Ο μοναδικός πρωθυπουργός που τον φώναζαν με το μικρό του όνομα

Σαν σήμερα πριν 23 χρόνια έφυγε από την ζωή ο Ανδρέας Παπανδρέου, ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες πολιτικούς. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ (3 Σεπτεμβρίου 1974), το οποίο ξεκίνησε από χαμηλά για να ανέλθει στην εξουσία το 1981.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, που ήταν γιός του Γιώργου Παπανδρέου (πρώην πρωθυπουργού και σημαίνων στέλεχος στο χώρο του κέντρου) και της Σοφίας Μινέικο, διετέλεσε πρωθυπουργός για 11 χρόνια (1981-1989 και 1993-1996).

Υπήρξε πολιτικός ηγέτης με ευρύτατη λαϊκή αποδοχή. Μάλιστα σε σχετική έρευνα της Καθημερινής το 2007, η πρώτη κυβέρνησή του το 1981 αναδείχθηκε η καλύτερη της Μεταπολίτευσης και ο ίδιος ο σημαντικότερος πρωθυπουργός της περιόδου. Ομοίως, σε δημοσκόπηση για την εφημερίδα Real News το 2010 και σε έρευνα της εταιρείας ALCO το 2013, ψηφίσθηκε ως ο καλύτερος πρωθυπουργός μετά το 1974. Από την άλλη δημιούργησε πολλούς φανατικούς εχθρούς στο εσωτερικό, και προκάλεσε συχνά την αγανάκτηση της δυτικής κοινής γνώμης και σωρεία επικριτικών κειμένων στα δυτικά ΜΜΕ.

Ήταν ίσως ο πολιτικός με τη μεγαλύτερη συμβολή στη διαμόρφωση του πολιτικού και κομματικού συστήματος στη σύγχρονη Ελλάδα. Ανέτρεψε τον κυρίαρχο πολιτικό διαχωρισμό «Εθνικόφρονες- Κομμουνιστές» και στη θέση του επέβαλλε το δίπολο «Δεξιά- Αντιδεξιά». Το ΠΑΣΟΚ που δημιούργησε ήταν το πρώτο κόμμα εξουσίας στην ελληνική ιστορία με μαζική οργάνωση (στα πρότυπα του ΚΚΕ), αντί του παραδοσιακού κόμματος στελεχών. Από το κυβερνητικό του έργο ξεχωριστή θέση στη νεοελληνική πολιτική ιστορία έχουν η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, ο εκδημοκρατισμός του συνδικαλιστικού κινήματος, αλλά και των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) και του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ).

Άλλες σημαντικές τομές των κυβερνήσεών του ήταν η νομιμοποίηση του πολιτικού γάμου, η ψήφος στα 18, η εισαγωγή του μονοτονικού συστήματος γραφής, η κατάργηση της ποδιάς στα σχολεία, η θέσπιση των επιδομάτων (τέκνων, αναπηρίας κτλ), η αναγνώριση του εργατικού ατυχήματος, οι αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο, όπως η καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων και η απαγόρευση του αναχρονιστικού θεσμού της προίκας, η κατάργηση πλείστων μεαξικών και μετεμφυλιακών νόμων, όπως αυτοί του τεντιμποϊσμού και της κατασκοπείας, η άσκηση ακηδεμόνευτης και πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής και η μεγάλη ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και η παραχώρηση άδειας επιστροφής στην Ελλάδα στους πολιτικούς πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού.

Η προσωπολατρία και η άστατη ζωή

Ακόμη και οι πολιτικοί του αντίπαλοι από τον συντηρητικό και τον φιλελεύθερο χώρο αναγνώρισαν τις προσπάθειές του να αποκαταστήσει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας που είχαν υποστεί διώξεις και ταπεινώσεις από το αυταρχικό μετεμφυλιακό κατεστημένο και να χτίσει κράτος πρόνοιας, αλλά επέκριναν την μεγάλη αύξηση των δημοσίων δαπανών και του δημοσίου χρέους στην οικονομική του διαχείριση, την προσπάθεια επιβολής στη δημόσια διοίκηση που του καταλόγισαν και την εξωτερική του πολιτική, την οποία θεωρούσαν μαξιμαλιστική και επικίνδυνη στις μεθόδους και τους στόχους της, ενώ από τον χώρο της Αριστεράς υπήρξαν επικρίσεις για την αθέτηση προεκλογικών υποσχέσεων καθώς και για το καθεστώς προσωπολατρίας με το οποίο τον περιέβαλλαν τα πλήθη των πολιτικών οπαδών του.

Εκτός από πολιτικός, ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν και «σταρ» και συχνά απασχολούσε τα ΜΜΕ με την κοινωνική του ζωή, ενώ πτυχές από το προσωπικό «στυλ ζωής» του έγιναν αντικείμενο μίμησης από πολλούς Έλληνες.

Ήταν παντρεμένος με την Μαργαρίτα Τσαντ, όπου απέκτησε τον Γιώργο, το Νίκο, τον Αντρίκο και την Σοφία, ενώ αργότερα έγινε γνωστό ότι είχε μία κόρη εκτός γάμου στην Σουηδία, την Αιμιλία Νίμπλουμ.

