ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ – Γιάννης Μόρτζος: «Η νεολαία μας διψά για σύγχρονους Σωκράτηδες, αλλά…»

Ό,τι και να πούμε για τον σπουδαίο δάσκαλο και στοχαστή Γιάννη Μόρτζο είναι λίγο. Ένας άνθρωπος που, όσο περισσότερο τον γνωρίζω, τόσο μου θυμίζει τη ρήση του Καντ, «ο έναστρος ουρανός από πάνω μου και ο ηθικός νόμος μέσα μου» για εκείνα που προκαλούσαν στην ψυχή του μεγάλο θαυμασμό και δέος. Αυτές τις ημέρες, ο Γιάννη Μόρτζος δεν έχει χρόνο, καθώς με τον θίασό του κάνει συνεχείς πρόβες για την παράσταση «Η Δίκη του Σωκράτη» που θα ανεβάσει από τις 25 Μαΐου στο θέατρο «Τζένη Καρέζη». Κι όμως, δεν αρνήθηκε να κλέψει λίγο από τον χρόνο που νομίζουμε πως έχει, για να παραφράσουμε λίγο τον Βούδα, και να απλώσει τις σκέψεις του στη συνέντευξη που μας παραχώρησε τόσο μα τόσο ευγενικά…

Ιχνηλατώντας… με την Καίτη Νικολοπούλου 

⇒ Κύριε Μόρτζο, μας έχετε συνηθίσει –ειδικά τα τελευταία χρόνια– σε θεατρικές παραγωγές με ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Αλλά το να πρωταγωνιστήσετε στη «Δίκη του Σωκράτη» θεωρώ πως ξεπερνάει κάθε προσπάθεια απόδοσης του χθες στο σήμερα. Πώς το καταφέρατε;

«Ο Σωκράτης αντιπροσωπεύει σε μένα το πιο ενδιαφέρον θέμα συζήτησης , ανάλυσης και θεατρικής απόδοσης, επειδή ως φιλόσοφος δεν άφησε τίποτα γραπτό, ώστε να μπορεί να γίνεται ειδική μελέτη και φυσικά να μπορεί κανείς να διαγράψει με λεπτομέρεια αφ’ ενός τον χαρακτήρα του και αφ’ ενός την εξωτερική του εμφάνιση. Μελετώντας, λοιπόν, κυρίως κείμενα του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα, που υπήρξαν μαθητές του, η φαντασία διεγείρεται και σε προκαλεί να αναζητήσεις μέσω της θεατρικής τέχνης ό,τι μπορεί να κρύβει η τεράστια αυτή φυσιογνωμία που σημάδεψε την παγκόσμια διανόηση με όλες τις αντιφάσεις που μπορεί να κρύβει ακόμη ώστε να χρειάζεται συνεχή μελέτη».

⇒ Πώς ξεκίνησε η ιδέα για αυτή την εξέχουσα θεατρική παράσταση;

«Η ιδέα δεν είναι σημερινή, ξεκίνησε πριν από δεκαπέντε χρόνια, αλλά για να υλοποιηθεί χρειάζεται πολλή μελέτη, πολλή σκέψη και, προπαντός, ανάλυση της Απολογίας του Πλάτωνα».

⇒ Φαντάζομαι τη δουλειά που θα έριξε η υπέροχη και πολυτάλαντη Γιούλη Ζήκου τόσο για τη θεατρική προσαρμογή του κειμένου όσο και για τη σκηνοθεσία του. Συζητούσατε μαζί της διάφορες λεπτομέρειες, ή την αφήσατε ανεπηρέαστη να ακροβατήσει στην ηθική περιδίνηση του πιο σπουδαίου φιλοσόφου του κόσμου;

«Η Γιούλη Ζήκου είναι ηθοποιός, σκηνοθέτης αλλά και θεατρολόγος με πολλές και σπουδαίες γνώσεις, ώστε να μπορεί να συνδυάσει τη γνώση με την πράξη, γι’ αυτό και είναι ικανή να βλέπει τα πράγματα με ρηξικέλευθη θεατρική ματιά. Έχει, λοιπόν, όλα τα προσόντα για να συντάξει το κείμενο, τους διαλόγους και τις σκηνοθετικές λεπτομέρειες με μεγάλη ακρίβεια, και έτσι το αποτέλεσμα να είναι κατανοητό στον θεατή».

