«Τα φεγγάρια» ενός ελληνοδιδάσκαλου ιεράρχη: Ποιήματα του Μητροπολίτη Κυρήνης, Αθανασίου του Κυκκώτη

Εκδόθηκε στη Λευκωσία από τη Μονή Κύκκου το όγδοο ποιητικό βιβλίο του Μητροπολίτη Κυρήνης – της Αλεξανδρινής Εκκλησίας – Αθανάσιου του Κυκκώτη με τίτλο «Τα Φεγγάρια».

Το έργο περιλαμβάνει τις ενότητες «Προπύλαια Εισόδια» και «Μηναία Ανάβασις» με εξήντα οκτώ ποιητικά κείμενα στη γνωστή μοντέρνα λεξικεντρική γραφή και μεικτή γλωσσική έκφραση του ποιητή.

Ο Αθανάσιος Κυκκώτης εμφανίσθηκε στα γράμματα τη δεκαετία του ’90 με σημαντική προσφορά στην ελληνική ιστορία, στη φιλοσοφία, στη λογοτεχνία, στην υμναγιολογία και στην παλαιογραφία. Στα 2013 εκδόθηκε στη Μόσχα και το φιλοσοφικό του δοκίμιο «Путь смирения» (Το μονοπάτι της ταπεινοφροσύνης).

Ως Έξαρχος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στη Μόσχα ίδρυσε και διεύθυνε ευρύ πρόγραμμα πολιτιστικών δράσεων και ανταλλαγών, στο πλαίσιο του οποίου λειτούργησε σχολή βυζαντινής μουσικής στη στέγη των Αγίων Πάντων στο Kulishki καθώς επίσης και σχολείο της ελληνικής γλώσσας για ομογενείς και ρώσους μαθητές όπου εδίδαξε ο ίδιος νεοελληνική γλώσσα και γραμματολογία.

Το έργο αυτό, που έγινε γνωστό πέρα από τα ρωσικά σύνορα και προκάλεσε το ενδιαφέρον της Ουνέσκο διακόπηκε πρόσφατα – ύστερα από είκοσι-δύο ολόκληρα χρόνια – λόγω της κρίσης των σχέσεων της Ρωσικής με τις υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησίες εξ αιτίας της ανακήρυξης της Αυτοκεφαλίας της Ουκρανικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Ο ποιητής, αισθητικός της τέχνης και δημοσιογράφος, Ευάγγελος Ανδρέου, αναφέρει χαρακτηριστικά για το έργο του Μητροπολίτη:

“Μέσα από ένα τέτοιο αρχέγονο ποιητικό λειμώνα χώρας ζάθεης, σύγχρονος οιδοιπόρος ο Αθανάσιος Κυκκώτης, αρδεύει θέμα και ύφος εμπνεύσεων για να καλέσει κοντά του – και κοντά μας – την υπερκόσμιου φέγγους ουράνια ολκάδα, που πλέει στα μυστήρια του παντός με το πρόσωπο της Εκάτης, άλλως της Σελήνης και της Άρτεμης, κομίζοντας τα περίπλοκα – «Τα Φεγγάρια» – της αλήθειας του μύθου ή του μύθου των αληθειών, της σάρκωσης των επέκεινα ή του άπειρου της σαρκός…

Ο ποιητής διακονεί την παράδοση των ομοτέχνων του ιεραρχών (στο βιβλίο του Πρωτ. Ιγνατίου Ι. Παπασπηλιοπούλου «Κληρικοί Ποιητές»(2019) ανθολογούνται15 Αρχιερείς, 28 Ιερείς και Διάκονοι, 3 Μοναχοί και 5 Μοναχές) και συνεχίσει την ιστορική κληρονομιά αρχαιότερων, όπως οι ονομαστοί Διδάσκαλοι του Γένους, ο Ευγένιος Βούλγαρης («Eυγενίου Kύκλος ποιητικών αθυρματίων»), ο Νεόφυτος Δούκας («Εις τον Σολομώντα»-ακρόστιχον ή «Ένα οπτικό ποίημα του Ν.Δ. προς τον Βασιλέα Όθωνα», ο Κωνσταντίνος Οικονόμος (κωμωδία και ελεγεία προς τον τσάρο Αλέξανδρο Α’ 1825), ο ιερομόναχος Καισάριος Δαπόντες με τα έμμετρά του, ακόμα και ο Νικόδημος Αγιορείτης με τα ιαμβικά προοίμια Επιγράμματα- Ποιήματά του…

Όλη αυτή η βαρύτιμη κληρονομιά μοιραίως ζωογονεί τις εμπνεύσεις του σημερινού ιεράρχη ποιητή μεταφέροντας με κάποιο μυστικό τρόπο στα ποιήματά του την ψυχή ενός κόσμου πραγμάτων από τον σύνδεσμο τού χοϊκού με το ολύμπιο.

