Κ. Φίλης: «Δεν μπορώ να δω με ποιον τρόπο θα είχαν επιτυχή έκβαση οι διερευνητικές με την Τουρκία»

Η αλήθεια είναι ότι τα ελληνοτουρκικά δεν έλειψαν ποτέ από την ατζέντα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Διανύουμε, ωστόσο, εδώ και πολύ καιρό μία περίοδο που η ένταση είναι αδιάλειπτη, με την Άγκυρα να δοκιμάζει τις αντοχές της Ελλάδας και των Ευρωπαίων εταίρων.

Είναι όμως και μία περίοδος που τα πολιτικά… συναπαντήματα των δύο πλευρών είναι πυκνά: από τη μία η επανέναρξη των διερευνητικών επαφών και η επίσκεψη του επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας στην Τουρκία, από την άλλη το προ ολίγων 24ώρων ραντεβού της Γενεύης για το Κυπριακό. Σε αυτήν τη συγκυρία δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρη μία συνέντευξη με τον κ. Κωνσταντίνο Φίλη.

Ο εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και αναλυτής Διεθνών Θεμάτων του τηλεοπτικού σταθμού ANT1 μίλησε στην «Α» για όλο το φάσμα των σχέσεών μας με τους γείτονες, εξηγώντας γιατί ο πήχης των προσδοκιών ως προς τα αποτελέσματα των διερευνητικών επαφών και των συνομιλιών για το Κυπριακό πρέπει να τοποθετηθεί χαμηλά.

Συνέντευξη στη Δήμητρα Τζιά

–Κύριε Φίλη, με νωπές ακόμη τις εικόνες από την ταραχώδη –όπως εξελίχθηκε– πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα ΥΠ.ΕΞ. Νίκου Δένδια στην Τουρκία, τι έχει να περιμένει η Ελλάδα στα ελληνοτουρκικά, ενόψει και της συνέχισης των διερευνητικών επαφών; Ενδεχομένως μία σκλήρυνση της στάσης της Άγκυρας;

«Ακόμη και αν δεν είχε μεσολαβήσει το επεισόδιο με τον κύριο υπουργό Εξωτερικών στη συνέντευξη Τύπου, η Τουρκία θα παρέμενε μια δύναμη επιθετική και αδιάλλακτη στις διαβουλεύσεις με την Ελλάδα, διότι αυτό είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει διαχρονικά τη γειτονική χώρα, ειδικότερα μετά το 2016 και το αποτυχημένο πραξικόπημα και τις αλλαγές που έγιναν και στο εσωτερικό της Τουρκίας.

»Η Άγκυρα, έχοντας υιοθετήσει το δόγμα της “γαλάζιας πατρίδας”, είναι πάρα πολύ δύσκολο να κάνει τις αναγκαίες υπαναχωρήσεις για να βρεθεί κοινός τόπος με την Ελλάδα. Άρα, δεν μπορεί κανείς να πει ότι η επεισοδιακή συνέντευξη Tύπου πυροδοτεί τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Έτσι κι αλλιώς υπάρχει ένταση. Από την άλλη, το γεγονός ότι η Τουρκία πιέζεται, αυτήν τη στιγμή, από τις Ηνωμένες Πολιτείες, είτε θα έχει ως αποτέλεσμα να μετριάσει την επιθετικότητά της απέναντι στην Ελλάδα, υπό τον φόβο ότι αυτό μπορεί να έχει ακόμα αρνητικότερες συνέπειες στη σχέση της με τις ΗΠΑ, αλλά και αυτό να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομία, είτε μπορεί να την αποχαλινώσει, στη λογική ότι οι ΗΠΑ δεν θα της ασκούν την επιρροή που θέλουμε εμείς να της ασκούν. Άρα, να λειτουργούν αποτρεπτικά απέναντι στην Τουρκία.

»Το πρώτο σενάριο μου φαίνεται και το πιθανότερο, διότι ο Ερντογάν βρίσκεται υπό πίεση στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Παρ’ όλα αυτά, δεν νομίζω πως θα επιχειρήσει, στο άμεσο διάστημα, περιπέτειες με την Ελλάδα. Όσον αφορά εν κατακλείδι τη συνέντευξη Τύπου, δεν αλλάζει κάτι επί της ουσίας. Σε επίπεδο εικόνας, ναι μεν κάποια πράγματα διαφοροποιούνται, αλλά η ουσία παραμένει η ίδια. Οι διαφορές μας με την Τουρκία είναι πάρα πολύ μεγάλες και αγεφύρωτες. Ακόμη και αν η Τουρκία αποφασίσει να βάλει νερό στο κρασί της, δεν μπορώ να δω με ποιον τρόπο θα μπορούσαμε να πάμε σε ένα επόμενο βήμα ή να έχουν επιτυχή έκβαση οι διερευνητικές».

«Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΥΠΟΥ ΔΕΝΔΙΑ-ΤΣΑΒΟΥΣΟΓΛΟΥ ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ ΚΑΤΙ ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ. ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΙΚΟΝΑΣ, ΝΑΙ ΜΕΝ ΚΑΠΟΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ, ΑΛΛΑ Η ΟΥΣΙΑ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ Η ΙΔΙΑ»

–Λίγες ώρες πριν από την άτυπη πενταμερή της Γενεύης για το Κυπριακό, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι πραγματοποίησαν το περασμένο Σάββατο στο νησί δύο παράλληλες πορείες υπέρ της επανένωσης. Μπορούμε να αισιοδοξούμε –και σε ποιο βαθμό– για θετικές εξελίξεις;

«Τα περιθώρια αισιοδοξίας είναι πάρα πολύ περιορισμένα και είναι πολύ περιορισμένα για ποικίλους λόγους. Οι κυριότεροι είναι ότι η Τουρκία έχει αποφασίσει να προκρίνει τη λύση της διχοτόμησης, συνεπικουρούμενη από τον Τατάρ, ηγέτη των Τουρκοκυπρίων, μια πρόταση η οποία δεν μπορεί να γίνει δεκτή από την Ελληνοκυπριακή πλευρά. Επίσης, να αναφέρω σε αυτό το σημείο ότι όλα τα ψηφίσματα του ΟΗΕ μιλούν για διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία και κανένα από αυτά δεν αφήνει περιθώριο για διχοτόμηση. Άρα, είναι μια λύση στην οποία, αν επιμείνει η Τουρκία, είναι προφανές ότι θα οδηγηθούμε σε ένα “ναυάγιο” συνολικά στο Κυπριακό.

»Από την άλλη, μπορεί αυτό να είναι ένας τακτικός ελιγμός της Τουρκίας για να επιτύχει άλλα πράγματα. Για να επανέλθω, όμως, στο ερώτημα, δεν μπορούμε να αισιοδοξούμε γιατί η Τουρκία έχει αυτή στάση. Δεύτερον, γιατί στους Τουρκοκύπριους υπάρχει ένας ηγέτης ο οποίος αισθάνεται περισσότερο δορυφόρος και προέκταση της Τουρκίας και λιγότερο εκπρόσωπος των Τουρκοκυπρίων. Τρίτον, διότι οι γενιές που είναι, αυτήν τη στιγμή, μεσήλικες, δηλαδή 50 ετών, δεν έχουν καμία εμπειρία συμβίωσης των δύο κοινοτήτων καθ’ ότι, από το 1974 και έπειτα, είχαμε τη διαίρεση του νησιού με την παράνομη εισβολή και κατοχή Κύπρου.

»Αυτοί, λοιπόν, οι οποίοι έκαναν τις παράλληλες πορείες, θεωρώ ότι δεν είναι η πλειονότητα ή δεν είναι, τέλος πάντων, μια θορυβώδης πλειονότητα. Είμαστε, όμως, 47 χρόνια μετά, σε μια κατάσταση που δείχνει αδιέξοδη, και αναρωτιέται κανείς εάν τελικά –και αυτήν τη φορά– δεν βρεθεί κοινός τόπος, ποιο θα είναι το επόμενο βήμα. Πάνω σε αυτό πατάει και η Τουρκία για να προτείνει τη διχοτόμηση, έστω και αν εννοεί κάτι άλλο».

–Μετράμε ήδη τρεις μήνες διακυβέρνησης Μπάιντεν και μετά την «έξωση» της Τουρκίας από το πρόγραμμα για τα F-35 η Ουάσινγκτον αναγνώρισε μετά από 106 χρόνια τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Εκτιμάτε ότι υπάρχει πραγματική στροφή της αμερικανικής διπλωματίας που ευνοεί τα ελληνικά συμφέροντα;

«Η στροφή της αμερικανικής διπλωματίας συνίσταται στο ότι ακολουθεί πλέον μια πολιτική αρχών, αντιθέτως με αυτά που συνέβαιναν επί Τραμπ, όπου στον πυρήνα της έχει ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοκρατίας και κράτους δικαίου. Ακόμη και αν αυτό γίνεται με άλλη σκοπιμότητα, αυτό είναι το οποίο ισχύει και αυτό με το οποίο πρέπει να επιζήσουν οι υπόλοιπες χώρες στον κόσμο, είτε είναι η Ρωσία, είτε η Κίνα, είτε η Τουρκία.