⇒ Θεωρείτε πως ο Σωκράτης είναι διαχρονικός;

«Όχι μόνο διαχρονικός, αλλά εντελώς σύγχρονος, αφού το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον της εποχής του είναι πανομοιότυπο με το σημερινό. Το dna των σημερινών Ελλήνων είναι πανομοιότυπο με των αρχαίων. Πιστεύω, και δεν έχω καμιά αμφιβολία πάνω σε αυτό, ότι οι αρχαίοι πρόγονοί μας, που ανακάλυψαν τη δημοκρατία, την ποίηση και το θέατρο, κάποια στιγμή τα κατακρεούργησαν. Το ίδιο γίνεται στη σύγχρονη Ελλάδα που έχει μασκαρεμένη δημοκρατία και επουσιώδη πολιτισμό».

⇒ Τι θα έλεγε σήμερα εάν ερχόταν με κάποιον μαγικό τρόπο στους δρόμους της σύγχρονης Αθήνας;

«Αν ο Σωκράτης έκανε μια βόλτα σήμερα στην Αθήνα, από την Πνύκα στο Μοναστηράκι, στην Πλάκα, στο Σύνταγμα, στην Ομόνοια, στα Εξάρχεια και φτάσει στη Βουλή των Ελλήνων, δακρυσμένος θα γελούσε με την ψυχή του και θα μας φώναζε: “Αιωνίως τα ίδια σκατά είμαστε”.  Ενώ έχουμε τρομακτικές ικανότητες ως λαός, στο τέλος δίνουμε μια κλοτσιά και τα κάνουμε μπάχαλο!»

⇒ Ο τίτλος του «δασκάλου», που σας έχουν –δικαίως– αποδώσει, είναι κάτι που συνδέεται με τον μεγάλο δάσκαλο της αθηναϊκής αρχαιότητας;

«Οι μαθητές μου σήμερα στο θέατρο με προσφωνούν Δάσκαλο. Το χαίρομαι βέβαια, γιατί αυτό προσπαθώ να κάνω καθημερινά. Τώρα, πόση αξία έχει η διδασκαλία μου και πόσο συμβάλλει στη σωστή προοδευτική διαπαιδαγώγηση της σύγχρονης νεολαίας, ας το κρίνουν όταν εγώ θα έχω φύγει…»

⇒ Το έργο και το ύφος-ήθος ενός διδασκάλου σήμερα στις διάφορες σχολές εμπεριέχουν κάποιες κοινές συνισταμένες τού τότε;

«Αναμφίβολα πρέπει να εμπεριέχουν. Αυτό είναι το ζητούμενο. Αμφιβάλλω όμως, γιατί το σύγχρονο εκπαιδευτικό μας σύστημα νοσεί. Οι φιλόσοφοι σήμερα είναι είδος σε ανεπάρκεια. Η τεχνολογία κυριαρχεί παντού, με αποτελέσματα αντιπνευματικά, γιατί έχει μειωθεί η αναζήτηση μέσω της φιλοσοφίας. Οι φιλόσοφοι της εποχής εκείνης ήταν αυτό που λέμε κανόνας, ώστε να υπάρξει τόσο μεγάλος πλούτος φιλοσόφων και δασκάλων με τα γνωστά σε όλο τον κόσμο αποτελέσματα, που σήμερα τυγχάνουν παγκόσμιου θαυμασμού».

⇒ Πώς βλέπετε τη νεολαία σήμερα; Διψάει για σύγχρονους Σωκράτηδες;

«Η νεολαία μας σήμερα δυστυχώς περνάει περίοδο αβεβαιότητας και αποπροσανατολισμού. Όλες οι πολιτικές της σύγχρονης Ελλάδας λειτούργησαν με γνώμονα τη διδασκαλία για το εύκολο οικονομικό κέρδος, χωρίς να συνδυάζεται αυτό με ανοιχτή γνώση. Διψάει η νεολαία για μάθηση, αλλά το καθοδηγούμενο σύστημα κρύβει ψευτιά και αβεβαιότητα. Η παιδεία μας είναι ακατάλληλη για να αναδείξει νέους μεγάλους δασκάλους που θα κάνουν την ανατροπή και θα δημιουργήσουν πολιτιστική αναγέννηση».

⇒ Πείτε μας κάποιες ρήσεις του Σωκράτη που θεωρείτε επίκαιρες όσο ποτέ…

«“Εν οίδα ότι ουδέν οίδα”, “Πρέπει να δίνουμε πάρα πολλή σημασία όχι στο να ζούμε απλά αλλά να ζούμε έντιμα”, “Η δημοκρατία σας είναι μασκαρεμένη τυραννία”…»

⇒ Πώς αισθάνεστε υποδυόμενος τον Σωκράτη στη θεατρική σκηνή;

«Η μεγαλύτερή μου απόλαυση μέσα στο πλήθος των απολαύσεών μου ερμηνεύοντας διαφορετικούς ρόλους-χαρακτήρες είναι αυτή της ερμηνείας του Σωκράτη, επειδή μου είναι ακόμα άγνωστος, έστω κι αν έχω μελετήσει σε βάθος τις ιδέες του και την προσωπικότητά του».

