ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΑ:Το μεγάλο παζάρι και η «νάρκη» της Χάγης

Την επόμενη εβδομάδα, το διήμερο 11 και 12 Ιουλίου, η πρωτεύουσα της Λιθουανίας, το Βίλνιους, θα φιλοξενήσει την Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ που η χρονική συγκυρία και κυρίως η επικρατούσα γεωπολιτική συνθήκη την καθιστούν αν όχι κρίσιμη τουλάχιστον μία από τις πιο κομβικές των τελευταίων ετών.

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Ο λόγος; Ότι στο περιθώριο θα συμβούν και θα συζητηθούν πολύ περισσότερα από όσα στο προσκήνιο, τα οποία άπτονται των ελληνικών εθνικών συμφερόντων, έστω κι αν αυτό δεν διακρίνεται τώρα δια γυμνού οφθαλμού. Κι εξηγούμαστε:

Από τον Φεβρουάριο του 2022 που η Ρωσία έκανε το απονενοημένο διάβημα να εισβάλει στην Ουκρανία, οι ηγεσίες των κρατών που απαρτίζουν την Βορειοατλαντική Συμμαχία δεν έχουν άλλο θέμα συζήτησης όταν συνέρχονται. Υπό αυτό το πρίσμα, η ατζέντα της «σύναξης» στο Βίλνιους είναι μονοθεματική και επί της ουσίας επαναληπτική αυτής που είχε γίνει πέρσι τέτοια εποχή στη Μαδρίτη. Τότε, βέβαια, τα γεγονότα ήταν ακόμη πολύ νωπά και δεδομένου ότι η πολεμική σύγκρουση δεν ήταν ολιγοήμερη όπως κάποιοι πίστευαν το ΝΑΤΟ έκανε μία καινούργια «ανάγνωση» των γεωστρατηγικών ισορροπιών και αναγόρευσε τη Ρωσία ως «άμεση απειλή» και την Κίνα ως «σοβαρή πρόκληση» για τα συμφέροντα της συμμαχίας. Μάλιστα ως αντίβαρο το ΝΑΤΟ άνοιξε τις αγκάλες του σε δύο σκανδιναβικές χώρες, τη Φινλανδία και τη Σουηδία έλαβαν επίσημη πρόσκληση για ένταξη στη Συμμαχία.

Έναν χρόνο μετά, λοιπόν, οι ΝΑΤΟϊκοί σύμμαχοι δεν θα κληθούν να ανακαλύψουν την πυρίτιδα αλλά να την… ανάψουν! Δηλαδή να κάνουν πράξη τις περσινές τους αποφάσεις περί αύξησης της στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανίας και διεύρυνσης προς την Σκανδιναβία. Αυτό που δεν υπήρχε στη Μαδρίτη του 2022 είναι η Τουρκία του 2023 που θα πάει στο Βίλνιους. Μια Τουρκία που έρχεται τραυματισμένη από τα εσωτερικά οικονομικά προβλήματά της και η οποία έχει στυλώσει τα πόδια για την εισδοχή της Σουηδίας στη Συμμαχία. Την «καούρα» των ευρωπαϊκών πρωτευουσών και κυρίως της Ουάσινγκτον να δουν την Στοκχόλμη να φορά τη ΝΑΤΟϊκή στολή της την γνωρίζουν καλά στην Άγκυρα και την αισθάνονται από τις παρασκηνιακές και μη πιέσεις που της ασκούνται. Είναι, όμως, βέβαιο ότι ο αναβαπτισμένος από τις πρόσφατες εκλογές Ταγίπ Ερντογάν δεν θα πέσει αμαχητί και θα επιδοθεί στο γνωστό ανατολίτικο παζάρι προκειμένου να εξαργυρώσει το «ναι» που θα πει στην Σουηδία και την γενικότερη (εμφανιζόμενη) στροφή του προς τη Δύση.