Από την διάρθρωση των ποιητικών σωμάτων προκύπτει αβίαστα η αυθορμησία του δημιουργού τους, που δίδει στη σύνθεση την όψη ενός primitive τεχνουργήματος απελευθερώνοντας έτσι την πηγαία αλήθεια στο νόημα και στο συναίσθημα. Ο κάθε στίχος είναι «λεξικεντρικός». Ακόμα και οι απλοί σύνδεσμοι λαβαίνουν υπόσταση ιδιόσημου λεκτικού τόνου, κάτι που χαρακτηρίζει γενικά τη λεγόμενη μοντέρνα γραφή. Περαιτέρω, η μοντέρνα γραφή, μέσα από την ιδιόμορφη τεχνοτροπία του ποιητή και πέρα από κάθε είδους κλασική ή παραδοσιακή ποιητική ρυθμολογία επιβάλλει το αυθεντικό πρόσωπό της φέρνοντας σε αιτιώδη αισθητική σχέση φραστικά αποσπάσματα απ’ όπου αναδύονται τα εικονιστικά και τα ηχικά νοήματα. Αυτός άλλωστε είναι και ο ορισμός της έννοιας του «μοντέρνου» στην τέχνη, που στα κριτήρια πολλών συγχέεται με την έννοια του «σύγχρονου».

 

Σε όλη την έκταση του έργου αναγνωρίζεται η έγνοια του ποιητή για τη φανέρωση της ενότητας ή της διαλλαγής των αντιθέσεων όπως ακριβώς την αναδεικνύει π.χ. ο ομηρικός λόγος (Ατρεΐδης τε άναξ ανδρών (ανθρώπινο) και δίος Αχιλλεύς (θείο)) ή ο αναστάσιμος του Δαμασκηνού Ευφραινέσθω τα ουράνια, αγαλλιάσθω τα επίγεια. Όμοια και στα «Φεγγάρια» του Αθανάσιου καταγράφεται η επικλητική επωδός από τη γη του ποιητή στον ουρανό της Εκάτης κατά τρόπον έκφρασης εγκωμίου, με περιγραφικές εξάρσεις και εννοιακές καταδύσεις, με λόγο σύντομο και λιτό, απαλλαγμένο από κάθε περιττή φιοριτούρα αταίριαστη στην καταγωγή του γνήσιου ποιητικού γένους.

Ως «αναγινωσκόμενη» εξακολούθησε να ανακαλεί και να φέρει τα συστατικά που συνιστούν την ενότητα των τεχνών, δηλαδή εκείνα της μουσικότητας και της εικόνας τα οποία και υπερακοντίζουν τον φιλολογικό «ορθολογισμό» και την εκφραστική πεζότητα. Εδώ συναντούμε και το ποιητικό έργο του Αθανασίου του Κυκκώτη, αποκαλυπτικό του αρχαϊκού λυρισμού αλλά και ενός πολυποίκιλου συναισθηματισμού όπως τον βλέπουμε να εκδηλώνεται κυρίως στις ελεγείες της νεότερης ποίησης. Προφανώς, τα στοιχεία αυτά αρκούν και περισσεύουν για να εμπνεύσουν και την δραματοποίηση – τη σκηνική μεταποίηση – του έργου, ίσως με τη μορφή ενός σκηνικού collage ρέουσας εικόνας, ανάμεσα στο ύφος του πρώιμου ελληνικού λόγου και της σύγχρονης αισθητικής πρωτοπορίας”.

Ενδεικτικά, παραθέτουμε δύο από τα ποιήματα της συλλογής «Μηναία Ανάβασις»: 

IV

Εαρινή πανσέληνος απόψε,και η ομορφιά ετάζει η κάλλιστη,

μαγευτικά με γοητεύει, σαγηνευτικά, τιμία η θεά αυτή αρμενίζει τη ματιά μου

υψηλά, εκεί, και με εκθαμβεί ηδονικά, ωσάν να είναι η πρώτη μου φορά,

που την κοιτάζω.

Πόσες φορές ακόμη άραγε θα ιδώ η σελαφόρος να ανατέλλει

η πανσέληνος ;

XXXVII

Λειψισέληνη η νύκτα απόψε,

και φοβάμαι, όχι γιατί νυκτίχροος είναι ο ουρανός,

ούτε γιατί θα βγούν απόψε από τα τρίσβαθα της γης

τα κελαινά στοιχειά, να μας τρομάξουν,

τα ιδιόπλαστα,αυτά δεν τα φοβάμαι,

τα αψηφώ,

το πλανεμένο το μυαλό, το νυκτωμένο τούτο, το κατασκότεινο,

ναι,

το φοβάμαι, γιατί νυκτοδρομεί το μέλανον, δίχα Θεόν.

