Το «μαύρο κουτί» της κυκλικής οικονομίας

Με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής να χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως η επόμενη μεγάλη πανδημία με την οποία σύντομα θα έρθει αντιμέτωπη η υφήλιος, η ανάγκη για δράσεις που έχουν πράσινο περιβαλλοντικό αποτύπωμα ολοένα και γιγαντώνεται.

Επιμέλεια: Νίκος Τσαγκατάκης

Το ζητούμενο είναι αν αυτές οι δράσεις έχουν τελικά αποτέλεσμα ή αν αποτελούν ένα πυροτέχνημα που εκτοξεύεται στους ουρανούς της επικοινωνίας επειδή είναι μόδα –πλέον περισσότερο από ποτέ– να είσαι δραστήριος οικολόγος. Και δυστυχώς κάποιοι που γνωρίζουν το… άθλημα ποντάρουν στη δεύτερη εκδοχή.

Πριν απο περίπου 15 ημέρες έφτανε στα εισερχόμενα των ηλεκτρονικών ταχυδρομείων των περισσότερων δημοσιογράφων η δημοσιοποίηση μιας καινούργιας και εξαιρετικά επίκαιρης (ελέω κλιματικής αλλαγής) έρευνας της διαΝΕΟσις με θέμα την κυκλική οικονομία και τα οφέλη που θα είχε η εφαρμογή του μοντέλου στην Ελλάδα, μία χώρα που απέχει έτη φωτός από το να μπορεί να αποδώσει στην οικονομική της δραστηριότητα-παραγωγή τον χαρακτηρισμό «κυκλική».

Την ίδια ημέρα, από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ερχόταν η είδηση ότι από ότι η κυκλική οικονομία στην αμερικανική βιομηχανία πλαστικών αποτελεί επί της ουσίας μία ψευδεπίγραφη διαδικασία που αγγίζει τα όρια του fake news. Αυτό τουλάχιστον είναι το συμπέρασμα που εξήγαγαν οι ερευνητές του αμερικανικού παραρτήματος της Greenpeace και το οποίο φιγουράρει ως βασικό εύρημα σε σχετική μελέτη τους.

Το σκηνικό το οποίο περιγράφεται από την Greenpeace USA έχει ως εξής: η παραγωγή πλαστικού στις ΗΠΑ τραβάει την ανηφόρα και ταυτόχρονα τα ποσοστά της ανακύκλωσής του παρουσιάζουν πτωτική τάση, παρά το γεγονός ότι βιομηχανικοί όμιλοι και οι μεγάλες επιχειρήσεις της αστερόεσσας άσκησαν πιέσεις –σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της Λάιζα Ράμσντεν που είναι επικεφαλής της καμπάνιας της Greenpeace USA ενάντια στη χρήση πλαστικών– «για να παρουσιαστεί η ανακύκλωση ως μία λύση».

Σύμφωνα πάντα με το αμερικανικό παράρτημα του διεθνούς μη κυβερνητικού οργανισμού, το 2021 τα νοικοκυριά στις ΗΠΑ παρήγαγαν 51 εκατ. τόνους πλαστικών αποβλήτων, από τους οποίους ανακυκλώθηκε μόλις το 5% δηλαδή περίπου 2,4 εκατ. τόνοι.

Οι λόγοι για τους οποίους παρατηρείται αυτή η ανισορροπία είναι πολλοί. Καταρχάς, στις ΗΠΑ λειτουργούν 375 κέντρα ανάκτησης υλικών και τα περισσότερα εξ αυτών γίνονται δεκτοί μόνο δύο τύποι πλαστικών: το γνωστό PET (τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο) από το οποίο είναι φτιαγμένα τα πλαστικά μπουκάλια νερού και αναψυκτικών και το PE-HD (πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας) που βλέπουμε στα μπουκάλια των σαμπουάν ή άλλων οικιακών προϊόντων.

Τα ποσοστά ανακύκλωσης αυτών των δύο τύπων πλαστικού ανήλθαν το 2021 στο 20,9% για τα PET και στο 10,3% για τα PE-HD, ενώ σε άλλους τύπους πλαστικών από τους οποίους είναι κατασκευασμένα π.χ. τα παιδικά παιχνίδια, τα κυπελάκια των γιαουρτιών ή οι πλαστικές σακούλες το ποσοστό ανακύκλωσης είναι μικρότερα του 5%.

