Ο Αντρέι Σεβτσένκο έζησε το Τσέρνομπιλ: «Ο θάνατος παραμόνευε στη γειτονιά μου»

Ήταν η μέρα που άλλαξε ο κόσμος. Ξημερώματα Σαββάτου της 26ης Απριλίου 1986, στο εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ συμβαίνει πυρηνικό ατύχημα που σκόρπισε τον θάνατο και είχε ως αποτέλεσμα την εκτεταμένη επιβάρυνση του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Κόκκινος συναγερμός χτύπησε στην ανθρωπότητα. Η χλωρίδα και η πανίδα στην περιοχή επηρεάστηκαν σημαντικά μετά το ατύχημα. Η περιοχή είναι γεμάτη με περισσότερα από 800 νεκροταφεία οχημάτων, γεμάτα από μολυσμένα στρατιωτικά οχήματα και ελικόπτερα. Δεκάδες ποταμόπλοια και φορτηγίδες σκουριάζουν σε εγκαταλελειμμένα λιμάνια. Ο συνολικός αριθμός των θανάτων στην περιοχή είναι δύσκολο να καθοριστεί επακριβώς, λόγω της μυστικοπάθειας του τότε καθεστώτος, η οποία οδήγησε σε ελλιπή καταγραφή των σχετικών στατιστικών στοιχείων.

Στην Πολωνία, βρέθηκαν θερμά «σημεία» δεκάδων έως και εκατοντάδων μέτρων με δεκαπλάσια ποσά ραδιενέργειας από τις γύρω περιοχές. Σειρά λανθασμένων ενεργειών οδήγησε σε μια τεράστια καταστροφή. Οι επιπτώσεις σε δεκάδες χώρες δραματικές, ενώ στην ευρύτερη περιοχή το πυρηνικό ατύχημα οδήγησε σε απώλειες ανθρώπων για πολλά-πολλά χρόνια. Και τώρα, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ξυπνά τον εφιάλτη. Η αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Ουκρανίας κάλεσε το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών να κηρύξει σε ειδικό καθεστώς προστασίας το πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ.

Η Ιρίνα Βέρεστσουκ ζήτησε να σταλεί ειδική αποστολή τού ΟΗΕ για να αναλάβει τη φύλαξη της περιοχής, κατά την εφημερίδα «Ουκράινσκα Πράβντα». «Σε ό,τι αφορά την πυρηνική ασφάλεια, οι ανεύθυνες και αντιεπαγγελματικές ενέργειες του στρατού της Ρωσίας εγείρουν σοβαρή απειλή όχι μόνο για την Ουκρανία, αλλά και για εκατοντάδες εκατομμύρια άλλους Ευρωπαίους», επιχειρηματολόγησε η αντιπρόεδρος της ουκρανικής κυβέρνησης. Η Ιρ. Βέρεστσουκ υποστήριξε ότι ο ρωσικός στρατός αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες πυρομαχικών στην περιοχή όπου βρίσκεται το μισοκατεστραμμένο πυρηνικό εργοστάσιο και ότι οι πυρκαγιές που έχουν ξεσπάσει στην περιοχή γύρω από το Τσέρνομπιλ μπορεί να έχουν πολύ σοβαρές συνέπειες.

Η ίδια κατήγγειλε ότι η κατάσβεση των πυρκαγιών εμποδίζεται από τον ρωσικό στρατό, και ραδιενεργά σωματίδια ενδέχεται να διασκορπιστούν στην ατμόσφαιρα εξαιτίας τους.

Το εργοστάσιο, που πήρε το όνομά του από την πόλη του Τσέρνομπιλ, μπήκε σε λειτουργία για τη Σοβιετική Ένωση το 1977 ως πρότυπο πυρηνικό εργοστάσιο, και λειτουργούσε έως τον Δεκέμβριο του 2000 εξαιτίας μεγάλης ενεργειακής ζήτησης στην Ουκρανία. Ο Πυρηνικός Σταθμός Παραγωγής Ενέργειας του Τσέρνομπιλ βρίσκεται στην εγκαταλελειμμένη πλέον κωμόπολη Πριπιάτ της Ουκρανίας. Λόγω της εκκένωσής της εδώ και χρόνια, είναι γνωστή και ως Πόλη-Φάντασμα. Το μισοκατεστραμμένο εργοστάσιο «ξυπνάει» και προκαλεί τρόμο.

