ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Προσμένει την… ανάστασή της η «Μεγάλη Κυρία» των Παρισίων

«Όταν ο ήλιος του πολιτισμού είναι χαμηλά στον ορίζοντα, ακόμα και οι νάνοι ρίχνουν μεγάλες σκιές», είχε πει ο Αυστριακός συγγραφέας Καρλ Κράους. Από τη Δευτέρα το βράδυ, πράγματι ο ήλιος του πολιτισμού έπιασε πάτο, τόσο χαμηλά, τόσο βουβά, τόσο δακρύβρεχτα. Το Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο, η Παναγία των Παρισίων, ή Notre Dame όπως είναι γνωστό διεθνώς, έλιωσε σ’ ένα μεγάλο μέρος του κάτω από τις φλόγες παραμονές του Πάσχα των Καθολικών, σκορπίζοντας θλίψη σε όλο τον πλανήτη. Το κυριότερο σύμβολο του Παρισιού, με πάνω από 12 εκατ. τουρίστες τον χρόνο, έσβησε κάτω από τις πύρινες φλόγες που το τύλιξαν, με τη Μεγάλη Κυρία απλώς να δακρύζει για μία ακόμη καταστροφή στο βάθος των εννέα αιώνων ένδοξης ύπαρξής της. Δεν θα ψάξουμε τις σκιές των νάνων σε τούτο το αφιέρωμα, τις αφήνουμε να τις καταπιεί η ανυπαρξία τους. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο ήλιος του πολιτισμού είναι πιο δυνατός, και θα καταφέρει πάλι να λάμψει στις καρδιές των ανθρώπων όπου γης, λούζοντας με τις αιώνιες ακτίνες του ξανά την αγαπημένη Notre Dame…

Ιχνηλατώντας… με την Καίτη Νικολοπούλου

Ιστορική διαδρομή

Η Notre Dame βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο του Παρισιού, στο 4ο διαμέρισμα της γαλλικής πρωτεύουσας, στο τέλος της νησίδας Ile de la Cité, πάνω στον Σηκουάνα. Η καθεδρικός ναός της Παναγίας των Παρισίων θεωρείται ένα από τα ωραιότερα παραδείγματα γαλλικής γοτθικής αρχιτεκτονικής. Δεν είναι ο πρώτος ναός, είναι όμως από τους πιο λαμπρούς. Οι ρίζες αυτών των ναών μάς οδηγούν στον 1ο αι. μ.Χ., καθώς ένας γαλλο-ρωμαϊκός ναός υπήρχε εκεί αφιερωμένος στον Δία. Όπως γινόταν εκείνα τα πρώτα χρόνια της έλευσης του χριστιανισμού, τμήματα από τους παγανιστικούς ναούς γίνονταν υλικό για την ανέγερση χριστιανικών ναών. Έτσι, στην πορεία θα βρούμε μια παλαιοχριστιανική βασιλική, αφιερωμένη στον Άγιο Στέφανο, την εκκλησία του Ιωάννη του Βαπτιστή, τη βασιλική του Αγίου Ετιενίου του 4ου αιώνα, με πολλές ανακαινίσεις. Σύμφωνα με τον χρονογράφο Jean de Saint-Victor, η κατασκευή της Notre-Dame ξεκίνησε μεταξύ της 24ης Μαρτίου και της 25ης Απριλίου του 1163 με την τοποθέτηση του ακρογωνιαίου λίθου από τον βασιλιά Λουδοβίκο VII και τον Πάπα Αλέξανδρο Γ΄. Τέσσερις φάσεις κατασκευής πραγματοποιήθηκαν κάτω από τους επισκόπους Maurice de Sully και Eudes de Sully.Ο Ναός αποπερατώθηκε περί τα μέσα του 13ου αιώνα. Αλλά δεν έμεινε εκεί, καθώς στη συνέχεια και μέχρι τον 14ο αιώνα πραγματοποιούνταν πολλές προσθήκες.

Το 1548 Γάλλοι προτεστάντες Ουγενότοι κατέστρεψαν πολλά αγάλματα, θεωρώντας τα ειδωλολατρικά.

Κατά τη διάρκεια των βασιλέων Λουδοβίκου XIV και Λουδοβίκου XV, ο καθεδρικός ναός υπέστη πολλές τροποποιήσεις για να περάσει στο πιο κλασικό ύφος της εποχής. Το ιερό αναδιοργανώθηκε, η χορωδία ανοικοδομήθηκε σε μεγάλο βαθμό από μάρμαρο και πολλά από τα παράθυρα από τον 12ο και τον 13ο αιώνα απομακρύνθηκαν και αντικαταστάθηκαν με λευκά, για να φέρουν περισσότερο φωτισμό.

 

Ένα κολοσσιαίο άγαλμα του Αγίου Χριστόφορου, που στέκεται ενάντια σε έναν πυλώνα κοντά στη δυτική είσοδο και χρονολογείται από το 1413, καταστράφηκε το 1786. Το κτήριο, το οποίο είχε καταστραφεί από τον άνεμο, απομακρύνθηκε στο δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα.

