Η νύχτα του Μαύρου Γενάρη

Τη νύχτα μεταξύ της 19ης και 20ής Ιανουαρίου 1990 γράφτηκε μια από τις χειρότερες τραγωδίες στην ιστορία του Αζερμπαιτζάν. Στην πρωτεύουσά του, το Μπακού, εισέβαλαν μάχιμες μονάδες του σοβιετικού στρατού (πάνω από 20.000 άτομα), οι οποίες κατέστειλαν βίαια την επιθυμία του λαού του Αζερμπαϊτζάν για ανεξαρτησία.

Ως αποτέλεσμα αυτής της στρατιωτικής δράσης εναντίον του αμάχου πληθυσμού, 137 πολίτες σκοτώθηκαν, 744 άτομα τραυματίστηκαν και 841 συνελήφθησαν παράνομα. Τα σοβιετικά στρατεύματα κατέστρεψαν 200 διαμερίσματα και σπίτια, 80 οχήματα, μεταξύ των οποίων και ασθενοφόρο, και μεγάλο αριθμό ιδιωτικών και δημόσιων ιδιοκτησιών. Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στις 20 Ιανουαρίου 1990 στο Μπακού θα μείνουν για πάντα στη μνήμη των κατοίκων της πόλης, αλλά και ολόκληρου του λαού του Αζερμπαϊτζάν, ως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της βίας που ασκήθηκε από την κρατική εξουσία πάνω στον δικό της λαό. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία τής πρώην Σοβιετικής  Ένωσης που οι στρατιωτικές δυνάμεις χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του λαού.

Πρωτοφανής βιαιότητα…
Η βιαιότητα με την οποία τα σοβιετικά στρατεύματα διέπραξαν εγκλήματα κατά των αμάχων τη νύχτα μεταξύ 19 και 20 Ιανουαρίου στο Μπακού, ήταν πρωτοφανής. Οι κάτοικοι του Μπακού, όσο και ολόκληρος ο πληθυσμός του Αζερμπαϊτζάν, σοκαρίστηκαν με τα γεγονότα. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς γίνεται ο στρατός να εκτελεί τους ίδιους τους αμάχους συμπολίτες του.

Με σκοπό την καταστολή του κινήματος για την ανεξαρτησία και τη διατήρηση της εξουσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος στο Αζερμπαϊτζάν, τα στρατεύματα εκτέλεσαν βάναυσα όχι μόνο τους ηγέτες του κινήματος για την ανεξαρτησία, αλλά και απλούς κατοίκους του Μπακού, ενώ δε λυπήθηκαν ούτε γυναίκες και παιδιά.

Ο Ρώσος επιστήμονας Ντμίτρι Φούρμαν γράφει για τα γεγονότα εκείνης της τραγικής ημέρας: «Η εισβολή των στρατευμάτων συνοδευόταν από  ακραία σκληρότητα – πυροβολούσαν αδιακρίτως εναντίον οποιουδήποτε κινιόταν, έριχναν προληπτικά στα σκοτεινά σοκάκια και στα παράθυρα σπιτιών. Μέχρι την ανακοίνωση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης από το ραδιόφωνο, είχαν σκοτωθεί 82 άτομα, που στην πλειονότητά τους δεν είχαν καμιά ανάμειξη στις διαδηλώσεις. Στη συνέχεια, σκοτώθηκαν άλλοι 21 άνθρωποι. Από τα 82 πτώματα των νεκρών από πυροβολισμούς, στα 44 τα σημεία εισόδου σφαιρών βρέθηκαν στην πλάτη, άρα κάποιοι χτυπήθηκαν πισώπλατα με τις ξιφολόγχες».

«Παντού έβλεπες πτώματα…»
Ο Βρετανός δημοσιογράφος Thomas de Waal στον έκτο κεφάλαιο του βιβλίου του «Ο Μαύρος Κήπος» αναφέρει: «Τα άρματα μάχης περνούσαν πάνω από τα οδοφράγματα, συνθλίβοντας αυτοκίνητα, ακόμη και τα ασθενοφόρα, στον δρόμο τους». Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, οι στρατιώτες πυροβολούσαν τους ανθρώπους που έτρεχαν να κρυφτούν και αποτελείωναν τους τραυματίες. Πυροβολήθηκε ένα λεωφορείο με αμάχους και οι περισσότεροι επιβάτες, ανάμεσά τους και ένα κοριτσάκι 14 χρονών, σκοτώθηκαν.

Ο γνωστός Ρώσος σκηνοθέτης Στανισλάβ Γκοβορούχιν αναφέρει για  την εισβολή των στρατευμάτων στο Μπακού: «Τη νύχτα μεταξύ της 19ης  και 20ής  Ιανουαρίου τα στρατεύματα μπήκαν στην πόλη. Όμως, ο Σοβιετικός Στρατός εισήλθε σ’ αυτήν ως κατακτητής υπό την κάλυψη της νύχτας, με άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα, ανοίγοντας το πέρασμα με τη φωτιά και το σπαθί».

Πρώην κάτοικος του Μπακού και μάρτυρας των γεγονότων εκείνου του Ιανουαρίου και σήμερα πολίτης του Ισραήλ, φωτογράφος Μπορίς Ντότιν μοιράζεται τις αναμνήσεις από εκείνες τις ημέρες: «Τα τανκς προχωρούσαν στους δρόμους του Μπακού, συνθλίβοντας τα πάντα στο πέρασμά τους, πατώντας εσκεμμένα σταθμευμένα στην άκρη του πεζοδρομίου αυτοκίνητα… Να κυκλοφορείς στους δρόμους ήταν ένας εφιάλτης. Παντού έβλεπες σκορπισμένα πτώματα. Ήταν φανερό ότι ο στρατός άνοιξε πυρ εναντίον άοπλων, που δεν αντιστέκονταν ούτε μπορούσαν να αντισταθούν… Αυτό που διέπραξε ο στρατός τη νύχτα από 19 προς 20 Ιανουαρίου 1990 στο Μπακού ήταν ξεκάθαρος φασισμός – δεν μπορώ να το περιγράψω αλλιώς… Μετά την 20ή Ιανουαρίου 1990, την πόλη μας σκέπασε μια μακρά νύχτα…»

Όλοι οι μάρτυρες εκείνων των τραγικών ημερών υπογραμμίζουν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό αυτής της βάναυσης αιματηρής δράσης – τη συνειδητή ηθελημένη εξόντωση πολιτικών στόχων και αμάχων. Μαθητές που επέστρεφαν από το σχολείο, νεόνυμφοι που είχαν έναν μικρό γάμο σε στενό οικογενειακό κύκλο, απλοί άνθρωποι που έτυχε να είναι έξω στους δρόμους, ασθενοφόρα που σπεύδανε να σώσουν τους τραυματισμένους. Όλοι τους είναι θύματα της εγκληματικής πολιτικής της σοβιετικής ηγεσίας υπό τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος μέχρι και σήμερα δεν έχει υποστεί καμία τιμωρία για αυτή την εγκληματική ενέργεια.

Μετά από εκείνη την τρομακτική νύχτα πέρασαν 26 χρόνια, αλλά το Αζερμπαϊτζάν αποτίει φόρο τιμής στα θύματα της τραγωδίας της 20ής Ιανουαρίου. Η ημερομηνία αυτή  απαθανατίστηκε στη μνήμη του λαού ως Ημέρα Εθνικού Πένθους.