Τα άδεια ταμεία έφεραν τον Ερντογάν σε απόγνωση

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν οπισθοχώρησε με το να δώσει εντολή στο Oruc Reis να δέσει στο λιμάνι της Αττάλειας, που θεωρείται η πρωτεύουσα του τουρισμού της Τουρκίας; Ή απλά ήταν μία κίνηση στη διπλωματική σκακιέρα;

 Του Μιχάλη Κωτσάκου

Από τη μία ο Τούρκος πρόεδρος με κάθε ενέργειά του στέλνει μήνυμα σε εχθρούς και φίλους ότι επιθυμεί η Τουρκία να εξελιχθεί σε νέα οθωμανική αυτοκρατορία, ακολουθώντας το δόγμα της «Γαλάζιας πατρίδας», και από την άλλη η απόσυρση του ερευνητικού σκάφους θολώνει το αφήγημα για την πανίσχυρη Τουρκία. Μάλιστα, με βάση τα όσα λένε οι λαλίστατοι υπουργοί του, τότε ο ελληνικός στόλος έπρεπε να είχε ήδη παραδοθεί με το μόλις ανακοίνωσε navtex η Τουρκία.

Κι όμως, για μία ακόμη φορά, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν ανέμενε αυτή την αντίδραση εκ μέρους της Ελλάδας. Σε χρόνο ρεκόρ ο ελληνικός στόλος είχε «απλωθεί» σαν βεντάλια στο Αιγαίο και ειδικά στην περιοχή του Καστελόριζου, όπου θα ξεκινούσε τις σεισμογραφικές έρευνες το Oruc Reis. Ας μην ξεχνάμε ότι στην περιοχή αναπτύχθηκαν και τα οκτώ υποβρύχια του ελληνικού πολεμικού ναυτικού. Μία κίνηση που έδειξε αποφασιστικότητα, ότι η Ελλάδα είναι έτοιμη ακόμη και για σύγκρουση. Κάτι που δεν ανέμενε ο Σουλτάνος.

Και είναι η δεύτερη φορά μέσα σε λίγους μήνες, που η Ελλάδα δεν «κώλωσε» στις μαγκιές του Τούρκου προέδρου. Στο τριήμερο της Καθαρής Δευτέρας –τις τελευταίες ημέρες του Φεβρουαρίου– επεχείρησε να περάσει στα ελληνικά σύνορα του Έβρου ορδές λαθραίων μεταναστών, από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και από άλλες χώρες, όπου επισήμως δεν θεωρούνται από τη Διεθνή Αμνηστία ως εμπόλεμες περιοχές. Και τώρα αναγκάστηκε σε υποχώρηση, όχι άτακτη όπως υποστηρίζει ένα μέρος των κυβερνητικών κύκλων. Τουναντίον, η τωρινή υποχώρηση έγινε συντεταγμένα και ήταν αναγκαία.

Και όπως σωστά πρέπει να κατανοούμε στην Ελλάδα τις εξελίξεις, κάθε άλλο παρά θα ηρεμήσει ο Ερντογάν. Ο Τούρκος πρόεδρος είναι γνωστό σε όλους τους αναλυτές ότι ως γνήσιος λαϊκιστής ηγέτης αρέσκεται σε πολλές μικρές νίκες για να τον αποθεώνει το ακροατήριό του. Όμως, από την άλλη, αυτές οι μικρές νίκες καλό είναι να τις προπαγανδίζει σε ένα ασφαλές περιβάλλον.

Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί τού επέτρεψε να πανηγυρίσει μία ακόμη μικρή νίκη στο εσωτερικό και ειδικά μεταξύ των οπαδών του κόμματός του, αλλά η κίνησή του δεν είχε απήχηση ούτε στο σουνιτικό Ισλάμ, ενώ στην προσευχή από ξένους ηγέτες παραβρέθηκαν μόνο από το Αζερμπαϊτζάν και το Κατάρ. Δηλαδή, μιλάμε για ένα σώου που δεν το λες κι επιτυχημένο. Τουναντίον, οι αρνητικές κρίσεις από όλη την υφήλιο ήταν πολύ μεγαλύτερες, ακόμη και από ηγέτες που ο Τούρκος πρόεδρος είναι πιο κοντά. Ο λόγος φυσικά για τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος στην προσπάθειά του να επανεκλεγεί είναι ικανός ακόμη και το μουστάκι του Ερντογάν να ξυρίσει.

