Συμφωνία Ισραήλ-Χαμάς: Ο… ειρηνοποιός και το μικρό καλάθι της ειρήνης

Μπορεί ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου να απένειμε –μέσω των social media και με τη «βοήθεια» της τεχνητής νοημοσύνης– στον Ντόναλντ Τραμπ το Νόμπελ Ειρήνης, αλλά όλοι ομονοούν ότι ανεξαρτήτως της fake βράβευσης και των αμφιλεγόμενων μεθόδων του ο Αμερικανός Πρόεδρος συνεισέφερε καταλυτικά στην υπόθεση της ειρήνευσης στη Γάζα. Το μεγάλο ωστόσο ερώτημα παραμένει: μήπως τώρα είναι που αρχίζουν τα δύσκολα;

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Ύστερα από δύο χρόνια αδιάκοπης βίας, κατεστραμμένων πόλεων και εκατοντάδων χιλιάδων εκτοπισμένων, η Γάζα ξυπνά σήμερα Σάββατο με μια παράξενη σιωπή, καθώς χθες  το μεσημέρι ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε ότι τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία για την κατάπαυση πυρός στη Γάζα. Είχε προηγηθεί το βράδυ της Πέμπτης η δήλωση του εξόριστου ηγέτη της Χαμάς, Χαλίλ αλ Χάγια, ότι σταματάει οριστικά ο πόλεμος στον παλαιστινιακό θύλακα διευκρινίζοντας ότι η αποδοχή της εκεχειρίας εκ μέρους της εξτρεμιστικής οργάνωσης έγινε στη βάση των διαβεβαιώσεων-εγγυήσεων που παρείχαν οι ΗΠΑ, η Τουρκία και αραβικές χώρες.

Το τοπίο, βεβαίως, στην εύφλεκτη περιοχή της Μέσης Ανατολής θυμίζει λιγότερο ειρήνη και περισσότερο αναμονή. Το Ισραήλ και η Χαμάς υπέγραψαν συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, με στόχο τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την έναρξη μιας διαδικασίας ανταλλαγής ομήρων. Οι εικόνες των πρώτων απελευθερώσεων έδωσαν ελπίδα. Όμως, πίσω από αυτήν τη φευγαλέα αίσθηση ανακούφισης, οι διεθνείς αναλυτές βλέπουν ένα τοπίο γεμάτο αβεβαιότητα και δομικά εμπόδια για μια πραγματικά βιώσιμη ειρήνη.

«Η εκεχειρία είναι μόνο το πρώτο βήμα, όχι η λύση», σχολιάζει σε ανάλυσή του το Al Jazeera, τονίζοντας ότι χωρίς πολιτικό πλαίσιο, χωρίς καθορισμένα όρια και εγγυήσεις, η παύση των πυρών κινδυνεύει να είναι προσωρινή ανάπαυλα πριν από τον επόμενο κύκλο βίας. Το ίδιο επισημαίνουν και αναλυτές του International Trade and Finance Association, προειδοποιώντας ότι «μια ειρήνη που στηρίζεται αποκλειστικά στην ανταλλαγή ομήρων δεν έχει αντοχή στο χρόνο».

 

Η κρίσιμη παράμετρος 

Η πιο κρίσιμη παράμετρος, λένε όλοι, είναι η επόμενη μέρα στη Γάζα. Ποιος θα τη διοικεί; Ποιος θα εγγυάται την ασφάλεια και την ανοικοδόμηση; Οι διαφωνίες είναι έντονες: το Ισραήλ δηλώνει πως δεν θα επιτρέψει την επιστροφή της Χαμάς στην εξουσία, ενώ η Παλαιστινιακή Αρχή ζητά να αναλάβει ρόλο, αλλά με διεθνή υποστήριξη. Ο ΟΗΕ επιμένει ότι η οποιαδήποτε λύση πρέπει να περιλαμβάνει προοπτική παλαιστινιακής αυτοδιάθεσης, όχι απλώς μια «τεχνική διαχείριση κρίσης».

Στο μεταξύ, το έδαφος παραμένει ναρκοθετημένο, κυριολεκτικά και πολιτικά. Ο φόβος ότι η Χαμάς θα εκμεταλλευτεί την εκεχειρία για να ανασυνταχθεί παραμένει, ενώ στο Ισραήλ, η κυβέρνηση Νετανιάχου πιέζεται εσωτερικά να διατηρήσει σκληρή στάση, για να μην κατηγορηθεί για υποχώρηση. «Η πολιτική αστάθεια και από τις δύο πλευρές κάνει κάθε συμφωνία εύθραυστη σαν γυαλί», γράφει χαρακτηριστικά το El País.

