Χριστούγεννα: H προαιώνια γιορτή που έγινε παγκόσμιο must

Χριστούγεννα. Στολισμένα δέντρα, λαμπιόνια να τρεμοπαίζουν, κάλαντα, χαρούμενες παιδικές φατσούλες, δώρα, γιορτινό τραπέζι… Χριστούγεννα. Μια γιορτή που κατάφερε ν’ απλωθεί σε ολόκληρο τον πλανήτη. Σήμερα. Κάποτε;

 

Tης Καίτης Νικολοπούλου

Τα γενέθλια ήταν παγανιστική εορτή, και αυτό οδήγησε τους πρώτους χριστιανούς ν’ αδιαφορούν για το πότε ακριβώς γεννήθηκε ο Χριστός. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που δεν γνωρίζουμε όχι μόνο την ημέρα αλλά και το έτος γέννησής του.

Ως προς την ημερομηνία, οι ερευνητές θεωρούν σίγουρο ότι ο Χριστός δεν γεννήθηκε χειμώνα. Οι περισσότεροι συγκλίνουν ως περίοδο το φθινόπωρο, καθ’ ότι δεν ήταν στην πρακτική των βοσκών να έχουν τα κοπάδια τους στην ύπαιθρο λόγω του ψύχους αλλά στα χειμαδιά τους. Καταλυτικό ρόλο για τον καθορισμό της 25ης Δεκεμβρίου έπαιξαν η γιορτή προς τιμήν του θεού Ήλιου όπως και η γιορτή των γενεθλίων του Μίθρα, γιορτές διαδεδομένες στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, που λάμβαναν χώρα κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, και οι οποίες αντικαταστάθηκαν μετά τον 4ο αιώνα μ.Χ. από τα Χριστούγεννα. Συγκεκριμένα, στη Ρώμη εγκαθιδρύθηκε το 335 μ.Χ., ενώ στην ανατολή 376 μ.Χ. Ο Ιουστινιανός το 529 μ.Χ. όρισε τη γιορτή των Χριστουγέννων και ως υποχρεωτική αργία.

Οι αρχαίοι Έλληνες κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο (23-25 Δεκεμβρίου) γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου, ο οποίος αποκαλείτο «Σωτήρ» και «θείο βρέφος» που γεννήθηκε από την παρθένο Σέμελη. Η πανάρχαια αυτή γιορτή ταυτίστηκε με τη γιορτή του Απόλλωνα, στον οποίο είχαν θεοποιήσει τον Ήλιο, καθώς από το χειμερινό ηλιοστάσιο η μέρα αρχίζει να μεγαλώνει.

Από την Ελλάδα πέρασε στη Ρώμη, με τη γιορτή των Σατουρναλίων προς τιμήν του Κρόνου και της Δήμητρας, με το όνομα «Dies Invicti Solis», δηλαδή «Ημέρα του αήττητου Ήλιου».

Στις 25 Δεκεμβρίου, οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τη γέννηση του θεού Ήλιου-Όσιρι, οι Βαβυλώνιοι και οι Φοίνικες τη γέννηση του θεού Ήλιου Βάαλ, οι Πέρσες τη γέννηση του Αήττητου Ήλιου θεού-βασιλιά Μίθρα.

Ως προς τη χρονολόγηση της γέννησης του Χριστού, και πάλι οι ερευνητές οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι αυτή έγινε από το 7 έως το 4 π.Χ. Και αυτό διότι ο Ιησούς γεννήθηκε πριν από τον θάνατο του Ηρώδη (4 π.Χ.) αλλά και σε συνδυασμό με τη διαταγή της σφαγής των νηπίων (7 π.Χ.) και με το αστρονομικό φαινόμενο του άστρου της Βηθλεέμ που κατά τον Κέπλερ έλαβε χώρα το 7 π.Χ., και το οποίο προκαλείται η συνάντηση τριών πλανητών: του Δία, του Κρόνου και της Αφροδίτης.

Αυτά ως προς την ιστορική ιχνηλασία, που μικρή σημασία έχει πια. Η ουσία είναι ότι τα Χριστούγεννα γιορτάζονται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Μια γιορτή που είναι κοντά στα παιδιά, που ανήκει στα παιδιά, καθώς στα αθώα τους μάτια και μόνον εκεί μπορεί να βρει έδαφος ο συμβολισμός για την αναγέννηση ενός ήλιου γεμάτου φως κι ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο.