»Προφανώς και έχουμε αλλαγή στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, ως προς τη δυνατότητα του Ερντογάν να επηρεάζει άμεσα τον Αμερικανό πρόεδρο. Παράλληλα, αλλαγή έχουμε ως προς τη δυνατότητα του Ερντογάν να ελίσσεται ανάμεσα σε Ρωσία και ΗΠΑ, γιατί πλέον τα περιθώρια ελιγμού έχουν στενέψει. Αλλαγή ως προς το να μη γίνονται ανεκτές, στον βαθμό που γινόντουσαν στο παρελθόν, παραβιάσεις από πλευράς Τουρκίας του Διεθνούς Δικαίου, ασφαλώς και έχουμε.

»Εντούτοις, παρά τον προβληματισμό που υπάρχει στον αμερικανικό παράγοντα, παρά τη στροφή της αμερικανικής γραφειοκρατίας σε πράγματα τα οποία πριν λίγα χρόνια ήταν εκτός πραγματικότητας να τα συζητάμε, σε σχέση με την Τουρκία, παρά το ότι και τα δύο σώματα του αμερικανικού Κογκρέσου είναι αρνητικά προς την Τουρκία, παρά το ότι η Τουρκία έχει χάσει την επιρροή της σε επίπεδο λόμπινγκ, στο οποίο έχουν συμβάλει και οι κακές σχέσεις με το Ισραήλ και κατ’ επέκταση στο εβραϊκό λόμπι, δεν νομίζω ότι ακόμα ο Μπάιντεν θα ήθελε στη δική του θητεία να δει την Τουρκία να κλείνει προς μια άλλη κατεύθυνση και να αποκλίνει από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως, είναι ξεκάθαρο πως ο Μπάιντεν θα ήθελε κάποιον άλλον συνομιλητή από μεριάς Τουρκίας, και όχι τον Ερντογάν».

 «ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΠΙΕΖΕΤΑΙ, ΑΥΤΗΝ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ, ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΠΑ ΜΠΟΡΕΙ ΕΙΤΕ ΝΑ ΜΕΤΡΙΑΣΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΕΙΤΕ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΝΑ ΤΗΝ ΑΠΟΧΑΛΙΝΩΣΕΙ, ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΟΤΙ ΟΙ ΗΠΑ ΔΕΝ ΘΑ ΤΗΣ ΑΣΚΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΡΡΟΗ ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΜΕ ΕΜΕΙΣ ΝΑ ΤΗΣ ΑΣΚΟΥΝ»

–Ποιος είναι, τελικά, ο ρόλος της Τουρκίας στον μεταλλασσόμενο ευρωατλαντικό χώρο; Ποια θα πρέπει να είναι η δική μας στάση ως προς την ενίσχυση της θέσης μας στον χώρο αυτό;

«Η Τουρκία θέλει να νοείται ως μια αυτόνομη, ανεξάρτητη δύναμη, η οποία είναι περιφερειακός ηγεμόνας και η οποία έχει βλέψεις πολύ πέρα των συνόρων της, σε μια γεωγραφική ακτίνα η οποία περιλαμβάνει περίπου τα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα, σε μια ακτίνα η οποία περιλαμβάνει τα Βαλκάνια, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή, κάνοντας παράλληλα επεμβάσεις στη Συρία και στο Ιράκ, κάνοντας εμπλοκή στη Λιβύη έστω και μέσω μισθοφόρων, καθώς και στο Ναγκόρνο Καραμπάχ με την ανοχή της Ρωσίας. Μια χώρα η οποία παραβιάζει κατά το δοκούν το Διεθνές Δίκαιο, αμφισβητεί συνθήκες, όπως αυτή της Λωζάννης, γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων της ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών, όπως αυτό για τα Βαρώσια. Μια χώρα η οποία θέλει να εξαιρείται και να θεωρείται μια περίπτωση ειδική, όπου θα της παρέχεται η δυνατότητα να κάνει αυτό που θέλει ως περιφερειακός ηγεμόνας.

»Θεωρεί ότι η Δύση είναι σε πτώση, ενώ η Ανατολή σε άνοδο, επιθυμώντας να επανατοποθετηθεί σε αυτό το μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Από την άλλη, η Ελλάδα είναι ένα κράτος που πρέπει να αναδεικνύει τον ρόλο της ως πυλώνας σταθερότητας, ως μια χώρα που επιλύει –και όχι αναπαράγει– προβλήματα, όπως κάνει η Τουρκία, ως μια χώρα διαμεσολαβητής για τη διευθέτηση διεθνών ζητημάτων, ως μια γέφυρα πολιτισμών και θρησκειών στην ευρύτερη περιοχή, μια χώρα η οποία μπορεί και συνεννοείται σχεδόν με όλα τα κράτη της περιοχής, μια χώρα η οποία μπορεί να συνεισφέρει στη σταθεροποίηση της κατάστασης στην περιοχή που εκτείνεται μεταξύ Νοτιοανατολικής Ευρώπης, δηλαδή των Βαλκανίων, και της Ανατολικής Μεσογείου».