Πέρα από τις στρατηγικές αναλύσεις, υπάρχει και η ανθρώπινη διάσταση. Η Γάζα σήμερα είναι μια πληγή ανοιχτή: πάνω από ένα εκατομμύριο κάτοικοι χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό, ηλεκτρικό ρεύμα ή επαρκή ιατρική περίθαλψη. Στην πόλη Ντέιρ αλ-Μπαλάχ, τα παιδιά ζωγραφίζουν στον τοίχο σημαίες με τη λέξη «Salam» (μτφ. ειρήνη) χωρίς να είναι σίγουρα τι σημαίνει. Αυτή η καθημερινότητα της επιβίωσης, όπως σημειώνει η UN Humanitarian Office, αποτελεί το πιο κρίσιμο τεστ: «Αν η ειρήνη δεν βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων, δεν θα κρατήσει».

Στο επίπεδο της διεθνούς πολιτικής, οι προσδοκίες είναι συγκρατημένες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που μεσολάβησαν ενεργά στη συμφωνία, πιέζουν για «συνολική λύση» που θα συνδυάζει την ασφάλεια του Ισραήλ με την πολιτική αυτονομία των Παλαιστινίων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύεται να στηρίξει οικονομικά την ανοικοδόμηση, αλλά ζητά σαφείς εγγυήσεις ότι τα κονδύλια δεν θα καταλήξουν σε στρατιωτική χρήση. Από την άλλη, ο ΟΗΕ ζητά διεθνή δύναμη επιτήρησης για να εξασφαλίσει ότι οι όροι της συμφωνίας θα τηρηθούν.

Οι αναλυτές συμφωνούν σε ένα σημείο: η εμπιστοσύνη έχει χαθεί. Κάθε συμφωνία των τελευταίων ετών κατέρρευσε είτε από έλλειψη πολιτικής βούλησης είτε από παραβιάσεις στο πεδίο. Και όπως παρατηρεί το Forbes, «όταν οι άνθρωποι έχουν δει την ειρήνη να προδίδεται ξανά και ξανά, δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά». Αυτή η ψυχολογική κόπωση, τόσο στην ισραηλινή όσο και στην παλαιστινιακή κοινωνία, είναι ίσως ο πιο ύπουλος εχθρός της ειρήνευσης.

 

Τα 5+1 κλειδιά 

Έστω κι έτσι πάντως κάποιοι βλέπουν φως. Μεταξύ των αισιόδοξων συγκαταλέγεται και ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Βόννης, Μάρτιν Κλάιν, ο οποίος υποστηρίζει ότι «για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, υπάρχει μια πραγματική σύμπτωση διεθνών συμφερόντων υπέρ της σταθερότητας στην περιοχή». Οι ΗΠΑ, η Αίγυπτος, το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία επιθυμούν ηρεμία για να προχωρήσουν ενεργειακές και εμπορικές συμφωνίες. Η διεθνής κόπωση από τη συνεχή βία ίσως λειτουργήσει ως κίνητρο για διατήρηση της ειρήνης, αν και κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί τη διάρκειά της.

Η βιωσιμότητα της ειρήνης θα εξαρτηθεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, από πέντε βασικά στοιχεία:
α) Τους σαφείς και δεσμευτικούς όρους της συμφωνίας, β) τη διεθνή επιτήρηση, γ) την ουσιαστική ανθρωπιστική βοήθεια και ανοικοδόμηση, δ) τον πολιτικό διάλογο για τα λεγόμενα «core issues», εν προκειμένω για τα σύνορα, τους πρόσφυγες και την Ιερουσαλήμ και ε) τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Υπάρχει και ένα έκτο «κλειδί» που μπορεί να αποδειχτεί κρισιμότερο πάντων, αλλά δεν πρόκειται επί του παρόντος να «αγγιχτεί» καθώς μιλάμε για το… τοτέμ του Ισραήλ που είναι η αναγνώριση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Χωρίς αυτά, η εκεχειρία κινδυνεύει να είναι απλώς μια παύση ανάμεσα σε δύο πολέμους.