δεν υπάρχει πρόβλεψη δημιουργίας νέων παιδικών σταθμών το 2019, στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Ένα άλλο κρίσιμο πρόβλημα, που δεν είναι ο χώρος να αναλύσουμε εν εκτάσει, είναι η διαχείριση απορριμμάτων. Ένα πρόβλημα ιδιαίτερα οξύ για τους κατοίκους των όμορων δήμων πέριξ του ΧΥΤΑ της Φυλής. Επισημαίνουμε ότι η κυβέρνηση έχει ανατρέψει το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΕΣΔΑ) που εκπονήθηκε τον Ιούλιο 2015 και έχει προχωρήσει σε συμμαχίες με εργολαβικά συμφέροντα, υποκύπτοντας σε απαιτήσεις της ευρωπαϊκής επιτροπής και δανειστών.

Η Λαϊκή Ενότητα αντιτάχτηκε στις πολιτικές αυτές και θεωρεί ότι η διαχείριση απορριμμάτων θα πρέπει να έχει ως αφετηρία το φιλικό περιβάλλον, με άξονες προτεραιότητας τη δημόσια διαχείριση, την αποκέντρωση δραστηριοτήτων, τη διαμόρφωση πολιτικών και σχεδίων πρόληψης δημιουργίας και παραγωγής αποβλήτων, την ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση υλικών, την κατάρτιση σχεδίων διαχείρισης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, με σκοπό την επαναχρησιμοποίηση, την ανάκτηση μέσω διαλογής στην πηγή, την ανακύκλωση, την κομποστοποίηση κ.ά.

Όσον αφορά τους εργαζόμενους στους ΟΤΑ, εκτός των προβλημάτων που αγγίζουν όλους τους μισθωτούς, διαιωνίζεται το απαράδεκτο καθεστώς των συμβασιούχων (13.000 σε προγράμματα συγχρηματοδοτούμενα από την Ε.Ε. και 10.000 στην καθαριότητα). Σύμφωνα με κυβερνητικές εξαγγελίες προβλέπεται να προσληφθούν 8.500 στην καθαριότητα και 3.500 στα προγράμματα. Η διαιώνιση του καθεστώτος των συμβασιούχων, εκτός από την αβεβαιότητα, τις ελαστικές σχέσεις εργασίας και τις μειωμένες παροχές, δεν δημιουργεί και τις αναγκαίες δομές αποτελεσματικής οργάνωσης στην προσφορά ποιοτικών κοινωνικών υπηρεσιών.

Το οικονομικό πρόβλημα της Αυτοδιοίκησης είναι άμεσα συνδεδεμένο με το γενικότερο πρόβλημα της βιώσιμης εξόδου της χώρας από την κρίση. Δυστυχώς οι πολιτικές λιτότητας και επιτροπείας παρά την τυπική έξοδο από τα μνημόνια, παραμένουν κυρίαρχες και έχουν ορίζονται ως το… 2060!!!

Κατά συνέπεια ο αγώνας για την εξασφάλιση οικονομικής βιωσιμότητας και οικονομικής αυτοτέλειας των δήμων και περιφερειών, είναι στενά συνδεδεμένος με την ανατροπή των συγκεκριμένων πολιτικών, για άνοιγμα του δρόμου μιας ελπιδοφόρας προοπτικής. Ωστόσο τα θέματα της Αυτοδιοίκησης έχουν σχετική αυτοτέλεια από τα θέματα της Κεντρικής Διοίκησης.

Άρα η ανάδειξη άξιων εκπροσώπων (δημοτικών και περιφερειακών αρχών), έχει μεγάλη σημασία, ενώ ο αγώνας για την επίλυση των «τοπικών» και «υπερ-τοπικών» προβλημάτων, θα πρέπει να συνδυάζεται κατάλληλα με τους γενικότερους αγώνες σε πανεθνική κλίμακα.

Οι ερχόμενες Αυτοδιοικητικές εκλογές, με την ανάδειξη αξιόπιστων και φερέγγυων δημοτικών και περιφερειακών διοικήσεων, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό βήμα στην αντιμετώπιση ζωτικών προβλημάτων, σε όφελος του λαού και της χώρας και ιδιαίτερα της νέας γενιάς.

(*) Ο κ. Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και μέλος της Πολιτικής Γραμματείας της ΛΑΕ