Τα εμπάργκο που… άντεξαν στον χρόνο

Αν στην ιστορία του κόσμου είναι πολλές οι σελίδες που γράφτηκαν για να περιγράψουν πολέμους και συγκρούσεις, ακόμη περισσότερες είναι οι σελίδες στην ιστορία της διπλωματίας –τουλάχιστον της σύγχρονης– όπου καταγράφονται περιστατικά της… χιλιοφορεμένης στρατηγικής των αυστηρών κυρώσεων που κατά καιρούς επέβαλαν οι (δήθεν) «συνετοί» στους διεθνείς «παραβάτες».

Του Νίκος Τσαγκατάκης

Τον μπαμπούλα των κυρώσεων κραδαίνει και τώρα η διεθνής κοινότητα, φοβερίζοντας τη Ρωσία ότι θα βρεθεί αντιμέτωπη με αυτές αν κάνει το απονενοημένο και εισβάλει στην Ουκρανία. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι η επιβολή κυρώσεων από ένα κράτος ή έναν συνασπισμό κρατών σε μία άλλη κρατική οντότητα ελάχιστα αποτελεσματικό μέτρο έχει αποδειχτεί.

Κι αυτό διότι οι εκάστοτε επιβαλλόμενες κυρώσεις είτε είναι από ελαφρές έως ανύπαρκτες για να μη δυσαρεστηθεί ο εκλεκτός τιμωρούμενος (βλ. Τουρκία), είτε είναι εξοντωτικές και οδηγούν σε ασύμμετρη εξαθλίωση ολόκληρους λαούς.

Ο τίτλος του μακροβιότερου εμπάργκο ανήκει αναμφίβολα σε αυτό που επέβαλαν οι ΗΠΑ στην Κούβα τον Φεβρουάριο του 1962 και που φέτος συμπλήρωσε 60 χρόνια «ζωής», οδηγώντας τα διεθνή ΜΜΕ (και το «δικό» μας Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων από όπου αντλήθηκαν στοιχεία του ρεπορτάζ) να θυμηθούν τους πιο εμβληματικούς οικονομικούς αποκλεισμούς μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

(Αρχαιο)ελληνική η πρωτιά

Όσο για τον τίτλο του πρώτου εμπάργκο που είδε ο κόσμος ήταν δύο και όχι ένα και έλαβαν χώρα εδώ, στα… αρχαία μέρη. Το ένα ήταν αυτό της Σάμου που εφάρμοσε κωλυσιπλοΐα (σ.σ. ο ελληνικός όρος έναντι του ισπανικού «embargo») στην Αθήνα μεταξύ περίπου του 440 π.Χ. και του 410 π.Χ., μη αποδεχόμενη τα προϊόντα της τελευταίας στο Ηραίον της νήσου.

Το άλλο και πιο γνωστό, καθώς αποτέλεσε και ένα από τα αίτια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ήταν το Μεγαρικό Ψήφισμα, ο οικονομικός αποκλεισμός που επέβαλε η Αθήνα κατά των Μεγάρων (σ.σ. πιθανολογείται γύρω στο 433/2 π.Χ.), επικαλούμενη ότι οι Μεγαρείς υπέθαλπαν φυγάδες της Αθήνας και καλλιεργούσαν ιερά εδάφη στην Ελευσίνα.

Πανταχού παρούσες οι ΗΠΑ

Άλλοτε με επίκληση την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, άλλοτε με πρόσχημα τη μάχη κατά της τρομοκρατίας, αλλά χωρίς ποτέ να λείπουν οι ΗΠΑ –«αυτόνομα» ή μετά των δυτικών συμμάχων τους–, 7 είναι οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις εμπάργκο που είδε ο κόσμος μετά από το 1945. Ειδικότερα:

>>1950, ΒΟΡΕΙΑ ΚΟΡΕΑ: Το 1950 η Ουάσινγκτον επέβαλε σχεδόν πλήρες εμπάργκο στη Βόρεια Κορέα στην αρχή του πολέμου της Κορέας. Το 1999 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον ανακοίνωσε τη χαλάρωση των οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της ασιατικής χώρας, αφού το καθεστώς δέχθηκε να επιβάλει μορατόριουμ στις πυραυλικές δοκιμές.

Το 2008 η κυβέρνηση Τζορτζ Μπους απέσυρε τη Βόρεια Κορέα από τον κατάλογο των χωρών που στηρίζουν την τρομοκρατία, αίροντας τις παλιές κυρώσεις αλλά επιβάλλοντας άλλες στη χώρα λόγω του κινδύνου εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων. Από το 2006 ο ΟΗΕ έχει επιβάλει στη χώρα πολλές κυρώσεις, οι οποίες έχουν ενισχυθεί με την πάροδο των ετών, αντιδρώντας στην ανάπτυξη του βαλλιστικού και πυρηνικού προγράμματος της Πιονγκγιάνγκ.