Εδώ είναι που το διπλωματικό παιχνίδι αρχίζει να αφορά και την Ελλάδα. Ως γνωστόν στο Βίλνιους την ερχόμενη Τρίτη και Τετάρτη ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα «συνυπάρξει» με τον πρόεδρο της Τουρκίας και στην προγραμματισμένη συνάντηση που θα έχουν οι δύο ηγέτες αναμένεται να ειπωθούν πολλά περισσότερα από τα εκατέρωθεν συχαρίκια για τους εκλογικούς θριάμβους που πέτυχαν έκαστος. Και μόνο το γεγονός ότι οι δύο αντιπροσωπίες θα έχουν πλήρη απαρτία (από ελληνικής πλευράς θα είναι ο ΥΠΕΞ Γιώργος Γεραπετρίτης, η ΥΦΕΞ Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και η διευθύντρια του Διπλωματικού Γραφείου του πρωθυπουργού, πρέσβης Άννα Μαρία Μπούρα, ενώ η τουρκική πλευρά «κατεβάζει» τον ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν και τον Ακίφ Τσαγατάι Κιλίτς που είναι επικεφαλής σύμβουλος του Ερντογάν και εκπρόσωπος Τύπου) δίνει από μόνο του έναν άλλο τόνο επισημότητας στο τετ-α-τετ. Δεν πρέπει, επίσης, να λησμονείται ότι στο περιθώριο της ΝΑΤΟϊκής συνόδου έχει συμφωνηθεί να συναντηθούν ο Έλληνας υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, με τον Τούρκο ομόλογό του Γιασάρ Γκιουλέρ.

Όλα στα παραπάνω συνηγορούν στο εξής κοινό μυστικό: ότι στο Βίλνιους θα επιχειρηθεί να ξανανοίξουν οι δύο χώρες το ημερολόγιο τους στις σελίδες που είχαν «γραφτεί» πριν από την περσινή σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη, όπου ο Ερντογάν διερρήγνυε τα ιμάτιά του ότι δεν πρόκειται να συναντηθεί με τον Μητσοτάκη «μέχρι οι Έλληνες να έρθουν στα συγκαλά τους» εκστομίζοντας και το περίφημο «Μητσοτάκης “γιοκ”». Έκτοτε μεσολάβησε η διπλωματία των σεισμών, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις αναθερμάνθηκαν και πλέον το επιδιωκόμενο είναι να διατηρηθεί η νηνεμία του παρατηρείται στον αέρα και τη θάλασσα του Αιγαίου και τη ανατολικής Μεσογείου. «Με ποιο αντίτιμο;» είναι ένα καλό ερώτημα που σε πρώτο χρόνο βρίσκει την απάντησή του στην πρόθεση να «τρέξουν» άμεσα κεφάλαια της θετικής διμερούς ατζέντας όπως για παράδειγμα η επανάληψη των συναντήσεων για την οικοδόμηση Μέτρων Εμπιστοσύνης μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας.

Για τα υπόλοιπα, όμως, καυτά ζητήματα των ελληνοτουρκικών θα ήταν αφελής κάποιος να πιστέψει ότι δεν θα παιχτεί ένα πολύ σκληρό πόκερ . Και γι’ αυτήν την βεβαιότητα –όχι ενδεχόμενο– η Ελλάδα καλείται να είναι απολύτως προετοιμασμένη, αφού αργά ή γρήγορα η Τουρκία θα επαναφέρει στο τραπέζι του διαλόγου τις αναθεωρητικές απαιτήσεις όπως αυτές αποτυπώνονται στο νεοοθωμανικό εφεύρημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» που ως γνωστόν οραματίζεται την εκ νέου κατάκτηση των ευρύτερων γεωγραφικών χώρων όπου ηγεμόνευε το πάλαι ποτέ η οθωμανική αυτοκρατορία.

Αυτός είναι και ο λόγος που με το «καλημέρα» της συνάντησής του με τον Ταγίπ Ερντογάν ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα καταστήσει σαφές στον συνομιλητή του ότι η εκπεφρασμένη διάθεση της Ελλάδας για καλή (και ειρηνική) γειτονία δεν σημαίνει παράκαμψη ή εγκατάλειψη των «κόκκινων» γραμμών που διαχρονικά έχει χαράξει η χώρα μας έναντι της Τουρκίας. Συμπληρωματικά θα υπογραμμιστεί από τον Έλληνα πρωθυπουργό ότι η μία και μοναδική διαφορά που έχουν να διευθετήσουν οι δύο χώρες είναι αυτή της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, η δε λύση της περνάει μέσα από την από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Το δίκοπο μαχαίρι της Χάγης

Είναι, άραγε, εφικτός και προς το συμφέρον της Ελλάδας αυτός ο δρόμος; Στο σημείο αυτό οι απόψεις διίστανται. Υπάρχει από την μία η «σχολή σκέψης» που υποστηρίζει ως μέγιστο κέρδος ότι άπαξ και η Άγκυρα βάλει την υπογραφή της σε ένα συνυποσχετικό που θα παραπέμπει τις ελληνο-τουρκικές διαφορές στη Χάγη προς επίλυση θα σήμαινε ότι θα αναγνώριζε τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου και την αρμοδιότητά του να επιλύει τέτοιου είδους διαφορές, κάτι που δεν συμβαίνει τώρα.