 

 

Η πρώτη κάρτα

Η πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα σχεδιάστηκε από τον ζωγράφο και σχεδιαστή Τζον Κάλκοτ Χόρσλεϊ στο Λονδίνο το 1843, για λογαριασμό του φίλου του σερ Ένρι Κόουλ. Η κάρτα χωρίζεται σε τρία τμήματα: στο κέντρο η οικογένεια που πίνει κρασί σε γιορτή, ενώ παράπλευρα απεικονίζονται σκηνές με φιλανθρωπικό περιεχόμενο, τροφή και ρούχα σε φτωχούς.

 

 

Από την ειρεσιώνη στο έλατο

Στην αρχαία Ελλάδα στόλιζαν την ειρεσιώνη, ένα μεγάλο κλαδί από ελιά ή δάφνη, με λευκά και κόκκινα μάλλινα κορδελάκια, κρέμαγαν διάφορoυς καρπούς (εκτός από μήλα και αχλάδια), μέλι, λάδι και κρασί, καρύδια, σύκα, άρτους κ.ά., και το αφιέρωναν στον Απόλλωνα για καλή σοδειά.

Οι Δρυίδες στόλιζαν βελανιδιές με φρούτα και ξηρούς καρπούς, αφιερωμένα στους θεούς τους, όπως και οι Βίκινγκς προς τιμήν της Μητέρας Φύσης. Οι Αιγύπτιοι, οι Εβραίοι και οι Κινέζοι έφτιαχναν γιρλάντες από αειθαλή δέντρα ως σύμβολα ζωής.

Σε συνέχεια όλων αυτών των παγανιστικών εορτών εφευρέθηκε το χριστουγεννιάτικο δέντρο Μαρτίνο Λούθηρο στη Γερμανία τον 6ο αιώνα. Στην Ελλάδα το έφερε ο βασιλιάς Όθωνας το 1833, τοποθετώντας το στα ανάκτορα του Ναυπλίου. Μέχρι τότε η διακόσμησή του γινόταν με αναμμένα κεριά, με αποτέλεσμα… πολλά ατυχήματα. Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο με ηλεκτρικά φώτα στολίστηκε στη Νέα Υόρκη το 1882, στο σπίτι του Έντουαρν Τζόνσον, φίλου του εφευρέτη Τόμας Έντισον.

 

 

«Χαίρε Βαυαρία, πατρίς μου γλυκεία…» Νο 1

Το πρώτο ρεβεγιόν στην… ελεύθερη Ελλάδα μετά την τουρκοκρατία

Βρήκαμε το άρθρο αρκετά ενδιαφέρον, γαργαλιστικό αλλά και με κωμικοτραγικό τρόπο να καταγράφει την αφελή κατάσταση ενός λαού που μόλις είχε βγει από τα δεινά της τουρκοκρατίας. Το αλιεύσαμε από την ηλεκτρονική εφημερίδα «Αργολικές Ειδήσεις», με στοιχεία από άρθρο του Τάκη Κατσιμάρδου στο «Έθνος», και σας το παρουσιάζουμε αυτούσιο:

Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου το έφεραν στη χώρα μας οι Βαυαροί και στην Ελλάδα για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα Ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο το 1833. Στην πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού βασιλείου έγινε και το πρώτο «ρεβεγιόν».

Ο ανακτορικός χορός, που τα κατοπινά χρόνια θα γίνει θεσμός της άρχουσας τάξης στο τέλος της χρονιάς.

Οι διηγήσεις για κείνο τον πρώτο χορό είναι λιγοστές. Αλλά και μόνο το γεγονός ότι έγινε μέσα σε μια σχεδόν ερειπωμένη πόλη και ο Κολοκοτρώνης τον… παρακολουθούσε φυλακισμένος στο Παλαμήδι δίνει τις συντεταγμένες του. Όπως και ο χώρος όπου έγινε: το Βουλευτήριο (Boυλευτικό) τα χρόνια του Καποδίστρια.

Τέλος, η παράδοση αναφέρει ότι στο Ναύπλιο ακούστηκε για πρώτη φορά πιάνο – ο Καποδίστριας είχε φέρει μαζί του το προσωπικό του πιάνο, ενώ ο Άρμανσμπεργκ έφερε το πρώτο βιεννέζικο πιάνο το 1833.