Η απόφαση της Κίνας του Σι Τζινπίνγκ το 2017 να σταματήσει σχεδόν ολοκληρωτικά –σε ποσοστό 95%– την εισαγωγή στο έδαφός της πλαστικών αποβλήτων προς ανακύκλωση από τη Δύση, είναι ένας άλλος λόγος που τα  ποσοστά ανακύκλωσης στις ΗΠΑ αλλά και σε άλλες μεγάλες οικονομίες του πλανήτη έχουν πάριε έκτοτε την κατιούσα.

Η ανακύκλωση πλαστικών φρενάρεται, εξάλλου, και για αμιγώς τεχνικούς λόγους. Ο πιο εύλογος εξ αυτών είναι ο τεράστιος όγκος των πλαστικών απορριμμάτων που παράγονται καθημερινά καθιστώντας ανέφικτο το εγχείρημα της ολικής αποκομιδής και επεξεργασίας τους. Ακόμη, όμως, κι αν μπορούσαν να ανακτηθούν όλα τα πλαστικά απόβλητα, από την Greenpeace USA εξηγούν ότι αφού δεν μπορούν να ανακυκλωθούν μαζί είναι πρακτικά «αδύνατο να γίνει διαλογή χιλιάδων δισεκατομμυρίων προϊόντων».

Δεν θα πρέπει να διαφεύγει της ανάλυσης το γεγονός ότι οι διαδικασίες ανακύκλωσης του πλαστικού είναι κι αυτές βλαβερές τόσο για το περιβάλλον (σ.σ. δημιουργούν μικροπλαστικά) όσο και για τους εργαζόμενους σε μονάδες ανακύκλωσης, δεδομένου ότι οι τελευταίοι εκτίθενται σε χημικά προϊόντα. Σημειώνεται, εξάλλου, ότι τα ανακυκλωμένα πλαστικά δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ως δοχεία τροφής, εξαιτίας του κινδύνου να είναι τοξικά.

Τελευταίο αλλά όχι έλασσον: Σύμφωνα με την Greenpeace USA η ανακύκλωση είναι ακριβό… σπορ, αφού η παραγωγή καινούργιων πλαστικών κοστίζει πολύ λιγότερο –και είναι καλύτερης ποιότητας– από την παραγωγή αντίστοιχων ανακυκλωμένων.

ΕΛΛΑΔΑ: Η πράσινη οικονομία της… χωματερής

Αναφερόμενοι στην έρευνα που έκανε η διαΝΕΟσις για την κυκλική οικονομία στη χώρα μας αξίζει να καταγραφούν μερικά ενδεικτικά στοιχεία για το τι συμβαίνει εντός συνόρων. Ένα από αυτά είναι το μέγεθος των αποβλήτων που παράγονται στην Ελλάδα. Τα νούμερα δείχνουν ότι το 2018 δημιουργήσαμε 45,6 εκατ. τόνους στερεών αποβλήτων με τα μισά από αυτά να «γεννιούνται» από ορυχεία και λατομεία. Μια πολύ σημαντική υποκατηγορία των στερεών αποβλήτων είναι τα αστικά στέρεα απόβλητα που περιλαμβάνουν τα σκουπίδια των νοικοκυριών, αλλά και σκουπίδια από γραφεία, καταστήματα και δημόσιους οργανισμούς. Κάθε Έλληνας και κάθε Ελληνίδα κατά μέσο όρο παράγει πάνω από μισό τόνο αστικών στερεών αποβλήτων κάθε χρόνο. Τερματικό σταθμός αυτών των δυνητικά επαναχρησιμοιήσιμων υλικών δεν είναι άλλο από τις γνωστές μας χωματερές όπου και θάβονται σε ποσοστό 77,6%, που αποτελεί το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για ανακύκλωση ή κομποστοποίηση στέλνουμε μόνο το 19,9% της συγκεκριμένης κατηγορίας αποβλήτων (σ.σ. στη Γερμανία και τη Σουηδία τα αντίστοιχα ποσοστά ανέρχονται στο 48,5% και στο 32,5%), ενώ μόνο το 1,3% χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας.