ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Κίνδυνοι και οφέλη για τον νέο ψηφιακό εαυτό μας

Ημέρες χειμερινών διακοπών για τους μαθητές και τους εφήβους, αλλά συνάμα και ημέρες αναγκαστικού περιορισμού λόγω πανδημίας είναι αυτές που ζούμε. Αυτό σημαίνει ότι αν η νέα γενιά ήταν μία φορά «καρφωμένη» στις οθόνες των κινητών, τώρα μοιάζει με μία κακή μεν αναγκαστική δε συνθήκη. Ή μήπως δεν είναι (μόνο) κακή;

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Άπειρα είναι τα περιστατικά όπου πολύ μικρά παιδιά βγάζουν μόνα τους σέλφι ή ξεκινούν να βλέπουν κινούμενα σχέδια στο διαδίκτυο ξέροντας ακριβώς ποιο κουμπί να πατήσουν (σ.σ. που εσείς πιθανόν δεν γνωρίζετε), με τους γονείς να έχουν παραχωρήσει.., ατάραχα στα πιτσιρίκια τους το κινητό τους τηλέφωνο.

Θέλοντας ή μη, το διαδίκτυο δεν «στήθηκε» για να εξυπηρετήσει τις παραπάνω ανάγκες. Ξεκίνησε από μία στρατιωτική προσπάθεια και κατέληξε σε μία παγκόσμια καθημερινότητα, η οποία διαρκώς αλλάζει φέρνοντάς μας αντιμέτωπους και με τους «ψηφιακούς εαυτούς».

Ούτε αμελητέοι ούτε ουτοπικοί οι κίνδυνοι…

Οι γονεϊκές φοβίες για το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί το διαδίκτυο από τα παιδιά τους είναι πολλές και όχι κατ’ ανάγκη παράλογες. Η περίπτωση ενός τετράχρονου παιδιού που κατάφερε να παραγγείλει παγωτά και γλυκά ύψους 1.200 ευρώ είναι χαρακτηριστική και εν μέρει χιουμοριστική –όχι για τους γονείς που κλήθηκαν να πληρώσουν τον λογαριασμό!– των κινδύνων που έχει για λιλιπούτιους χρήστες.

Κίνδυνοι που φυσικά δεν συγκρίνονται π.χ. με τυχόν εξάρτηση από τον υπολογιστή, την ηλεκτρονική εξαπάτηση, το sexting (ανταλλαγή σεξουαλικών μηνυμάτων), την ανάρτηση ακατάλληλων ψηφιακών φωτογραφιών που θα ποσταριστούν στο διαδίκτυο είτε για σχολικό εκφοβισμό είτε για εκδίκηση ή τις γνωριμίες που γίνονται μέσω ιστοτόπων και μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε φυγή ενός παιδιού από το σπίτι.

Σύμφωνα με όσες έρευνες έχουν γίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ένα παιδί αποκτά δικό του κινητό τηλέφωνο κατά μέσο όρο στην ηλικία μεταξύ των 9 και των 14 ετών 

Η θετική πλευρά που τείνουμε να αγνοούμε

Σε αντιδιαστολή των παραπάνω υπάρχει και η θετική πλευρά της χρήσης του διαδικτύου από τους ανήλικους χρήστες την οποία τείνουμε να αγνοούμε. Η νέα γενιά, όπως διαπιστώνει έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, που αφορά μετα-αναλύσεις ερευνών από διάφορα σημεία του πλανήτη, είναι γεννημένη μέσα στο διαδικτυακό περιβάλλον. Γεννιέται, όπως γεννήθηκαν παλαιότερες γενιές με την τηλεόραση και δεν ρωτούσαν ποιος βρίσκεται από πίσω, ούτε μοίραζαν καλημέρες. Έχει ανάλογες αναφορές, όπως άλλες γενιές, που γεννήθηκαν όταν είχε ήδη δημιουργηθεί το ραδιόφωνο ή αντίστοιχα άλλες με την έντυπη δημοσιογραφία.