 

Υπηρέτες ως… φανοστάτες

Ο ίδιος ο 18χρονος Όθων είχε ανέβει τις σκάλες του κτιρίου λίγο πριν από τα Χριστούγεννα για να επιθεωρήσει το εσωτερικό του. Οι τοίχοι ήταν σε κατάσταση… στάβλου. Η λύση που δόθηκε ήταν πρακτική και έξυπνη. Σκεπάστηκαν με άσπρα σεντόνια. Ενώ πάνω τους αναγράφτηκε η φράση «Ζήτω η οικία των Βιττελσβάχων» (ο οικογενειακός οίκος του Όθωνα ελληνιστί).

Ο Φρέντυ Γερμανός, σε ένα από τα πρώτα κείμενά του, περιγράφει με μυθιστορηματικό τρόπο τη συνέχεια της ιστορίας:
«…Πρόβλημα ήταν ο φωτισμός. Επειδή τα κηροπήγια ήταν πολύ λίγα, χρησιμοποιήθηκαν ζωντανοί φανoστάτες, υπηρέτες δηλαδή που κρατούσαν όλη τη βραδιά αναμμένους φανούς.

»…Φρεσκοστολισμένο και σουλουπωμένο το τζαμί περίμενε την άφιξη των ευγενών προσκεκλημένων που άρχισαν να καταφθάνουν κατά τις οκτώ και μισή (την παραμονή των Χριστουγέννων). Τον ερχομό τους προανήγγειλαν οιμωγές πόνου. Τι συνέβαινε: Δεδομένου ότι τα αμάξια δεν είχαν έλθει ακόμη στην Ελλάδα, χρησιμοποιήθηκαν ως μεταφορικό μέσο Μαλτέζοι αχθοφόροι.

»Το μέσο ήταν αρκετά φθηνό και οι Μαλτέζοι, μόλις επλησίαζε η ώρα της αμοιβής, άρχιζαν να βογκούν απελπισμένα για να συγκινήσουν τα ευγενή φορτία τους…

»Μέσα στην ιδιότυπη αυτή ατμόσφαιρα, που την επλαισίωνε όλος ο πληθυσμός του Ναυπλίου, που είχε μαζευτεί στην πλατεία Συντάγματος, το πρώτο κομμάτι της ορχήστρας ήταν το “Χαίρε Βαυαρία, πατρίς μου γλυκεία”…».

 

Βαυαρικά γλέντια

Το πρώτο ρεβεγιόν φαίνεται ότι είχε μεγάλη επιτυχία για την «υψηλή κοινωνία» του Ναυπλίου. Έπειτα από μερικές μέρες (μάλλον την Πρωτοχρονιά) τη σκυτάλη πήρε η κόμισσα Άρμανσμπεργκ.

Στο σπίτι της –ίσως το αριστοκρατικότερο της πόλης– που είχε διακοσμήσει ειδικά Βαυαρός καλλιτέχνης, δόθηκε η πρώτη ιδιωτική χοροεσπερίδα «επί τω νέω έτει».

Η κόμισσα, έχοντας βαλθεί να κάνει βασίλισσα μια από τις θυγατέρες της, άφησε εποχή με τους χορούς της εκείνη την περίοδο. Μπορεί να μην τα κατάφερε (και οι τέσσερις κόρες της ατύχησαν στους γάμους τους), αλλά στο Ναύπλιο στις γιορτές πρωτοπορούσε.
Οι Βαυαροί, όπως παρατηρεί κάποιος ιστορικός, το… είχαν ρίξει στους χορούς και τα πανηγύρια, ξεκοκαλίζοντας το δάνειο των 60 εκατομμυρίων φράγκων, που πήρε ως «προίκα» ο Όθων από τις Μεγάλες Δυνάμεις (πρόκειται για το μοιραίο δάνειο, που θα οδηγήσει στη χρεοκοπία στα χρόνια του Όθωνα).

 

Παραλίγο να… χυθεί αίμα

Για το κλίμα που επικράτησε στη χοροεσπερίδα του 1833 διασώζεται κι ένα ανεκδοτολογικό περιστατικό. Κάποιος κοσμοπολίτης Κερκυραίος είχε το θράσος να ζητήσει σε χορό τη γυναίκα του Θ. Γρίβα. Για κείνη ήταν αδιανόητο να χορέψει με άλλον εκτός από τον άνδρα της. Ο Κερκυραίος απορούσε με την άρνηση, επιμένοντας ευγενικά στην πρόσκληση. Έτσι, βρέθηκε στα χέρια του Γρίβα, που παραλίγο να τον εκπαραθυρώσει!