⇒ Υπάρχουν σημεία στα οποία η προσωπικότητά σας συμβαδίζει με τη δική του;

«Είμαι μαθητής και υποστηρικτής της μαιευτικής φιλοσοφίας του Σωκράτη. Δηλαδή, διαρκώς ψάχνω τις ψυχές των συνανθρώπων μου και προσπαθώ να τους κάνω γνώστες της ψυχής τους και των πράξεών τους, δηλαδή υποστηρίζω το “Γνώθι σ’ αυτόν”».

⇒ Θεωρείτε υπερβολική και ίσως υποκριτική την απόφαση των Αθηναίων να καταδικαστεί ο μεγαλύτερος φιλόσοφος της πόλης τους και ολόκληρου του κόσμου;

«Πιστεύω ότι ήταν μια καθαρά πολιτική Δίκη-Καταδίκη, με τα μέτρα της εποχής του, επειδή ο Σωκράτης υπήρξε αυστηρός κριτής  της δικτατορίας των τριάκοντα αλλά και της μασκαρεμένης δημοκρατίας των άλλων με τους οποίους ποτέ δεν συμβιβάστηκε».

⇒ Στο διάβα της ιστορίας, πείτε μου άλλα πρόσωπα που είχαν την τύχη του Σωκράτη με μια άδικη καταδίκη και σας εντυπωσίασε η περίπτωσή τους;

«Είμαι υποχρεωμένος να αναφέρω πλήθος πολιτών που διώχτηκαν ή δολοφονήθηκαν, γιατί δεν συμβιβάστηκαν με την εξουσία. Αναφέρω: Θεμιστοκλής,  Αναξαγόρας, Μιλτιάδης, Αριστοτέλης, Ευριπίδης, Αλκιβιάδης, και οι πιο σύγχρονοι Καποδίστριας, Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Βενιζέλος, Βελουχιώτης και πολλοί άλλοι άγνωστοί μας».

⇒ Ποιο το μήνυμα που θέλετε να περάσετε στο κοινό σας με τη σπουδαία αυτή παράσταση;

«Απολαύστε την παράστασή μας με την περίφημη Δίκη του Σωκράτη και για μια ακόμα φορά θα σκεφτείτε ότι η εξουσία όταν δεν αγαπά τους πολίτες και δεν σέβεται τη Δικαιοσύνη είναι πάντα δολοφονική».

⇒ Με τη λήξη των παραστάσεων στο θέατρο «Τζένη Καρέζη», θα προχωρήσετε σε περιοδείες και πού;

«Σκοπός μας είναι η παράσταση αυτή να κάνει μια καλοκαιρινή περιοδεία σε διάφορα φεστιβάλ που διοργανώνουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί της χώρας. Πιστεύω ότι η παρουσία του Σωκράτη θα γίνει αφορμή για συζήτηση και σκέψη».

Γιάννης Μόρτζος: Ο σπουδαίος Θεατράνθρωπος, ο υπέροχος Δάσκαλος 

Ο Γιάννης Μόρτζος γεννήθηκε στη Σάμο. Σπούδασε θέατρο στη Σχολή του Θεάτρου Τέχνης με δάσκαλό του τον Κάρολο Κουν. Έμεινε κοντά του, ως βασικό στέλεχός του, μέχρι το 1981, επί είκοσι ένα χρόνια. Ερμήνευσε υπό την καθοδήγησή του σπουδαίους θεατρικούς ρόλους από όλο το φάσμα της θεατρικής γραφής: αρχαίο δράμα, κλασικό θέατρο, σύγχρονο θέατρο, θέατρο του παραλόγου, αλλά κυρίως νεοελληνικό θέατρο, για το οποίο τρέφει μια ιδιαίτερη αδυναμία και το προτιμά πάντα μέχρι σήμερα στις επιλογές του ρεπερτορίου του. Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργήσει το Θέατρο «Τέσσερις Eποχές», με το οποίο παρουσιάζει σημαντικές παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα. Είναι ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ (1974) και έχει διατελέσει συνδικαλιστής στον χώρο του θεάματος (πρόεδρος ΠΟΘΑ), καθώς και δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων επί οκτώ χρόνια (1986-1994). Διδάσκει θέατρο σε δραματικές σχολές επί τριάντα πέντε χρόνια. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών Θεάτρου.