Υπάρχει, όμως, και η άλλη «σχολή» που βλέπει την πιθανότητα υπογραφής συνυποσχετικού με την Τουρκία με περίσσιο σκεπτικισμό και επιφυλακτικότητα, εξηγώντας μεταξύ άλλων ότι:

>> Ο Τούρκοι επιμένουν σε ό,τι αφορά π.χ. τη διευθέτηση της ΑΟΖ ότι πως δεν είναι δυνατόν περιπτώσεις «μικροσκοπικών νησιών» (σ.σ. εννοούν το Καστελόριζο) να αποκλείσουν τη νότια τουρκική ακτή από τη Μεσόγειο και ότι μια τέτοια ελληνική αξίωση «δεν θα ευσταθούσε ούτε για δέκα λεπτά σε ένα δικαστήριο Διεθνούς Δικαίου» όπως έχει υποστηρίξει ο πρώην πρέσβης της Τουρκία στην Ελλάδα, Μπουράκ Οζουγκέργκιν.

>> Ουδείς εμποδίζει την Τουρκία να θέσει κι αυτή στη Χάγη ζητήματα που η ίδια θεωρεί ως εκκρεμή, κατηγορώντας μάλιστα την Ελλάδα ότι παραβιάζει τους όρους διεθνών συνθηκών. Τέτοια περίπτωση είναι λ.χ. για την Άγκυρα η στρατικοποίηση των νησιών του Αιγαίου και η διαφορά της έκτασης που έχουν τα εθνικά χωρικά ύδατα της Ελλάδας (6 ν.μ. με δικαίωμα μονομερούς επέκτασης στα 12 ν.μ) σε σχέση με τον εθνικό εναέριο χώρο της (10 ν.μ.).

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα υποστηρίζει το αυτονόητο δικαίωμά της στην άμυνα της νησιωτικής χώρας δεδομένου ότι στις απέναντι ακτές βρίσκεται στρατοπεδευμένη η 4η Στρατιά των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, η λεγόμενη «Στρατιά του Αιγαίου». Σε ένα θεωρητικό σχήμα επίλυσης αυτής της διαφορά στη Χάγη θα ρίσκαρε Ελλάδα τον αφοπλισμό της με αντάλλαγμα την απόσυρση της τουρκικής στρατιάς που όμως μπορεί νε επιστέψει μάχιμη εν μια νυκτί μιας και μιλάμε για χερσαίο έδαφος που ευνοεί την τάχιστη μετακίνηση;

>> Πριν από τα παραπάνω θα πρέπει να διευκρινιστεί με ΑΠΟΛΥΤΗ σαφήνεια το «λεκτικό» που χρησιμοποιεί η Ελλάδα για να προσδιορίσει την προ επίλυση ελληνοτουρκική διαφορά. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει η Ελλάδα να σταματήσει… χθες και δια ροπάλου να χρησιμοποιεί τον όρο «οριοθέτησης των ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο» αντί του ορθού που είναι η «οριοθέτησης ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑΣ και ΑΟΖ». Για όσους γνωρίζουν η διαφορά είναι τεράστια διότι ο όρος «θαλάσσιες ζώνες» περιλαμβάνει την αιγιαλίτιδα ζώνη ή αλλιώς τα χωρικά ύδατα. Και αυτό είναι το τελευταίο που θα ήθελε η Ελλάδα να διαπραγματευτεί με την Τουρκία στη Χάγη.

Βήματα καλής θέλησης ή οπισθοχώρηση;

Το δυστύχημα είναι ότι ανεξαρτήτως των παραπάνω η εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων έχει πάψει να είναι ένα αμιγώς διμερές ζήτημα, αντιθέτως καθορίζεται από την εκάστοτε πολιτική στρατηγική εταίρων και συμμάχων. Όχι ότι αυτό δεν συνέβαινε και στο παρελθόν, αλλά η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει συμπυκνώσει τις εξελίξεις και έχει αλλάξει τις προτεραιότητες των ΗΠΑ και της Ε.Ε. για την περιοχή μας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Δύση έχει διαμηνύσει με τον τρόπο της σε Αθήνα και Άγκυρα ότι δεν θα ανεχτεί επικίνδυνους κραδασμούς σε Αιγαίο και ανατολική Μεσόγειο και θέλει να δει κινήσεις καλής θέλησης από όλους τους εμπλεκόμενους. Έτσι:

>> Τη Δευτέρα ο πρωθυπουργός της Σουηδίας Ουλφ Κρίστερσον θα συναντηθεί στο Βίλνιους με τον Ερντογάν προκειμένου να αρθούν τα τουρκικά εμπόδια για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.