Ο θρύλος του ουκρανικού ποδοσφαίρου, Αντρέι Σεβτσένκο, είχε αποκαλύψει το πώς βίωσε ο ίδιος το πυρηνικό ατύχημα του Τσέρνομπιλ, καθώς θα μπορούσε να είναι και αυτός ένα από τα θύματα.

«Ζούσα στα 200 χιλιόμετρα μακριά από την πυρηνική ζώνη όταν έγινε η τραγωδία. Ήμουν 10 χρονών και τότε δεν καταλάβαινα πολλά. Ήταν σαν ταινία. Ήρθαν και μας πήραν 1.500 χιλιόμετρα από το σπίτι όπου ζούσα. Ήταν μια κλειστή χώρα η Ουκρανία τότε», ανέφερε ο Σεβτσένκο.

Και συνέχισε:

«Στη γειτονιά μου πέθαναν αρκετοί μου φίλοι, αλλά όχι από την ακτινοβολία. Κυρίως από αλκοόλ, ναρκωτικά, όπλα. Τα σημάδια που άφησε η καταστροφή ήταν τεράστια. Οι γονείς μου και η αγάπη μου για το ποδόσφαιρο με κράτησαν ζωντανό».

 

Το κρατούσαν μυστικό οι Ρώσοι

Αυτό που αναθερμαίνει το σκηνικό του τρόμου είναι πως με τους Ρώσους ποτέ δεν μπορείς να είσαι ήσυχος.

Η εκκένωση πληθυσμού ξεκίνησε μιάμιση μέρα πριν το ατύχημα αναγνωριστεί επίσημα από τη Σοβιετική Ένωση. Οι Ρώσοι το κρατούσαν μυστικό, μέχρι που οι δείκτες ραδιενέργειας σε άλλες χώρες χτύπησαν κόκκινο. Το πρωί της 28ης Απριλίου, τα επίπεδα ραδιενέργειας εντοπίστηκαν και έθεσαν σε συναγερμό τον πυρηνικό σταθμό Φόρσμαρκ στη Σουηδία, πάνω από 1.000 χιλιόμετρα από το εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ.

Εργαζόμενοι στο Φόρσμαρκ ανέφεραν το γεγονός στη Σουηδική Αρχή Ακτινοπροστασίας, η οποία διαπίστωσε ότι η ακτινοβολία προήλθε εκτός της χώρας. Εκείνη την ημέρα, η σουηδική κυβέρνηση επικοινώνησε με τη σοβιετική για να ρωτήσει εάν είχε σημειωθεί κάποιο πυρηνικό ατύχημα στη Σοβιετική Ένωση. Οι Σοβιετικοί το αρνήθηκαν αρχικά, και μόνο όταν η σουηδική κυβέρνηση ανέφερε ότι επρόκειτο να καταθέσει επίσημη προειδοποίηση στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, η σοβιετική κυβέρνηση παραδέχτηκε το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ.

Αρχικά οι Σοβιετικοί παραδέχτηκαν πως είχε συμβεί ένα μικρό ατύχημα αλλά, μόλις άρχισαν να εκκενώνουν από την περιοχή περισσότερους από 100.000 ανθρώπους, η παγκόσμια κοινότητα αντιλήφθηκε την πλήρη έκταση της κατάστασης. Στις 21:02 το βράδυ της 28ης Απριλίου, μια ανακοίνωση 20 δευτερολέπτων διαβάστηκε στο τηλεοπτικό πρόγραμμα ειδήσεων Βρέμια: «Έγινε ένα ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Τσέρνομπιλ. Ένας από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες υπέστη ζημιά. Οι συνέπειες του ατυχήματος αντιμετωπίζονται. Έχει παρασχεθεί βοήθεια για τυχόν πληγέντες και έχει συσταθεί ερευνητική επιτροπή».

 

Η ομάδα φάντασμα

Η FC Πρίπιατ ήταν η ομάδα που συνδέθηκε με τον όλεθρο, ο σύλλογος που… εξαϋλώθηκε μέσα σε λίγα λεπτά εξαιτίας τού Τσέρνομπιλ και της πυρηνικής καταστροφής.

Ήταν η ομάδα που είχε μπροστά της τον ημιτελικό Κυπέλλου κι ετοιμαζόταν να μπει στο νέο της γήπεδο τον Απρίλιο του 1986. Το Τσέρνομπιλ άλλαξε τα πάντα και η πυρηνική καταστροφή τη διέλυσε.

