Όταν η Δικαιοσύνη συναντά τη Θρησκεία

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα –και εσχάτως επίκαιρη!– δημόσια εκδήλωση με θέμα τη Θρησκεία, το Κοσμικό Κράτος και το αν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπερβαίνει τα θεμιτά όρια διοργάνωσε πριν από μερικές ημέρες το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).

Επιμέλεια: Νίκος Τσαγκατάκης

Επιφανείς ακαδημαϊκοί και δικαστές ανέπτυξαν τα επίμαχα ζητήματα που αφορούν στο περιεχόμενο και τα όρια της θρησκευτικής ελευθερίας έτσι όπως αυτά προσδιορίζονται στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), ενώ μεγάλη συζήτηση έγινε για την απόφαση Lautsi κατά Ιταλίας (2011) του ΕΔΑΔ, η οποία ασχολήθηκε με το εάν και κατά πόσο η παρουσία χριστιανικών συμβόλων, όπως ο Εσταυρωμένος στα σχολεία, μπορεί να θίγει τη θρησκευτική ελευθερία των μη Χριστιανών.

Οι ομιλητές στόχευσαν στο κατά πόσο τα κράτη έχουν (ή πρέπει να έχουν) μεγάλο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας να ρυθμίζουν την παρουσία της θρησκείας στον δημόσιο χώρο, σύμφωνα με τις εθνικές παραδόσεις τους, ενώ συζητήθηκαν εκτενώς οι περιορισμοί στη μουσουλμανική μαντίλα και την απαγόρευση εκ του νόμου της ισλαμικής ενδυμασίας που καλύπτει το σώμα και το πρόσωπο (σ.σ. τη γνωστή μπούρκα) σε χώρες όπως η Γαλλία και το Βέλγιο.

Η διδασκαλία των θρησκευτικών

Στη συζήτηση που ακολούθησε τέθηκε το ερώτημα εάν η διδασκαλία των θρησκευτικών στα σχολεία ως ένα μάθημα κατήχησης είναι συμβατό με τη θρησκευτική ελευθερία των μη χριστιανών, καθώς –και έπειτα από αποφάσεις του ΕΔΑΔ με γνωστότερη η Folgero κατά Νορβηγίας (2007), αποτελεί πλέον ζήτημα για τα ευρωπαϊκά κράτη η στάθμιση του δικαιώματος εκπαίδευσης σύμφωνα με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των γονέων απ’ τη μια, και το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία των μειονοτήτων από την άλλη.

Τη συζήτηση συντόνισε η Δρ. Έφη Φωκά, κύρια ερευνήτρια στο ΕΛΙΑΜΕΠ και επιστημονική υπεύθυνη του ερευνητικού προγράμματος Grassrootsmobilise, στο πλαίσιο του οποίου διοργανώθηκε η εκδήλωση. Στη συζήτηση συμμετείχαν η Eva Brems, καθηγήτρια Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο πανεπιστήμιο της Γάνδης, η Ann Power-Forde, προεδρεύουσα δικαστής Συνταγματικού Δικαστηρίου (Ειδικό Τμήμα Κοσσυφοπεδίου, Χάγη) και πρώην δικαστής του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο Silvio Ferrari, καθηγητής Θρησκείας και Δικαίου στο πανεπιστήμιο του Μιλάνου και μέλος του Συμβουλευτικού Συμβουλίου σε θέματα Ελευθερίας της Θρησκείας του ΟΑΣΕ, και ο καθηγητής Joseph H.H. Weiler, κάτοχος έδρας Jean Monnet της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Τμήμα Νομικής τους πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.

Το πρόγραμμα Grassrootsmobilise με τίτλο «Τάσεις θρησκευτικού πλουραλισμού στην Ευρώπη» μελετάει τις κοινωνικές κινητοποιήσεις από δικηγόρους και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών στα πλαίσια νομικών προσφυγών σε θέματα θρησκείας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο (http://grassrootsmobilise.eu/el/). Εξετάζει επίσης την επίδραση που ασκούν οι σχετικές αποφάσεις στη δημόσια συζήτηση γύρω από τα θέματα θρησκείας και θρησκευτικής ελευθερίας, και στην κοινή γνώμη. Είναι ένα πενταετές ερευνητικό έργο που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, εγκρίθηκε με αυστηρά κριτήρια επιστημονικής αριστείας και μέσα από μία ιδιαίτερα ανταγωνιστική διαδικασία, ενώ είναι το πρώτο έργο που επιλέχθηκε για χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας στον τομέα των κοινωνικών επιστημών στην Ελλάδα.

«Τρομακτικό το παρελθόν της Ευρώπης στην προστασία των θρησκευτικών μειονοτήτων»

Ο Joseph H.H. Weiler τόνισε ότι «οι αξίες δοκιμάζονται όταν αμφισβητούνται. Γι’ αυτό προστατεύουμε την ελευθερία του λόγου ακόμη και όταν το περιεχόμενό του μας προσβάλλει. Το ίδιο ισχύει και για την ελευθερία της θρησκείας. Η Ευρώπη έχει ένα τρομακτικό παρελθόν στην προστασία των θρησκευτικών μειονοτήτων. Ας μην κηρύσσουμε μόνο την ελευθερία της θρησκείας, αλλά ας την κάνουμε και πράξη».

Η Eva Brems τόνισε τους αυξανόμενους περιορισμούς στα δικαιώματα των μουσουλμανικών μειονοτήτων σε όλη την Ευρώπη σε ένα περιβάλλον γενικευμένης ισλαμοφοβίας. Κατά τη γνώμη της, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν έχει καταφέρει να πάρει στα σοβαρά το πρόβλημα της ισλαμοφοβίας.