Λίγα λόγια για τον Μητροπολίτη Κυρήνης, Αθανάσιο Κυκκώτη

Ο Αθανάσιος Κυκκώτης (Μητροπολίτης Κυρήνης) γεννήθηκε στη Μόρφου της Κύπρου στις 16 Απριλίου 1958.

• Με υποτροφία της Μονής Κύκκου σπούδασε Θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Βυζαντινή Μουσική στο Εθνικό Ωδείο. Ακολούθησε σπουδές μετεκπαίδευσης στη Σορβόνη (Université de Paris 1 – Panthéon-Sorbonne), όπου μελέτησε την ιστορία του πολιτισμού της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου και της Λατινικής Ανατολής. Έχει επίσης πτυχίο εξειδίκευσης στην αρχειονομία και βιβλιοθηκονομία.
• Διετέλεσε επί σειρά ετών Μέλος του Ηγουμενοσυμβουλίου στη Μονή Κύκκου και Έφορος της Βιβλιοθήκης της όπου και απέδωσε εναργές έργο οργάνωσης και συστηματοποίησης του ιστορικού βιβλιογραφικού και αρχειακού υλικού.
• Για εφτά χρόνια δίδαξε στα Θεολογικά Σεμινάρια της Ιερατικής Σχολής “Απόστολος Βαρνάβας” της Λευκωσίας και θήτευσε ως καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Κύπρου.
• Το 1997 ανέλαβε Έξαρχος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στη Ρωσική Εκκλησία.
• Το 2009 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Κυρήνης και έκτοτε είναι Μέλος της Ιεράς Συνόδου της Αλεξανδρινής Εκκλησίας.
• Στη Μόσχα το 1999, ίδρυσε και λειτούργησε διδασκαλείο της ελληνικής γλώσσας για ομογενείς και ρώσους μαθητές με σημαντική δραστηριότητα στην ανάπτυξη των ρωσοελληνικών πολιτιστικών δεσμών και το 2003 προχώρησε στην ίδρυση σχολείου βυζαντινής μουσικής.
• Το 2019, με τα γεγονότα του ανακύψαντος ουκρανικού εκκλησιαστικού ζητήματος η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας απεφάσισε την κατάργηση της Εξαρχίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στη Μόσχα και τη συνακόλουθη απομάκρυνση του Μητροπολίτη Αθανασίου ύστερα από 22 ολόκληρα χρόνια συνεπούς εκκλησιαστικής διακονίας και ανεκτίμητης πολιτιστικής προσφοράς.
• Τιμήθηκε με τα παράσημα του Τάγματος του Aγίου Σεργίου του Ράντονεζ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, του Τάγματος του Αγίου Ισαποστόλου Μεγάλου Δούκα Βλαντιμίρ της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και με το Αριστείο «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» του Ευρωπαϊκού Κέντρου Τέχνης (EUARCE) της Ελλάδος μετά του αργυρού μεταλλίου «Επτάνησος Πολιτεία» της 220ής Επετείου της γέννησης του Διονυσίου Σολωμού.
• Το 2021 τιμήθηκε με το Επετειακό Δίπλωμα των Ελληνοαμερικανικών (AHFWP–EUARCE) αφιερωμάτων της Ελληνικής Επανάστασης στην Κομητεία Allegheny της Πενσυλβάνιας των Η.Π.Α. υπό την Αιγίδα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021».
• Έγραψε: «Οι πρώτοι είκοσι ψαλμοὶ του ψαλτηρίου του Συμεὼν Κυκκώτου», Επετηρὶς Κέντρου Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου 1993, «Ανέκδοτα έγγραφα του εν Γεωργία Μετοχίου της Ιεράς Μονής Κύκκου», Λευκωσία 1998, «Путь смирения» Moscow 2013, «Μνήμη Υπατίας της φιλοσόφου» 2015. «Άγιοι του Πόντου / Άγιος Νέος Ιερομάρτυς Πέτρος ο Τραπαζούντιος / Επίσκεψις Πόντου Μεγάλης Ελλάδος εν τη Εώα» (Βίος- Ακολουθία και Παρακλητικός Κανών υπό Χαραλάμπους Μπούσια), Αθήνα 2018 καθώς και τα ποιητικά έργα «Πρωτόλεια», Λευκωσία 1995, «Μετεώρισις», Λευκωσία 1997, «Κένωσις ενοδία», Λευκωσία 1998, «Ερωής έκχυσις», Λευκωσία 1999, «Πηλοπλάστου Πέλασις» 2015, «Κυρηναϊκή Ενσύμβολος Μυθαγωγία» 2016.