Με την Μαργαρίτα χώρισε αμέσως μετά την περιπέτεια υγείας του και την εγχείριση ανοιχτής καρδιάς που υπέστη στο νοσοκομείο Χέρφιλντ στο Λονδίνο το 1988 από τον Μαγκντί Γιακούμπ. Αμέσως μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα έκανε γνωστό ότι παίρνει διαζύγιο με την Μαργαρίτα για να νυμφευθεί την αεροσυνοδό Δήμητρα Λιάνη (πολλά χρόνια μικρότερη του) με την οποία έζησε μέχρι τον θάνατο του στις 23 Ιουνίου 1996.

Το ειδικό δικαστήριο

Το 1988 ξεσπά το σκάνδαλο Κοσκωτά, στο οποίο κατηγορήθηκαν ότι ενεπλάκησαν στελέχη της τότε κυβέρνησης, αλλά και ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο Παπανδρέου χαρακτήρισε τις κατηγορίες εναντίον του ως μια συνωμοσία των «σκοτεινών αντιδραστικών δυνάμεων» και των «ξένων κύκλων» για να «αποσταθεροποιήσουν» την Ελλάδα.

Στις 18 Ιουνίου χάνει τις εκλογές, αλλά επειδή η Ν.Δ. δεν καταφέρνει να κερδίσει την αυτοδυναμία δημιουργείται κυβέρνηση συνεργασίας υπό τον Τζαννή Τζαννετάκη (Ν.Δ. και ΣΥΝ), η οποία τον παρέπεμψε τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο. Εκεί αθώωθηκε οριακά με την ψήφο του αείμνηστου προέδρου του Αρείου Πάγου Βασίλη Κόκκινου, τόσο για το σκάνδαλο Κοσκωτά, όσο και για τις υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από την ΕΥΠ. Η δίκη για το σκάνδαλο Κοσκωτά άρχισε στις 16 Μαρτίου 1991, στην οποία δεν παρέστη ο ίδιος, καταγγέλλοντάς την ως μεθόδευση των πολιτικών του αντιπάλων και σκευωρία εις βάρος του και εις βάρος του ΠΑΣΟΚ. Στη δίκη αυτή καταδικάστηκαν δύο υπουργοί του, ο Δημήτρης Τσοβόλας και ο Γιώργος Πέτσος, ενώ ένας τρίτος ο Μένιος Κουτσόγιωργας απεβίωσε αφού υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο μέσα στην δικαστική αίθουσα.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανέλαβε το μερίδιο της πολιτικής του ευθύνης όχι μόνο διότι στην περίοδο που δραστηριοποιήθηκε ο Κοσκωτάς ήταν πρωθυπουργός, αλλά και διότι σύμφωνα με τον ίδιο «η κυβέρνησή του δεν κατόρθωσε να εμποδίσει την οικονομική αναρρίχηση ενός ανθρώπου χωρίς επιφάνεια, που αποδείχθηκε εκ των υστέρων απατεώνας». Αρνήθηκε, όμως, την οποιαδήποτε σχέση με την ποινική πλευρά της υπόθεσης.

Η επιστροφή και το τέλος

Στις πρόωρες εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993,  ο Ανδρέας Παπανδρέου, απαλλαγμένος πλέον από τις κατηγορίες, επιστρέφει θριαμβευτικά στην εξουσία με το εντυπωσιακό 47%. Η ήδη επιβαρυμένη υγεία του δεν του επιτρέπει να μείνει για πολύ στην εξουσία. Στις 21 Νοεμβρίου του 1995 εισάγεται εσπευσμένα στο Ωνάσειο με σοβαρά προβλήματα υγείας,(αρχή πνευμονίας). Οι πιέσεις που του ασκούνται τον αναγκάζουν να υπογράψει τον Ιανουάριο του 1996 την παραίτησή του, δηλώνοντας ότι «τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν».

Από τον Ιανουάριο του 1996 πρωθυπουργός ανέλαβε ο Κώστας Σημίτης, ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου ανάρρωνε στο σπίτι του στην Εκάλη. Ετοιμαζόταν να δώσει το παρών και να μιλήσει στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ που ήταν προγραμματισμένο για τις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου του 1996. Δεν πρόλαβε, διότι στις 23 Ιουνίου πεθαίνει από οξύ ισχαιμικό επεισόδιο. Κηδεύεται στις 26 Ιουνίου 1996 στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών με τιμές εν ενεργεία αρχηγού κράτους, κάτι που τελευταία φορά στην Ελλάδα είχε συμβεί το 1964, όταν είχε πεθάνει ο τότε βασιλέας Παύλος.  Ο θάνατός του προκάλεσε κύμα συγκίνησης σε όλη τη χώρα, και πλήθη κόσμου, που κυμαίνονταν από «εκατοντάδες χιλιάδες» έως «εκατομμύρια» παρευρέθησαν στη κηδεία του Ανδρέα Παπανδρέου. Εκφωνήθηκαν συνολικά 12 επικήδειοι λόγοι από Έλληνες και ξένους αξιωματούχους, με πρώτο αυτόν του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και τελευταίο αυτόν του γιου του Ανδρέα Παπανδρέου και τότε υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Γιώργου Παπανδρέου που έκανε αίσθηση με την ατάκα “Έμαθες τα νέα πατέρα”. Στην κηδεία παραβρέθηκαν 100 πολιτικές προσωπικότητες από όλο τον κόσμο.