 

Η οικονομία

Το χειρότερο όλων, όμως, για τον Ερντογάν είναι ότι η τουρκική οικονομία είναι σε άθλια κατάσταση. Η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε μέσα σε τρεις ημέρες κατά 8%, πληρώνοντας το σώου της Αγίας Σοφίας. Και το λέμε αυτό διότι, λόγω των μετώπων που έχει ανοίξει ο Ερντογάν, οι αγορές δεν βλέπουν από πού θα βρει φθηνό χρήμα η Τουρκία, οπότε παίρνουν τα μέτρα τους, εξασφαλίζοντας τα δικά τους οφέλη, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις της τουρκικής οικονομίας.

Οι αγορές επισημαίνουν χαρακτηριστικά ότι οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση καθημερινά χειροτερεύουν, με συνέπεια να μη λαμβάνει κονδύλια από τις Βρυξέλλες. Κονδύλια που αυτή την εποχή τα έχει ανάγκη. Μάλιστα, οι πλέον κινδυνολόγοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι δεν θα τους προκαλούσε έκπληξη εάν κατέρρεε κι άλλο η τουρκική λίρα και ξαφνικά ένα δολάριο να άξιζε όσο και 10 λίρες. Μία ισοτιμία, η οποία οδηγεί στον γκρεμό. Και ας μη λησμονούμε τον ρόλο αυτών των «απαισιόδοξων αναλυτών» κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης.

Ήδη οι αγορές προεξοφλούν ότι πολύ δύσκολα η Τουρκία θα δει το χρώμα του ευρώ για πολλούς μήνες ακόμη, καθώς αυξάνονται οι χώρες που ευχαρίστως θα έβαζαν βέτο για περαιτέρω οικονομική συνεργασία με την Τουρκία. Και οι αγορές δεν ομιλούν μόνο για την Ελλάδα και την Κύπρο (τις οποίες ενοχλεί κάθε τρεις και λίγο) και οι οποίες έχουν κάθε δικαίωμα, αλλά η Γαλλία του Εμανουέλ Μακρόν (ζήτησε επισήμως να επιβληθούν κυρώσεις στην Τουρκία) και η Αυστρία του Σεμπάστιαν Κουρτς. Ας μην  ξεχνάμε ότι η Αυστρία διέλυσε μία αραβική θρησκευτική κοινότητα, έκλεισε επτά τζαμιά κι απέλασε περισσότερους από 50 ιμάμηδες μαζί με τις οικογένειές τους, βασιζόμενη σε έναν νόμο του 2015, που απαγόρευε σε θρησκευτικούς ηγέτες μειονοτήτων να χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό. Όλως τυχαίως τα λεφτά έρχονταν από την Άγκυρα. Και ο Κουρτς δεν κατάλαβε ούτε από τις τούρκικες απειλές, καθώς ο υπουργός Εξωτερικών του, Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ, ζήτησε με κάθε επισημότητα στη Σύνοδο υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. να διακοπούν οι ενταξιακές διαδικασίες της Τουρκίας, εξηγώντας ότι δεν είναι αξιόπιστος σύμμαχος.

Οι αγορές, λοιπόν, εκτιμούν πως, μετά την ευρωπαϊκή άρνηση, ο Ερντογάν δεν έχει άλλες πηγές να αντλήσει χρήμα. Του έχει μείνει το Κατάρ, το οποίο κι αυτό είναι προσεκτικό. Πρόσφατα δάνεισε στον Ερντογάν 10 δισεκατομμύρια δολάρια για να βοηθήσει, αλλά παράλληλα δεν θέλει να πάει κόντρα και με τον υπόλοιπο κόσμο. Ο Πούτιν δεν δανείζει ούτε τη γυναίκα του, ο Τραμπ σκέφτεται μόνο τις εκλογές και την κακή κατάσταση της αμερικανικής οικονομίας λόγω της πανδημίας, ενώ οι Κινέζοι έχουν μεγαλύτερα συμφέροντα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από το να χρηματοδοτήσουν την Τουρκία, προκαλώντας την αντίδραση των Βρυξελλών. Κι όπως φάνηκε και στην ελληνική κρίση, το Πεκίνο ξέρει να διατηρεί τις αποστάσεις.