 

 

«Χαίρε Βαυαρία, πατρίς μου γλυκεία…» Νο 2

 Χριστουγεννιάτικο δέντρο με κουτιά από γάλα στο Σύνταγμα

Περιδιαβαίνοντας τους δρόμους της Αθήνας πριν από λίγες ημέρες, το βλέμμα στάθηκε σε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο διαφορετικό. Ένα δέντρο που έστησαν οι Γιατροί του Κόσμου σε συνεργασία με τις Συγκοινωνίες Αθηνών την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου στους σταθμούς Μετρό του Συντάγματος, του Ελληνικού και του Πειραιά.

Το Αποτέλεσμα; Η ανταπόκριση του ταλαιπωρημένου αυτού λαού ήταν κάτι περισσότερο από συγκινητική, καθώς, σύμφωνα με ανακοίνωση των ΓτΚ, συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 7.000 κουτιά γάλα, τα οποία ήδη μοιράζονται στα Παιδιατρικά Τμήματα των Ανοιχτών Πολυιατρείων των ΓτΚ. «Η προσπάθεια συνεχίζεται  και δεχόμαστε γάλα από σχολεία, ιδρύματα, εταιρείες και τον κόσμο στα γραφεία μας στην οδό Σαπφούς 12 στην Αθήνα  όλες τις ημέρες και ώρες, ώστε να στηρίξουμε όσο το δυνατόν περισσότερες οικογένειες οι οποίες ζουν σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες», συνεχίζει η ανακοίνωση των ΓτΚ. Οποία ειρωνεία για την Ευρώπη της κας Μέρκελ…

 

 

 

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

 

Θέατρο

 

«Ηρακλής, 12 Άθλοι» στο θέατρο Πάνθεον. Μια υπερπαραγωγή για όλη την οικογένεια με τον Σάκη Ρουβά  στον ρόλο του μυθικού ήρωα. Μαζί του η Ρούλα Πατεράκη ως Ευρυσθέας, η Ναταλία Δραγούμη ως Αθηνά, η Αγορίτσα Οικονόμου ως Ήρα και η Ελένη Ρουσσινού ως Αρετή στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, όπως και οι Αντώνης Πριμηκύρης, Γιάννης Αναστασάκης, Φαίδων Κεφαλέας, Έρρικα Μπίγιου, Φανή Αποστολίδου, Chali Jennings, Νικόλας Μακρής, Evgenios Βuli, Σταυριάνα Γκαρνάβου, Τατιάνα Δημητριάδου, Andi Kocaj, Ardi Kocaj, Εντυ Λάμμε, Τadeu Liesenfeld, Όλγα Πιλάκη, Victoria Taylor, Αλέξης Φουσέκης και οι μουσικοί επί σκηνής Παύλος Καλτουρουμίδης, Αναστάσης Μισυρλής, Tigran Sargyan.

Η σκηνοθεσία ανήκει στον Απόλλωνα Παπαθεοχάρη στο αρχικό κείμενο του  Στρατή Πασχάλη, η διασκευή στον Γιάννη Λιγνάδη, η σύνθεση τραγουδιών στον Γιώργο Θεοφάνους, ενώ τους στίχους των τραγουδιών έγραψε η Nίκη Παπαθεοχάρη.

Πρόκειται για μια μεγαλειώδη παράσταση με δώδεκα διαφορετικά σκηνικά, όσα και οι άθλοι του μυθικού ήρωα.

 

Βιβλίο

 

# «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα», του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, από τις εκδόσεις Modern Times.

# «Χριστουγεννιάτικα διηγήματα», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας.

# «Το πνεύμα των Χριστουγέννων», του Τσαρλς Ντίκενς, από τις εκδόσεις Άγκυρα.

# «Παραμύθια των αδελφών Γκριμ», σε μετάφραση Στρατή Τσίρκα, από τις εκδόσεις Ηριδανός.

 

Μπαλέτο

Η «Σταχτοπούτα» στο Μέγαρο Μουσικής. Η αριστουργηματική μουσική του Σεργκέι Προκόφιεφ και η απαράμιλλη τέχνη του κλασικού χορού θα μας παρασύρουν σε έναν ονειρικό κόσμο μέσα από τη «Σταχτοπούτα», το αγαπημένο παραμύθι των παιδικών μας χρόνων! Τα πλούσια σκηνικά, οι υποβλητικοί φωτισμοί, τα λαμπερά κοστούμια, οι εξαίρετοι σολίστ και το corps de ballet του Μπαλέτου της Εθνικής Όπερας του Κιέβου συνθέτουν μια εντυπωσιακή παραγωγή, ένα αληθινό χριστουγεννιάτικο θέαμα που θα γοητεύσει μικρούς και μεγάλους!