Ήταν το πρωί του Σαββάτου της 26ης Απριλίου του 1986. Ένα ελικόπτερο προσγειώθηκε σε ένα ποδοσφαιρικό γήπεδο στη βόρεια Ουκρανία. Την ώρα εκείνη οι παίκτες τής FC Πρίπιατ έκαναν  προετοιμασία για τον μεγάλο ημιτελικό Κυπέλλου με την FC Μποροντιάνκα που θα γινόταν πιο αργά εκείνο το απόγευμα.

Ξαφνικά, είδαν άνδρες με προστατευτικές στολές να κουβαλούν ανιχνευτές για εκπομπή ραδιενεργής ακτινοβολίας. Τους είδαν να βγαίνουν από το ελικόπτερο. Οι άνδρες ενημέρωσαν τους παίκτες ότι δεν θα γινόταν κανένα παιχνίδι. Το εργοστάσιο Βλάντιμιρ Ίλιτς Λένιν μόλις είχε… εξαϋλωθεί από μια τρομερή έκρηξη. Ο εφιάλτης του Τσέρνομπιλ μόλις είχε αρχίσει… Η Πρίπιατ ήταν μία πόλη αρκετά κοντά στο πυρηνικό εργοστάσιο και περίπου 10 μίλια από την πόλη του Τσέρνομπιλ.

Η πόλη αυτή πρωτοφτιάχτηκε το 1970 ως μοντέρνα και προοδευτική. Είχε σινεμά, πισίνες, πάρκα ψυχαγωγίας και πληθυσμό 50.000 κατοίκων. Είχε και την ποδοσφαιρική ομάδα με την ονομασία FC Στροϊτέλ Πρίπιατ.

Η λέξη «Στροϊτέλ» σημαίνει χτίστης. Η πόλη ουσιαστικά φτιάχτηκε από τα χέρια ανδρών που δούλευαν και στην κατασκευή του εργοστασίου του Τσέρνομπιλ.

Το γήπεδο της Πρίπιατ βρισκόταν ανάμεσα σε ένα μπλοκ κατοικιών. Το γήπεδο είχε χώρο για τρέξιμο, αποδυτήρια και μία μικρή ξύλινη εξέδρα. Το στάδιο της ομάδας ήταν πολύ συχνά γεμάτο από κόσμο, ακόμα και όταν ο σύλλογος ήταν στην 5η κατηγορία της Σοβιετικής Ένωσης. Ο αμυντικός Αλεξάντερ Βισνέβσκι τόνιζε πως «στην πόλη τής Πρίπιατ όλοι αγαπούσαν το ποδόσφαιρο. Περισσότεροι από 2.000 φίλαθλοι μας έβλεπαν σε κάθε αγώνα».

Από την πόλη ο αντιδραστήρας Νο4 τού Τσέρνομπιλ ήταν ορατός. Το Τσέρνομπιλ ξεκίνησε το 1977 και η Πρίπιατ είχε ομάδα με παίκτες που είχαν εργαστεί για τις ανάγκες του.

Έχοντας τη στήριξη του εργοστασίου που έδινε δουλειές και με τις συγκεκριμένες προσθήκες η FC Πρίπιατ διεκδίκησε την άνοδό της στην τέταρτη κατηγορία. Το 1981 είχε πάρει ως προπονητή τον Σοβιετικό άλλοτε επιθετικό, Ανατόλι Σέπελ, κάτοχο πρωταθλήματος και Κυπέλλου με την Ντιναμό Κιέβου.

«Αυτή ήταν η στιγμή που η ομάδα μας άρχισε να παίρνει τη σωστή μορφή», τόνιζε ο Λίτβιν που έγινε και αρχηγός της μετά. Η FC Πρίπιατ φορώντας άσπρες φανέλες και μπλε σορτσάκια κέρδισε το περιφερειακό Κύπελλο το 1981, το 1982 και το 1983, αλλά δυσκολεύτηκε στο πρωτάθλημα και παρέμεινε στην πέμπτη κατηγορία.

Το 1986 η ομάδα έφτιαξε ένα νέο γήπεδο. Το στάδιο Αβανγκάρντ με σύγχρονες για την εποχή εγκαταστάσεις, φώτα και μία μεγάλη εξέδρα. Μόλις ολοκληρώθηκε, ήταν έτοιμο να χωρέσει 11.000 φιλάθλους, την ώρα που οι Αρχές προγραμμάτιζαν να φτιάξουν και πέμπτο αντιδραστήρα στο Τσέρνομπιλ. Το γήπεδο θα άνοιγε επίσημα την 1η Μαΐου τού 1986. Όμως πριν από αυτήν την ημερομηνία υπήρχε ο ημιτελικός του Κυπέλλου τής Πρίπιατ με την Μποροντιάνκα στις 26 Απριλίου. Ένας πολύ σημαντικός αγώνας για την ομάδα και την περιοχή.

