Κριτική Θεάτρου: «Βόυτσεκ» του Γκέοργκ Μπύχνερ – Circus Mundi

Για τον Γκέοργκ Μπύχνερ (1813-1837) προορισμός του δραματουργού είναι να αναδημιουργεί την Ιστορία με τρόπο πιο άμεσο και ζωντανό, σε σχέση με τις μεθόδους του ιστορικού. Μέλημά του είναι να μας τοποθετεί στο επίκεντρο μιας εποχής, να μας τροφοδοτεί περισσότερο με χαρακτήρες παρά με χαρακτηρισμούς και με μορφές παρά με περιγραφές, αποφεύγοντας να εμφανίζεται ηθικός ή ανήθικος. «Δεν επιθυμώ να δημιουργήσω έναν κόσμο καλύτερο από εκείνον που έφτιαξε ο Θεός, που, σίγουρα, τον έφτιαξε έτσι όπως θα έπρεπε να είναι», απαντούσε σε όσους αξίωναν την παρουσίαση εξυψωμένων μορφών ζωής.

Στην αυγή του 19ου αιώνα στη Γερμανία η θεώρηση της τέχνης, ως εξιδανικευμένης αλήθειας στον αντίποδα της πεζής εμπειρικής πραγματικότητας, υπήρξε ένα αίτημα που βρήκε την έκφρασή του στη φιλοσοφία του Καντ και του Χέγκελ και στο οποίο ανταποκρίθηκαν τόσο ο Γκαίτε όσο και ο Σίλλερ. Ωστόσο, ο Μπύχνερ ισχυρίζεται ότι η εξιδανικευμένη πραγματικότητα αποδεικνύεται κατώτερη από τη φύση (στο βαθμό που εξαιρεί από την εξέταση ένα σημαντικό μέρος της πραγματικότητας), ενώ για το δράμα υποστηρίζει πως πρέπει να ασχολείται όχι με ανθρώπους-μαριονέττες με προσποιητό πάθος, αλλά με ανθρώπους με σάρκα και αίμα, των οποίων οι πράξεις να μπορούν να εγείρουν συναισθήματα.

Στον «Βόυτσεκ» ο Γερμανός στοχαστής θα μετατρέψει ένα πραγματικό περιστατικό του καιρού του σε φιλοσοφικό συλλογισμό. Το 1821 στη Λειψία ο Γιόχαν Κρίστιαν Βόυτσεκ  μαχαιρώνει την πόρνη Γιοχάνα Κριστιάνε Βουστ: μια τραγική ιστορία μέσω της οποίας θα διοχετευτούν οι προβληματισμοί του για την αναμέτρηση του ατόμου με τους μηχανισμούς της κοινωνίας και της εξουσίας, και, κυρίως, με την ίδια τη «φύση». Σε αυτό το δράμα του δυστοπικού κόσμου και του έκθετου σε αυτόν ανθρώπου θα ακουστεί το προανάκρουσμα της πρώτης εξπρεσιονιστικής κραυγής (Skrik), ως αναπλήρωσης της αδυναμίας άρθρωσης λόγου, συνθήκη που και αυτή θα διατυπωθεί πολύ αργότερα στο Παράλογο.

Πριν χρόνια ο Ούγγρος σκηνοθέτης Άρπαντ Σίλινγκ συνέλαβε μια εκδοχή του «Βόυτσεκ», με τίτλο «W-Worker’s Circus», στο περιβάλλον ενός τσίρκου (προσφιλής χώρος για τους κατοπινούς εξπρεσιονιστές, όπως τον Βέντεκιντ, αλλά και για τον Ράινχαρντ και τους φουτουριστές), όπου ο προλετάριος εργάτης ταυτίζεται με το χειραγωγούμενο ζώο που ανακτά τα ένστικτά του. Η Κατερίνα Ευαγγελάτου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ακολούθησε παρόμοια τροχιά αναπαράστασης, αλλά με την προσωπική της «σκηνική γραφή» (écriture scénique). Ο Βόυτσεκ (Γιώργος Γάλλος), στο μεγάλο circus mundi της εκμετάλλευσης του ανθρώπου και της εξαλλοίωσης της φύσης του, μετατρέπεται με αριστοτεχνικό τρόπο στον θλιμμένο πιερότο με το τραυματισμένο βλέμμα, τη διαλείπουσα ομιλία και τη βραδυφλεγή ψυχή. Οι σωματικότητες των ερμηνευτών αρύονται από τη μεγερχολντική «βιομηχανική», ενώ στη συνολική ατμόσφαιρα διαγράφονται χαρακτηριστικές εξπρεσιονιστικές μορφές (όπως εκείνη του Γιατρού-Σωτήρη Τσακομίδη που ανακαλεί κάτι από τον Νοσφεράτου του Φρίντριχ Βίλχελμ Μούρναου). Η συγκεκριμένη εκδοχή επενδύει στο ύφος, όχι όμως ομφαλοσκοπικά ή ανερμάτιστα, καθώς αυτό εδραιώνεται επάνω στις αισθητικές συντεταγμένες του νέου δράματος που κομίζει η γραφή του Μπύχνερ.

Γιώργος Παπαγιαννάκης

 «Βόυτσεκ», του Γκέοργκ Μπύχνερ

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Συντελεστές

Μετάφραση: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος

Δραματουργία-Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου

Κίνηση-Χορογραφία: Πατρίσια Απέργη

Σκηνικό: Εύα Μανιδάκη

Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα

Μουσική Σύνθεση: Γιώργος Πούλιος

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Δραματολογική έρευνα: Έρι Κύργια

Φωτογραφίες: Μιχάλης Κλουκίνας

Κατασκευή σκηνικού: Γιάννης Νίτσος

Βοηθός σκηνοθέτη: Αθηνά Σακαλή

Βοηθός χορογράφου: Εμμανουέλα Σακελλάρη

Βοηθός σκηνογράφου: Φιλάνθη Μπουγάτσου

Βοηθός Παραγωγής: Πάνος Σβολάκης

Διεύθυνση Παραγωγής: Όλγα Μαυροειδή

Ερμηνεύουν

Γιώργος Γάλλος-ΒΟΫΤΣΕΚ, Έλενα Μαυρίδου-ΜΑΡΙΑ, Σωτήρης Τσακομίδης-ΓΙΑΤΡΟΣ, Χάρης Χαραλάμπους-ΛΟΧΑΓΟΣ, Λευτέρης Πολυχρόνης-ΑΡΧΙΤΥΜΠΑΝΙΣΤΗΣ, Γιώργος Ζυγούρης-ΑΝΤΡΕΣ, Μιχάλης Μιχαλακίδης-ΤΕΛΑΛΗΣ, ΕΡΓΑΤΗΣ, ΕΒΡΑΙΟΣ, Στέλιος Θεοδώρου-Γκλίναβος-ΤΡΕΛΟΣ ΚΑΡΛ, ΘΕΑΤΡΙΝΟΣ, Μάνος Πετράκης-ΘΕΑΤΡΙΝΟΣ, ΕΡΓΑΤΗΣ, ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΣ, Αγγελική Αναργύρου-ΜΑΡΓΚΡΕΤ, ΓΥΝΑΙΚΑ ΑΛΟΓΟ, και τα παιδιά: Ιάκωβος Δουλφής, Τζώρτζης Καθρέπτης, Αλέξανδρος Καραμούζης, Νίκος Μικελάκης, Πάμπλο Σότο

Μια συμπαραγωγή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά με την εταιρεία ΛΥΚΟΦΩΣ