«Η Δίκη του Σωκράτη», με τον Γιάννη Μόρτζο

Θέατρο ΤΖΕΝΗ ΚΑΡΕΖΗ (Ακαδημίας 3, Αθήνα, Τηλ.: 210-8812289)

Μια φιλόδοξη προσπάθεια που στοχεύει να δώσει με σύγχρονες  σκηνοθετικές-ερμηνευτικές μεθόδους την ιστορική και τόσο καθοριστική για την πορεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού δίκη και καταδίκη του μεγαλύτερου φιλοσόφου στοχαστή Σωκράτη. Η ρηξικέλευθη παράσταση «Η Δίκη του Σωκράτη», που έχει ως απώτερο στόχο να καταστήσει εύληπτα από τον μέσο θεατή τα διαχρονικά μηνύματα που εμπεριέχονται στον αρχαιοελληνικό φιλοσοφικό στοχασμό, ανεβαίνει στο Θέατρο Τζένη Καρέζη για 6 μόνο παραστάσεις –και πρεμιέρα στις 25 Μαΐου– με τον Γιάννη Μόρτζο και πέντε ακόμα ηθοποιούς. Οι ιδέες του Σωκράτη, που αποτελούν μια πολύτιμη παρακαταθήκη του παγκόσμιου πνευματικού πολιτισμού, όπως προβάλλουν μέσα από τον θείο λόγο του Πλάτωνα, του Ξενοφώντα και τον νευρώδη, καυστικό και χιουμοριστικό λόγο του Βάρναλη, αναδύονται ανάγλυφα κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης και ταξινόμησης του υλικού για τη συγγραφή της διπλωματικής εργασίας μιας φοιτήτριας κι ενός φοιτητή. Ένας από τους δικαστές που παρευρέθηκαν στη δίκη και ψήφισε υπέρ της αθώωσης του Σωκράτη, καθώς και ένας από τους αγαπημένους και φανατικούς μαθητές του Σωκράτη έρχονται από το βάθος του χρόνου για να εμπλακούν καθοριστικά μέσα από μια εικονική πραγματικότητα στα σκηνικά δρώμενα. Η δημιουργική συζήτηση που θα έχουν με τους φοιτητές αποτελεί έναν πρωτότυπο και συνάμα ευχάριστο τρόπο γνωριμίας του θεατή με το πνευματικό μεγαλείο του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου. Η παράσταση στοχεύει και στην παράλληλη αποτύπωση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας με έναν ιδιαίτερο τρόπο, αναδεικνύοντας την ενότητα της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας ανά τους αιώνες. «Με το πρόσχημα της αρχαίας Ελλάδας και της  σωκρατικής φιλοσοφίας σατιρίζεται η σημερινή αντιδραστική Ελλάδα και η “κοινή γνώμη” του κοπαδιού και των “προδομένων Ελλήνων” (όπως θα έλεγε ο Σολωμός), που η κυρίαρχη τάξη τούς τυφλώνει τόσο επιτήδεια, ώστε να μην μπορούν να βλέπουν και να κατανοούν την πραγματικότητα».

 Η ταυτότητα της παράστασης:

Θεατρική προσαρμογή (βασισμένη σε κείμενα Πλάτωνα, Ξενοφώντα και Κώστα Βάρναλη) – Σκηνοθεσία: Γιούλη Ζήκου

Σκηνικά – κοστούμια: Φαίδων Πατρικαλάκης

Μουσική: Χριστόδουλος Χάλαρης

Φωτισμοί: Τάκης Ποδαρόπουλος

Φωτογράφιση: Ζώης Τριανταφύλλου Σφακιανάκης

Γραφικά: Βαγγέλης Καλαϊτζής

Εκτέλεση Σκηνικών: Κώστας Αβραμιώτης

Ζωγραφική Σκηνικών: Ευθύμιος Ζήσης

Εκτέλεση Κοστουμιών: Ελένη Μελισάρη

Περούκες: Ευγενία

Κομμώσεις: Όλγα Νικόλα

Τα πρόσωπα του έργου:

Σωκράτης: Γιάννης Μόρτζος, Δικαστής: Μανώλης Γεραπετρίτης, Μαθητής: Ηλίας Γκογιάννος, Φοιτητής – Κρίτων: Γιώργος Μαγκίνης, Φοιτήτρια: Ελεάννα Πουλίδα, Αφηγήτρια:  Έφη Χαντζούλη, Α΄ Νόμος: Ελεάννα Πουλίδα, Β΄ Νόμος: Μανώλης Γεραπετρίτης, Γ΄ Νόμος: Ηλίας Γκογιάννος