Ήταν 01:23 τα ξημερώματα, όταν ο αντιδραστήρας Νο4 του Τσέρνομπιλ ανατινάχθηκε. Οι κάτοικοι είδαν μία λάμψη και άκουσαν έναν μεγάλο κρότο. Φωτιές και σκοτάδι κάλυψαν την περιοχή και πυροσβέστες έσπευσαν στο σημείο. Αυτό δεν ήταν το πρώτο περιστατικό στο Τσέρνομπιλ. Υπήρξε ένα πιο μικρής έκτασης το 1982. Κανείς δεν είχε καταλάβει πως έγινε πυρηνικό ατύχημα.

Οι ντόπιοι δεν άλλαξαν κάτι στην καθημερινότητά τους. Έκαναν τις προετοιμασίες τους για την παρέλαση του Μαΐου και όλοι περίμεναν τον μεγάλο αγώνα. Ο Βαλεντίν Λίτβιν είχε περάσει το βράδυ με την οικογένειά του στη Γιαμπόλ, που ήταν αρκετά μίλια μακριά. Η γυναίκα του ήταν στο νοσοκομείο στην Πρίπιατ έχοντας επιπλοκές στην εγκυμοσύνη του δεύτερου παιδιού τους και η οικογένεια φρόντιζε το μωρό. Γύριζε στην Πρίπιατ για προπόνηση όταν τον σταμάτησε η αστυνομία. Ρώτησε τους αστυνομικούς για το τι συμβαίνει, δεν ήξεραν, κι έτσι πήγε στο γήπεδο.

Κανένας δεν είχε καταλάβει πως είχε γίνει πυρηνικό ατύχημα. Το μόνο ανησυχητικό ήταν πως από το εργοστάσιο έφευγαν οχήματα και ψέκαζαν τους δρόμους για απολύμανση. Στο γήπεδο ο Λίτβιν βρήκε τους συμπαίκτες και τον προπονητή του, που του είπαν πως είχαν σταματήσει την αποστολή της Μποροντιάνκα έξω από το Τσέρνομπιλ. Ο Λίτβιν πήγε στα γραφεία της ομάδας για να μάθει εάν το παιχνίδι θα γινόταν ή όχι.

Μόλις έφτασε, ένας από τους προπονητές του τον ενημέρωσαν για το ελικόπτερο που προσγειώθηκε στο γήπεδο. Ο ίδιος μπορούσε να δει το εργοστάσιο και τον καπνό που έβγαινε από τα χαλάσματα του αντιδραστήρα Νο4. Γρήγορα όμως ξέχασε το ποδόσφαιρο, διότι έπρεπε να βρεθεί στο πλευρό της γυναίκας του.

Πήγε στο νοσοκομείο και ενώ η γυναίκα του δεν είχε μάθει κάτι.  Έβλεπε απλά γιατρούς να πηγαινοέρχονται, άκουγε θόρυβο και, λίγο μετά, τα θύματα του ατυχήματος έφταναν το ένα πίσω από το άλλο.

Η γυναίκα του δεν μπορούσε να πάρει εξιτήριο, οπότε έπρεπε να βρει τρόπο να τη φυγαδεύσει. Ο Λίτβιν τη βοήθησε να σκαρφαλώσει και να βγει από ένα παράθυρο. Το ζευγάρι έφυγε από την πόλη με μία μηχανή και άφηνε πίσω ουρές ανθρώπων.

Η κυβέρνηση προσπάθησε να κρατήσει τα πάντα κρυφά. Ο Λίτβιν θα πει πως «όπως οι περισσότεροι, προσωπικά δεν μπορούσα να το πιστέψω πως είχε εκραγεί ο αντιδραστήρας». Ο υπόλοιπος κόσμος έμαθε για το ατύχημα στις 28 Απριλίου. Η τραγωδία του Τσέρνομπιλ απελευθέρωσε ραδιενεργό υλικό τουλάχιστον 400 φορές πάνω από τη βόμβα της Χιροσίμα.

Περίπου 600.000 άνδρες και γυναίκες είχαν συμμετοχή στον «καθαρισμό». Μία δύσκολη και σκληρή δουλειά που έσωσε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης, που θα γινόταν αλλιώς μη κατοικήσιμο.

Σύμφωνα με τα τότε στοιχεία και τη Soviet Sport, το ποδόσφαιρο ήταν η μοναδική ανακούφιση για τον κόσμο μετά την καταστροφή…