>>1974, ΒΙΕΤΝΑΜ: Μόλις τελείωσε ο πόλεμος στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ επέβαλαν στη χώρα εμπορικό αποκλεισμό. Είκοσι χρόνια αργότερα, το 1994, ο «πλανητάρχης» Κλίντον ανακοίνωσε την άρση του εμπάργκο, θεωρώντας ότι ήταν ο καλύτερος τρόπος για να προωθήσει το θέμα της τύχης των Αμερικανών στρατιωτών που αγνοούνται στο Βιετνάμ. Το εμπάργκο στην πώληση όπλων, που είχε επιβληθεί στη χώρα στη διάρκεια του πολέμου, ήρθη το 2016.

>>1976-1977, ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ: Μετά την αιματηρή καταστολή των ταραχών στο Σοβέτο το 1976 η παγκόσμια κοινότητα άρχισε σταδιακά να επιβάλλει κυρώσεις εναντίον της κυβέρνησης της χώρας. Το 1977 ο ΟΗΕ κήρυξε εμπάργκο στην πώληση όπλων στη Ν. Αφρική (σ.σ. ίσχυε μέχρι το 1994) και στη συνέχεια πετρελαϊκό εμπάργκο, το οποίο ήρθη στα τέλη τού 1993.

Κυρώσεις κατά του απαρτχάιντ είχαν επιβάλει την ίδια περίοδο και οι ΗΠΑ, χώρες-μέλη της  Κοινοπολιτείας, καθώς και αρκετά ευρωπαϊκά κράτη.

>>1977, ΣΟΥΔΑΝ: Το 1997 ο Μπιλ Κλίντον απαγόρευσε σε οποιοδήποτε πρόσωπο ή εταιρεία από τις ΗΠΑ να έχει εμπορικές συναλλαγές με το Σουδάν, το οποίο κατηγόρησε ότι παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και ότι στηρίζει την τρομοκρατία.

Το μόνο που επετράπη στο Σουδάν να διακινεί –ως ο μεγαλύτερος εξαγωγέας του παγκοσμίως– ήταν το αραβικό κόμμι, προϊόν απαραίτητο για να φτιάχνονται τσίχλες! Το εμπάργκο ήρθη το 2017.

>>1980, ΙΡΑΝ: Στις 7 Απριλίου 1980, δέκα μήνες πριν από την απελευθέρωση των τελευταίων ομήρων στην αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη, οι ΗΠΑ διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με τους Πέρσες και επέβαλε εμπορικό αποκλεισμό.

Σε πλήρες εμπάργκο εναντίον τού Ιράν προχώρησε η Ουάσινγκτον το 1995 καθώς, σύμφωνα με τον Μπιλ Κλίντον, η Τεχεράνη «επιζητεί να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα».

Ακολούθησαν κυρώσεις εις βάρος εταιρειών που έκαναν επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα τού Ιράν. Από το 2006 επιβλήθηκαν διεθνείς κυρώσεις σε κομβικούς τομείς του Ιράν (βλ. άμυνα, πετρελαιοπαραγωγή, χρηματοπιστωτικός τομέας) προκειμένου να αναγκάσουν τη χώρα να σταματήσει τις πυρηνικές δραστηριότητες. Η συμφωνία τού 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης οδήγησε στη μερική άρση αυτών των κυρώσεων. Όμως οι ΗΠΑ υπό τον Ντόναλντ Τραμπ αποσύρθηκαν από τη συμφωνία το 2018 και επανέφεραν τις κυρώσεις.

>>1990, ΙΡΑΚ: Μετά την εισβολή στο Κουβέιτ το 1990 οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους επέβαλαν αυστηρό εμπάργκο στο Ιράκ, εξαιρουμένων μόνο των φαρμάκων, των τροφίμων και των ειδών πρώτης ανάγκης. Η χώρα δεν μπορούσε να εξάγει αργό πετρέλαιο, το οποίο πέρασε σε διεθνή έλεγχο στο πλαίσιο του προγράμματος «πετρέλαιο έναντι τροφίμων». Αποτέλεσμα; Επί 12 χρόνια, έως την αμερικανική εισβολή στη χώρα το 2003, οι Ιρακινοί ζούσαν με δελτία τροφίμων και μισθούς πείνας.

>>1992-1993, ΛΙΒΥΗ: Την ταραχώδη διετία 1992-1993 επιβλήθηκε αεροπορικός και στρατιωτικός αποκλεισμός στη χώρα τού τότε ηγέτη της, Μοαμάρ Καντάφι, που «εμπλουτίστηκε» και με οικονομικές κυρώσεις. Αιτία που οδήγησε τη διεθνή κοινότητα στην επιβολή εμπάργκο στη Λιβύη ήταν οι κατηγορίες ότι το καθεστώς Καντάφι όχι απλώς στήριζε την τρομοκρατία αλλά ήταν υπεύθυνο για το φονικό χτύπημα του Boeing 747-121 τής Pan American που συνετρίβη τον Δεκέμβριο του 1988 στο Λόκερμπι της Σκωτίας.

Τον Σεπτέμβριο του 2003 η εξομάλυνση των σχέσεων της Λιβύης με τη Δύση οδήγησε στην άρση των τελευταίων κυρώσεων και στη συνέχεια στη δέσμευση της Τρίπολης να μην αναπτύξει όπλα μαζικής καταστροφής.

Η χώρα βυθίστηκε στο χάος το 2011 μετά την πτώση του καθεστώτος του Μουάμαρ Καντάφι και τότε της επιβλήθηκε εμπάργκο στην πώληση όπλων.