Το 1793, κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, ο καθεδρικός ναός μετατράπηκε σε κέντρο επαναστατικό. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πολλοί από τους θησαυρούς είτε καταστράφηκαν είτε λεηλατήθηκαν. Τα είκοσι οκτώ αγάλματα των βιβλικών βασιλιάδων της δυτικής πρόσοψης, με τη μορφή των Γάλλων βασιλιάδων, αποκεφαλίστηκαν. Πολλά από τα κεφάλια βρέθηκαν κατά τη διάρκεια μιας ανασκαφής του 1977 και βρίσκονται στο Μουσείο de Cluny. Η Θεά της Ελευθερίας αντικατέστησε την Παναγία. Οι μεγάλες καμπάνες του καθεδρικού ναού γλίτωσαν το λιώσιμο. Όλα τα άλλα μεγάλα αγάλματα στην πρόσοψη, με εξαίρεση το άγαλμα της Παναγίας στην πύλη, καταστράφηκαν. Ο καθεδρικός ναός κατέληξε να χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη τροφίμων και για άλλους μη θρησκευτικούς σκοπούς.

Τον Ιούλιο του 1801, ο νέος ηγέτης της Γαλλίας, Ναπολέων Βοναπάρτης, υπέγραψε συμφωνία για την αποκατάσταση του καθεδρικού ναού, εγκαινιάζοντάς τον στις 18 Απριλίου 1802. Στις 2 Δεκεμβρίου 1804 εκεί έγινε η στέψη του ως Αυτοκράτορα και το 1810 εκεί τέλεσε τους γάμους του με τη Marie-Louise της Αυστρίας.

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ κυκλοφορεί το βιβλίο του «Η Παναγία των Παρισίων», προξενώντας μεγάλο ενδιαφέρον. Έτσι, το 1844 ο βασιλιάς Λουίς Φίλιππος διέταξε την αποκατάσταση του ναού που κράτησε 25 χρόνια.

Κατά την απελευθέρωση του Παρισιού τον Αύγουστο του 1944 από τους Γερμανούς, ο καθεδρικός ναός υπέστη μερικές μικρές ζημιές, οι οποίες αποκαταστάθηκαν άμεσα. Η απελευθέρωση γιορτάστηκε στις 26 Αυγούστου του ίδιου έτους, με την παρουσία του στρατηγού Charles De Gaulle και του στρατηγού Philippe Leclerc.

Το 1963, ο υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας, André Malraux, προχώρησε στον καθαρισμό της πρόσοψης από αιώνες αιθάλης και βρωμιάς, γιορτάζοντας την 800ή επέτειο του Καθεδρικού Ναού.

Οι ανακαινίσεις συνεχίστηκαν τη δεκαετία του 1990, χωρίς όμως επιτυχία.

Μια ανακαίνιση του κτιρίου του καθεδρικού ναού ύψους 6 εκατομμυρίων ευρώ ξεκίνησε στα τέλη του 2018 και συνεχίστηκε μέχρι την αποφράδα ημέρα της 15ης Απριλίου του 2019, απαιτώντας την προσωρινή αφαίρεση χάλκινων αγαλμάτων στην οροφή και άλλα διακοσμητικά στοιχεία πριν από την πρόσφατη πυρκαγιά. Ήταν και ο λόγος διάσωσής τους…

Πυλώνας των Πλοιοκτητών (Pilier des nautes)

Η άκρη του νήματος της Παναγίας των Παρισίων βρίσκεται σε μια στήλη αφιερωμένη στον Δία και στον αυτοκράτορα Τιβέριο, που ανακαλύφθηκε μεν το 1710, αλλά η δημιουργία της μας πάει στον 1ο αιώνα μ.Χ., από τη συντεχνία των πλοιοκτητών. Πρόκειται για γαλλο-ρωμαϊκό μνημείο, το παλαιότερο του Παρισιού, το οποίο αποτελούσε τμήμα του αφιερωμένου στον Δία ναού. Η χρονολογία της επιτεύχθηκε χάρη σε μια αφιέρωση των πλοιοκτητών –γραμμένη στα λατινικά– προς τον Καίσαρα Αύγουστο Τιβέριο, που έγινε αυτοκράτορας το 14 μ.Χ. Μια ένδειξη της δύναμης της συντεχνίας αυτής φαίνεται από ένα από τα γλυπτά της στήλης, όπου παρελαύνουν με όπλα και ασπίδες, ένα προνόμιο που έδιναν οι Ρωμαίοι μόνο στην πλούσια τάξη της εποχής.