 Ένα τσιρότο

Μάλιστα, οι αναλυτές των αγορών προχώρησαν στην εκτίμηση ότι οι προσπάθειες της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας για να στηρίξουν τη λίρα μπορεί να οδηγηθούν στο κενό και να έχουν χαθεί κάποιες δεκάδες δισεκατομμύρια αποθεματικά. Η κρίση του κορωνοϊού προκάλεσε πτώση των εξαγωγών και ο τουριστικός τομέας έχει παγώσει, προκαλώντας απότομη αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών τους τελευταίους μήνες, όπως σημειώνει και η «Capital Economics». Και τα μεγάλα βραχυπρόθεσμα εξωτερικά χρέη της Τουρκίας (170 δισεκατομμύρια δολάρια, 22% του ΑΕΠ) αφήνουν την οικονομία εκτεθειμένη σε πολύ δύσκολες συνθήκες εξωτερικής χρηματοδότησης.

Η οικονομική υποστήριξη από το Κατάρ έσωσε την Τουρκία από το χείλος μιας νομισματικής κρίσης τον Μάιο, και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπάθησαν επίσης να μειώσουν την πίεση στη λίρα μέσω της συμπίεσης των εισαγωγών –με μια σειρά από αυξήσεις των δασμών τους τελευταίους μήνες– καθώς και με ήπια capital controls. Αλλά η υποστήριξη από το Κατάρ δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα τσιρότο σε μία μεγάλη πληγή. Και το πιο σημαντικό, καμία πολιτική της κυβέρνησης της Τουρκίας δεν ασχολείται με το πρόβλημα του πληθωρισμού.

Οι αναλυτές επισημαίνουν πως, αν επιβληθούν κυρώσεις από την Ε.Ε., ή ακόμη και εάν απλώς παγώσουν κάποια χρηματοδοτικά εργαλεία για ένα χρονικό διάστημα, θα στείλει ένα σαφές αρνητικό σήμα στις αγορές προκαλώντας περαιτέρω βουτιά της τουρκικής λίρας.

 

Το σήμα της Μέρκελ

Κατά τη διάρκεια της κρίσης ακούσαμε ουκ ολίγους υπουργούς της κυβέρνησης Ερντογάν να αναπαραγάγουν το ίδιο αφήγημα για την Ελλάδα, ότι «είναι το χαϊδεμένο παιδί της Ευρώπης». Και ο λόγος που έγινε αυτό ήταν ότι η Άνγκελα Μέρκελ, που ανέλαβε να παίξει τον ρόλο του διαμεσολαβητή, ξεκαθάρισε στον Ερντογάν δύο πράγματα. Πρώτον ότι σε περίπτωση πολεμικής σύρραξης η Ε.Ε. είναι υποχρεωμένη να στηρίξει τα μέλη της, που είναι η Ελλάδα και η Κύπρος. Και το δεύτερο και πιο σημαντικό ήταν αυτό που ανέφερε η Γερμανίδα καγκελάριος, πως εάν τεθεί θέμα οικονομικών κυρώσεων από την Ε.Ε., τότε η ίδια δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτα, καθώς ήδη υπάρχουν πολλά κράτη που θα βάλουν βέτο για να μην προχωρήσουν οι ενταξιακές διαδικασίες, αλλά και να σταματήσουν να κατευθύνονται κονδύλια στην Τουρκία ακόμη και για το μεταναστευτικό. Κι εξήγησε στον σουλτάνο τις πρόσφατες αποφάσεις της μεγάλης πλειοψηφίας του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Και ο Ερντογάν, βλέποντας και τον Μακρόν σε οργίλη κατάσταση, αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Διότι ας μην ξεχνάμε ότι με το βέτο του Μακρόν δεν έχουν ξεκινήσει επί της ουσίας οι ενταξιακές διαδικασίες για Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία, ενώ όλα τα είχε έτοιμα η Μέρκελ. Φανταστείτε τώρα με την Τουρκία, που ο Μακρόν έχει περισσότερους συμμάχους εάν κατέθετε βέτο.

Βέβαια ο Ερντογάν, γνωρίζοντας ότι μπορεί να μην εκλεγεί ο Τραμπ, ήθελε –έστω και με άγαρμπο τρόπο– να προχωρήσει σε κινήσεις που να καταγράψουν ένα νέο στάτους κβο στη Μεσόγειο, όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα είχε σχεδιάσει, λόγω της οικονομικής κατάστασης της Τουρκίας που μπορεί να περιγραφεί ως άθλια. Και οι φτωχοί Τούρκοι μπορεί να αντέξουν την πείνα για χάρη του «πατερούλη», αλλά πόσο θα κάνουν υπομονή όταν συνεχίζονται να έρχονται τα πτώματα στρατιωτών από τη βόρεια Συρία, το βόρειο Ιράκ, ή και από άλλες περιοχές που θέλει να ανοίξει μέτωπα ο πρόεδρός τους;