Ένα παιδί, λοιπόν, σύμφωνα με όσες έρευνες έχουν γίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες κι όχι μόνο, κατά μέσο όρο αποκτά δικό του κινητό τηλέφωνο στην ηλικία μεταξύ των 9 και των 14 ετών του και αναπτύσσεται διαφορετικά μέσα στο ψηφιακό περιβάλλον, που σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μέσα έχει άμεση διαδραστικότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι μέσω της χρήσης κινητού τηλεφώνου ή υπολογιστή, το ιδιωτικό κομμάτι εν μέρει γίνεται δημόσιο, το κλειστό σπίτι ανοίγει για να μπουν διαδικτυακοί επισκέπτες και φίλοι. Ακόμη και το παιχνίδι στη φυσική μορφή του έχει δώσει τη θέση του στο εικονικό παιχνίδι, με τους ανήλικους χρήστες να κοινωνικοποιούνται από απόσταση και σε ηλεκτρονικό περιβάλλον, κινούμενοι σε διπλό –ρεαλιστικό και ψηφιακό– περιβάλλον.

Μέσω αυτής της διαδικασίας τα σύγχρονα παιδιά έχουν αποκτήσει και δεξιότητες, που οι μεγάλοι δυσκολεύονται ν’ αποκτήσουν. Γίνονται κοινωνοί της νέας τεχνολογίας, η οποία εξελίσσεται ταχύτατα σε όλους τους τομείς. Είναι πιο μπροστά σε ψηφιακές γνώσεις από άλλους συνομηλίκους τους, που οι γονείς τους αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό κι επιφυλάξεις τον ψηφιακό κόσμο, ο οποίος αναπτύσσεται διαρκώς βρίσκοντας νέες εφαρμογές στην καθημερινότητα, την εργασία, τη διοίκηση, την πολιτική, τον πολιτισμό κ.ά.

Έρευνες που έγιναν στη Γερμανία και τη Νιγηρία, δηλαδή δύο χώρες με εντελώς διαφορετικό επίπεδο ζωής, έδειξαν πως οι διαδικτυακοί έφηβοι ασχολούνται και ενημερώνονται τακτικά λ.χ. για θέματα υγείας από το διαδίκτυο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τον καιρό τής Covid-19 κλήθηκε η τηλεκπαίδευση να καλύψει –και με μεγάλη επιτυχία– το κενό που δημιουργούσε η ανάγκη να μείνουμε εσώκλειστοι. Έστω και δυστοπικά η εκπαίδευση προχώρησε, δίνοντας την ευκαιρία σε μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς να μεγεθύνουν τις ψηφιακές δεξιότητές τους.

Η αντίφαση

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον προκύπτει η αντίφαση τα «ψηφιακά» παιδιά να έχουν υψηλότερου επιπέδου γνώσεις από πολλούς ενήλικες κι ένα από τα αποτελέσματά της είναι το εξής: Η διαδικασία μάθησης που τα προηγούμενα χρόνια είχε φορά από τον γονιό ή τους δασκάλους προς τα παιδιά, έχει αντιστραφεί σε ένα μοντέλο όπου το παιδί παραδίδει… μαθήματα πληροφορικής στον γονιό ή ακόμη και στον εκπαιδευτικό.

Οι ψηφιακές ανισότητες

Αν και παγκόσμιο αγαθό οι ψηφιακές ανισότητες στο διαδίκτυο είναι γεγονός, αφού εν έτει 2022 υπάρχουν κοινωνίες που τα μέλη τους όχι υπολογιστές δεν έχουν αλλά ούτε καν ηλεκτρικό ρεύμα. Υπάρχουν δε και άλλες περιοχές όπου το ψηφιακό σήμα είναι εντελώς αδύναμο ή και ανύπαρκτο, με αποτέλεσμα ο εικονικός κόσμος να μην έχει γίνει ακόμη κτήμα όλων, παρά τις έκτακτες υγειονομικές συνθήκες που απαιτούν από τους πολίτες ψηφιακό «παρών» σε τηλεργασία, τηλεδιασκέψεις, τηλεκπαίδευση κ.λπ.

Η Ελλάδα προφανώς και δεν ανήκει στην κατηγορία των υποανάπτυκτων ψηφιακά χωρών, χωρίς ωστόσο να συγκαταλέγεται στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης που διαπρέπουν. Ειδικά το ελληνικό σχολείο χρειάζεται να υιοθετήσει-αποκτήσει εκείνους τους μηχανισμούς e-σχολείου που ξεπερνούν τις ψηφιακές δεξιότητες ή την τηλεκπαίδευση, και αφορούν ένα συνολικά νέο μοντέλο εκπαιδευτικής λειτουργίας, με ευρεία χρήση υπολογιστών σε όλα τα μαθήματα και όχι μόνο στο μάθημα της Πληροφορικής.