Βίκτωρ Ουγκώ: «Η Παναγία των Παρισίων»  – Η έμπνευση και η προφητεία   

Μια ελληνική ταπεινή λέξη ήταν η αφορμή που θα οδηγούσε τον σπουδαίο Γάλλο συγγραφέα να εμπνευστεί το μυθιστόρημά του με τίτλο την ονομασία του Καθρεδικού Ναού. Συγκεκριμένα, γράφει στον πρόλογό του ο Βίκτωρ Ουγκώ τον Μάρτιο του 1831:

«Il y a quelques années qu’en visitant, ou, pour mieux dire, en furetant Notre-Dame, l’auteur de ce livre trouva, dans un recoin obscur de l’une des tours ce mot, gravé à la main sur le mur: ΑΝΑΓΚΗ.

»Ces majuscules grecques, noires de vétusté et assez profondément entaillées dans la pierre, je ne sais quels signes propres à la calligraphie gothique empreints dans leurs formes et dans leurs attitudes, comme pour révéler que c’était une main du moyen âge qui les avait écrites là, surtout le sens lugubre et fatal qu’elles renferment, frappèrent vivement l’auteur.

Il se demanda, il chercha à deviner quelle pouvait être l’âme en peine qui n’avait pas voulu quitter ce monde sans laisser ce stigmate de crime ou de malheur au front de la vieille église.

»Depuis, on a badigeonné ou gratté (je ne sais plus lequel) le mur, et l’inscription a disparu. Car c’est ainsi qu’on agit depuis tantôt deux cents ans avec les merveilleuses églises du moyen âge. Les mutilations leur viennent de toutes parts, du dedans comme du dehors. Le prêtre les badigeonne, l’architecte les gratte, puis le peuple survient, qui les démolit.

»Ainsi, hormis le fragile souvenir que lui consacre ici l’auteur de ce livre, il ne reste plus rien aujourd’hui du mot mystérieux gravé dans la sombre tour de Notre-Dame, rien de la destinée inconnue qu’il résumait si mélancoliquement. L’homme qui a écrit ce mot sur ce mur s’est effacé, il y a plusieurs siècles, du milieu des générations, le mot s’est à son tour effacé du mur de l’église, l’église elle-même s’effacera bientôt peut-être de la terre. C’est sur ce mot qu’on a fait ce livre».

Σε συνοπτική απόδοση, δηλαδή, αναφέρει ότι πριν από μερικά χρόνια, κατά την επίσκεψή του στην Παναγία των Παρισίων, βρήκε σε μια σκοτεινή γωνιά ενός από τους πύργους σκαλισμένη με το χέρι στον τοίχο την ελληνική λέξη: «ΑΝΑΓΚΗ».

Και συνεχίζει:

«Δεν μένει τίποτα σήμερα από τη μυστηριώδη ελληνική λέξη, τη σκαλισμένη στον πύργο της Παναγίας των Παρισίων, τίποτα από την άγνωστη μοίρα που ενσάρκωνε τόσο μελαγχολικά. […] Έτσι αλληλεπιδρούμε εδώ και διακόσια χρόνια με τις θαυμαστές εκκλησίες του Μεσαίωνα. […] Ο ιερέας τις ξεπλένει, ο αρχιτέκτονας τις τρίβει και στη συνέχεια ο λαός έρχεται και τις καταστρέφει […] Ο άνδρας που έγραψε αυτήν τη λέξη σε αυτόν τον τοίχο χάθηκε, εδώ και πολλούς αιώνες, στις γενιές που ακολούθησαν, η λέξη με τη σειρά της σβήστηκε από τον τοίχο της εκκλησίας, η εκκλησία η ίδια σύντομα ίσως θα χαθεί από το πρόσωπο της Γης. Αυτή η λέξη είναι και η αιτία της συγγραφής αυτού του βιβλίου».

Είναι πράγματι συγκλονιστική η αποκάλυψη ότι μια ελληνική λέξη στάθηκε η αιτία της συγγραφής του βιβλίου «Η Παναγία των Παρισίων». Και ανατριχιαστική η προτελευταία φράση του προλόγου του. Η πρόσφατη μεγάλη φωτιά την επιβεβαιώνει…

Αλλά και στα διάφορα κεφάλαια του βιβλίου του αναφέρεται ξανά τόσο στην ελληνική λέξη «ΑΝΑΓΚΗ», βάζοντας τον διαβόητο αρχιδιάκονο Φρολό να αναρωτιέται «γιατί θα πρέπει όλοι να γνωρίζουν ελληνικά;», όσο και στην καταστροφή του Καθεδρικού Ναού, και μάλιστα από πυρκαγιά: «Όλα τα βλέμματα στράφηκαν συγκλονισμένα στο πιο ψηλό μέρος της εκκλησίας. Μια μεγάλη φλόγα υψωνόταν ανάμεσα στους δυο πύργους με ανεμοστρόβιλους και σπινθήρες, μια τεράστια και ανεξέλεγκτη φλόγα, η οποία πότε φαινόταν και πότε χανόταν από τον πυκνό καπνό».