>> Πριν από μερικά 24ωρα σουηδικό δικαστήριο έκρινε ένοχο και ζήτησε την απέλαση ενός άνδρα ο οποίος εμφανίζεται να αποπειράθηκε να πιέσει Κούρδο επιχειρηματία στην Στοκχόλμη να καταβάλει χρήματα στο PKK υπό την απειλή όπλου.

>> Στα μέσα της εβδομάδας στην Αθήνα εκκενώθηκε πλήρως ένα στρατόπεδο στο Λαύριο που φιλοξενούσε Κούρδους πρόσφυγες. Θυμίζεται ότι η Τουρκία έχει κατηγορήσει πολλές φορές της Ελλάδα ότι υποθάλπει και εκπαιδεύει Κούρδους αντάρτες στη συγκεκριμένη περιοχή της Αττικής, όποτε στη δημοσιοποίηση της είδησης για την εκκένωση υπήρξε έντονη φημολογία στη άλλη πλευρά του Αιγαίου ότι η κίνηση της Αθήνας συνδέεται με τη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στο Βίλνιους.

Το… βιολί του το λόμπι των κατευναστών

Δεν χρειάζονται αποδείξεις ότι η Ελλάδα είναι η πρώτη που επιζητά ένα καλό κλίμα στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις. Είναι, άλλωστε, η χώρα που όχι απλώς δεν διεκδικεί τίποτα από τους γείτονες, αλλά είναι και αυτή που μονίμως προκαλείται και απειλείται με πόλεμο αν ασκήσει –άκουσον άκουσον– τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Είναι επίσης η χώρα που έχει βάλει «πλάτη» όσο λίγες (τηρουμένων των δυνατοτήτων και του μεγέθους της) στην κοινή συμμαχική πολιτική και στο ουκρανικό και στο προσφυγικό ζήτημα.

Υπό αυτό το πρίσμα τίθεται ένα σοβαρό ζήτημα αν μπορεί η Ελλάδα να κάνει κι άλλες παραχωρήσεις όπως τεχνηέντως προτρέπει το εσωτερικό και εξωτερικό λόμπι του κατευνασμού. Η ιστορική καταγραφή λέει ότι το «ημέρωμα της στρίγκλας» Τουρκίας δεν ήρθε ούτε όταν η Ελλάδα έλεγε δια στόματος του αείμνηστου τότε ΥΠΕΞ Θόδωρου Πάγκαλου ότι τις σημαίες στα Ίμια τις πήρε ο αέρας, ούτε όταν η Αθήνα «αποφάνθηκε» δια διαρροών του υπουργείου Εθνικής Άμυνας καθώς και δηλώσεων του τότε κυβερνητικού εκπροσώπου Στέλιου Πέτσα ότι το Όρουτς Ρέις μπήκε στα ελληνικά χωρικά ύδατα κατά λάθος επειδή φυσούσε δυνατό μελτέμι ούτε όταν κάποιοι διεθνιστές πολίτες του κόσμου διαλαλούσαν ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να είναι μονοφαγάς με τα υποθαλάσσια ενεργειακά κοιτάσματά της.

Ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα είχαμε όταν υιοθετήθηκαν τέτοιες πρακτικές αποθρασύνοντας εχθρούς αλλά και συμμάχους όπως ο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, που επισκεπτόμενος Ελλάδα και Τουρκία τον περασμένο Φεβρουάριο έκανε λόγο για «κοινή χρήση των ενεργειακών πόρων της περιοχής» συμπληρώνοντας μάλιστα ότι κάτι τέτοιο θα μειώσει το ρίσκο και το κόστος παραγωγής για τους επιχειρηματικούς ομίλους και ταυτόχρονα θα ενισχύσει την ευρωατλαντική δέσμευση της Αθήνας και της Άγκυρας.

Αυτά τα… ολίγα στον δρόμο για το Βίλνιους, έτσι για να μην ξεχνιόμαστε, αν και το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι «η μπάλα στην εξέδρα» αφού οι Τούρκοι είναι βέβαιο ότι θα αρνηθούν υπογράψουν συνυποσχετικό με βάση το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας. Όσο δε για τον πρόσφατα επανεκλεγέντα πρωθυπουργό της Ελλάδας Κυριάκο Μητσοτάκη ούτε λόγος να υπογράψει κάτι διαφορετικό…