Ο ιρανικός μεσαίωνας όταν δεν ήταν… μεσαίωνας

Όσο περνούν οι ημέρες μεγαλώνει η αγωνία για την τύχη της Ιρανής φοιτήτριας Άχου Νταργιαεΐ που συνελήφθη από την Αστυνομία Ηθικής της χώρας επειδή δεν φορούσε με τον πρέποντα τρόπο το χιτζάμπ της, τη γνωστή μαντίλα που καλύπτει όπως ορίζει ο ισλαμικός κανόνας σεμνότητας το κεφάλι των μουσουλμάνων γυναικών.

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Οι διαβεβαιώσεις της Τεχεράνης ότι η νεαρή γυναίκα είναι καλά στην υγεία της κι ότι απλώς κρατείται σε ψυχιατρικό κατάστημα λαμβάνοντας θεραπεία επειδή είναι ένα «διαταραγμένο άτομο» δεν πείθουν κανέναν. Ούτε οι διεθνείς οργανώσεις «αγοράζουν» την εκδοχή της ψυχικής διαταραχής στην οποία υποτίθεται ότι βρίσκεται η άφαντη φοιτήτρια, ούτε οι κυβερνήσεις της Δύσης (βλ. Γαλλία), πολλώ δε μάλλον οι συμπατριώτισσες της Νταργιαεΐ που βλέπουν στο πρόσωπό της να επαναλαμβάνεται η τραγική ιστορία της Κουρδο-ιρανής Μάχσα Αμινί που δολοφονήθηκε στην Τεχεράνη τον Σεπτέμβριο του 2022 ενώ βρισκόταν υπό κράτηση με την ίδια κατηγορία: δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ.

Ο αδόκητος χαμός της 22χρονης Αμινί ξεσήκωσε τότε θύελλα αντιδράσεων με πολυάριθμες Ιρανές να διαδηλώνουν καθημερινά σε διάφορες περιοχές της χώρας, όπου οι πιο τολμηρές εξ αυτών να κυκλοφορούν «ασκεπείς» ή ακόμη χειρότερα να καίνε σε δημόσια θέα τις μαντίλες τους.

Έμεινε στη μέση η πολυπόθητη αλλαγή

Για το κίνημα διαμαρτυρίας με το γυναικείο DNA και το χαρακτηριστικό όνομα-χάσταγκ #WomanLifeFreedom (Γυναίκα-Ζωή-Ελευθερία) που γεννήθηκε εκείνο το φθινόπωρο και μέτρησε περισσότερους από 500 νεκρούς ήταν μεγάλο κατόρθωμα ότι τον Δεκέμβριο του 2022 το προοδευτικό στρατόπεδο του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν ζήτησε από τη δικαιοσύνη και το κοινοβούλιο την αναθεώρηση του νόμου του 1983, βάσει του οποίου κατέστη υποχρεωτικό να φορούν μαντίλα και οι Ιρανές αλλά και οι αλλοδαπές γυναίκες όταν κυκλοφορούν δημοσίως.

Σε απάντηση τους μεταρρυθμιστικού αιτήματος ο τότε γενικός εισαγγελέας του Ιράν είχε ανακοινώσει ότι οι δύο θεσμοί επεξεργάζονται το ζήτημα της υποχρεωτικότητας του χιτζάμπ αλλά έκτοτε αγνοείται η τύχη της ενδεχόμενη νομοθετικής τροποποίησης.

Δεν ήταν πάντα έτσι

Με ή χωρίς χιτζάμπ η αλήθεια είναι ότι ο τωρινός ιρανικός μεσαίωνας δεν ήταν πάντα… μεσαίωνας. Μετεξελίχθηκε σε τέτοιον όταν η πολιτική εξουσία στο Ιράν πέρασε στα χέρια της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979 υπό τον Αγιατολάχ Χομεϊνί που μεταξύ άλλων πολιτικο-κοινωνικών αλλαγών έκανε ανυπόφορη την καθημερινότητα των γυναικών.

Με την εφαρμογή αυστηρών θρησκευτικών νόμων, οι γυναίκες βρέθηκαν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα αντιμέτωπες με σκληρούς περιορισμούς στους τομείς της εκπαίδευσης, της εργασίας, ακόμη και στο επίπεδο της αυτονόητης ελευθερίας του πώς κάθε άνθρωπος θα διαχειρίζεται το ίδιο του το σώμα και την εν γένει εμφάνισή του.

Πριν από τη έλευση των μουλάδων του Χομεϊνί, τα χρόνια που την Περσία διαφέντευε ο Σάχης Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί τα πράγματα ήταν σαν βγαλμένα από άλλον πλανήτης συγκρινόμενα με το τι ακολούθησε.

Αυτό δεν σημαίνει ότι επί Σάχη το Ιράν ήταν μία ευημερούσα χώρα δίχως πολιτικούς κλυδωνισμούς, οικονομικά προβλήματα και κοινωνικές εντάσεις. Η λεγόμενη «Λευκή Επανάσταση» τα είχε όλα: από εκτεταμένα έργα υποδομής (κατασκευή σιδηροδρομικού, οδικού και αεροπορικού δικτύου, αρδευτικά έργα) και την ενίσχυση της βιομηχανικής και αγροτικής ανάπτυξης, της παιδείας και της υγείας, μέχρι την κυβερνητική διαφθορά, τον αυταρχισμό της διακυβέρνησης και τα σκοτεινά παράκεντρα εξουσίας που με την εμπλοκή της μυστικής υπηρεσίας Σαβάκ επέβαλαν τις εκάστοτε πολιτικές βουλήσεις του μονάρχη.

Αυτό που στην πραγματικότητα είχε συμβεί είναι ότι ο Σάχης διακατεχόταν από τον μεγαλοϊδεατισμό ότι μπορεί να κάνει το Ιράν μία δυτικού τύπου υπερδύναμη με εκσυγχρονισμένες κοινωνικές αντιλήψεις που θα άφηναν στην άκρη τις παραδοσιακές μουσουλμανικές αντιλήψεις με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων.

Αυτή η απόπειρα εκσυγχρονισμού και εκδυτικισμού του Ιράν υπό το καθεστώς του Σάχη αποτυπώνεται ανάγλυφα στη διάρκεια των δεκαετιών του 1960 και 1970, όπου οι γυναίκες, αν και εξακολουθούσαν να ζουν κυρίως μέσα στην οικογένεια και συχνά υπό την πατρική ή συζυγική εξουσία, άρχισαν να απολαμβάνουν περισσότερες ελευθερίες σε σχέση με το παρελθόν.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, πολλές γυναίκες αποκτούσαν πλέον πρόσβαση στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας. Στις πόλεις, οι γυναίκες μπορούσαν να εργάζονται σε διάφορους τομείς, να συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή, να φορούν δυτικά ρούχα και να απολαμβάνουν μια επίπεδη ισότητα με τους άντρες σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη.

Ειδικά σε ό,τι αφορά την πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση το καινούργιο κοινωνικό στάτους επηρέασε σημαντικά τη μεταστροφή προς το καλύτερο των κοινωνικών αντιλήψεων σχετικά με τον κοινωνικό ρόλο των γυναικών. Απόδειξη ότι την συγκεκριμένη περίοδο πολλές γυναίκες ξεκίνησαν να σπουδάζουν στα πανεπιστήμια και να αναλαμβάνουν θέσεις ευθύνης σε επιχειρήσεις, στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ή ακόμα και στη δικαιοσύνη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η ίδια χρονική περίοδος στη διάρκεια της οποίας η συμμετοχής των γυναικών στα πολιτικά πράγματα του Ιράν απέκτησε μία κουτσουρεμένη μεν αλλά εμφατική υπόσταση που πήρε σάρκα και οστά με την αναθεώρηση του ιρανικού Συντάγματος το 1963, όταν και οι Ιρανές απέκτησαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.

Οι πολιτικές και κοινωνικές αναταράξεις που υπέβοσκαν στην Περσία και εντάθηκαν το 1977 οδήγησε σε μία αλυσίδα εξελίξεων (απόπειρα επιβολής στρατιωτικού νόμου από τον Σάχη, ξέσπασμα Ιρανικής Επανάστασης, διαφυγή του μονάρχη στο εξωτερικό) η κατάληξη των οποίων ήταν η επιστροφή στον Ιράν του εξόριστου από το 1964 Αγιατολάχ Χομεϊνί και η εγκαθίδρυση του θεοκρατικού καθεστώτος που στην καλύτερη περίπτωση πνίγει τις γυναικείες –και όχι μόνο– ελευθερίες. Στη χειρότερη τις «εξαφανίζει» όπως τώρα στην περίπτωση της Νταργιαεΐ ή τις σκοτώνει όπως την Αμινί…