Νέα αφεντικά οι τράπεζες στα δημόσια έργα

Νέα εποχή στον τομέα των δημοσίων έργων με ένα σαρωτικό νομοσχέδιο, αλλά και μια τροπολογία από το πουθενά φέρνει η κυβέρνηση αλλάζοντας όλα όσα ξέραμε μέχρι σήμερα. Και καθιστά πλέον απόλυτα αφεντικά του χώρου τις… τράπεζες! Πολύ πριν τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο σωτηρίας των πιστωτικών ιδρυμάτων και λίγο πριν τα στρες τεστ του φθινοπώρου που αναμένεται να αλλάξουν για ακόμα μια φορά τους συσχετισμούς, η κυβέρνηση έρχεται να προικίσει τις τράπεζες με τα δημόσια έργα και κυρίως το νέο ΕΣΠΑ βγάζοντας από το παιχνίδι ακόμα και τους μεγαλοεργολάβους – γνωστούς και ως «νταβατζήδες» κατά τον πρώην πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή. Επί της ουσίας όμως διαλύει κάθε μικρομεσαία επιχείρηση αποκλείοντας την από την αγορά.

Ρεπορτάζ: Κώστας Παπαδόπουλος

Όλα ξεκίνησαν με ένα νομοσχέδιο της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων, «Για τη διαμόρφωση ενός ενιαίου κανονιστικού και θεσμικού πλαισίου σύναψης δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών».

Ασάφειες, αντικρουόμενες διατάξεις και επιστροφή σε τακτικές του παρελθόντος με την ανάθεση έργων σε ημέτερους κυριαρχούσαν στο κείμενο, μολονότι ο συντάκτης επεχείρησε ανεπιτυχώς να κρυφτεί πίσω από ευρωπαϊκές οδηγίες. Αντί αυτού κατέληξε σε ένα συνονθύλευμα ασαφών διατάξεων που προάγουν ευθέως την αυθαιρεσία, την αδιαφάνεια και τη διαφθορά, εις βάρος του κοινωνικού αγαθού «Δημόσιο Έργο» και εις βάρος του τελικού αποδέκτη, δηλαδή του πολίτη, αλλά υπέρ των ισχυρών συμφερόντων.

Πιο συγκεκριμένα, σε αυτό εντοπίζονται: έλλειψη αντικειμενικών κριτηρίων, ασαφείς και γενικόλογες διατυπώσεις σε μια σειρά άρθρα και επαναφορά διατάξεων που έχουν εφαρμοσθεί στο παρελθόν και έχουν καταδικαστεί στην πράξη ως απαράδεκτες (π.χ. αιτιολόγηση υπερβολικά χαμηλών προσφορών, συμπλήρωση δικαιολογητικών μετά το διαγωνισμό, παραμονή οικονομικών προσφορών στα συρτάρια κ.ά.).

Ιδιαίτερης σημασίας είναι το άρθρο 127, καθώς ούτε λίγο ούτε πολύ εναποθέτει στα χέρια ενός «Δημοσίου», που πρωταγωνιστεί σε σκάνδαλα διαφθοράς, την ευχέρεια να διενεργεί κατά βούληση «κλειστούς» διαγωνισμούς, δηλαδή να μοιράζει τα έργα (προμήθειες και υπηρεσίες), όπου αυτό θέλει, αλλά και το άρθρο 129 που θεσμοθετεί εκ νέου τις ελεύθερες απ’ ευθείας αναθέσεις, χωρίς ουδεμία προϋπόθεση.

Το νομοσχέδιο επιτρέπει και τις κατάλληλες χειρουργικές επεμβάσεις στις προσφορές, καθώς καταργεί το αυθημερόν άνοιγμά τους! Την ανησυχία του κλάδου των κατασκευών τότε ήρθε να συμπληρώσει η απορία: πώς επί της ουσίας θα μπορούσαν να θέσουν σε εφαρμογή το νομοσχέδιο αυτό, όταν η δομή των εταιρειών εντός της χώρας έχει ασφαλιστικές δικλείδες;

Η απάντηση ήρθε πριν από λίγες ημέρες, όταν με μια εκπρόθεσμη τροπολογία τριών παραγράφων ο υπουργός Υποδομών Μιχάλης Χρυσοχοΐδης καταγγέλλεται ότι κατεδάφισε πλήρως την εθνική νομοθεσία για την κατασκευή των δημόσιων έργων, ανοίγοντας ταυτόχρονα τον δρόμο στα συμφέροντα που στοχεύουν στο ευρωπαϊκό χρήμα να δρουν μέσω μιας νομιμοφανούς διαδικασίας.

Ούτε λίγο ούτε πολύ, το ελληνικό κράτος μοιάζει να παρέδωσε τα όπλα αμαχητί υποχωρώντας στις πιέσεις εκείνων που επιθυμούν να διευρύνουν τα μονοπώλια στον τομέα των δημόσιων έργων. Η δικαιολογία που χρειάστηκε ήταν η ενσωμάτωση της κοινοτικής νομοθεσίας. Είναι όμως έτσι; Μάλλον όχι, αν δει κανείς τα ψιλά γράμματα…

Η διαδικασία

Μέχρι σήμερα για τον εργοληπτικό κόσμο ίσχυαν τα ανώτατα και κατώτατα όρια. Αυτά αφορούσαν το προβλεπόμενο κόστος ενός έργου. Κάθε εταιρεία ανάλογα με το πτυχίο της όφειλε να κινηθεί και να διεκδικήσει ένα έργο βάσει της εμπειρίας της, αλλά και του κόστους που το πτυχίο της δικαιολογούσε. Είναι ο βασικός λόγος που σε μεγάλα έργα βλέπαμε συνήθως τις ίδιες και τις ίδιες εταιρείες, που είχαν όμως ένα κοινό: πτυχίο μεγάλης τάξης. Από την άλλη, όμως, αυτές δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν μικρότερα έργα, καθώς το πτυχίο τους δεν το επέτρεπε. Οι περιορισμοί αυτοί προσέφεραν ασφάλεια στο σύστημα και κυρίως εξειδίκευση! Για να ανέβει δε κάποιος σε άλλης κλίμακας πτυχίου απαιτείτο χρόνος και εμπειρία.

Η τροπολογία λοιπόν του ΥΠΟΜΕΔΙ έρχεται και καταργεί τα πτυχία αλλά και τα κατώτερα και ανώτερα όρια. Σε πρώτη ανάγνωση αυτό θα σήμαινε περισσότερη δημοκρατία. Μια πιο προσεκτική ματιά όμως αναδεικνύει το στόχο των νομοθετών. Συνδυαστικά με το νομοσχέδιο της ανεξάρτητης αρχής, πλέον κάθε αναθέτουσα αρχή μπορεί δυνητικά να «στήσει» διαγωνισμούς αποκλειστικά για τους δικούς της… αγαπημένους. Επιπλέον από την αλλαγή αυτή σε καμία περίπτωση δεν ωφελούνται οι μικροί κατασκευαστές, γιατί καθ’ οδόν προς την προσφορά θα σκοντάφτουν πάνω στην απαραίτητη εγγυητική.

Κάθε έργο απαιτεί από τον ανάδοχο να καταθέσει και εγγυητική (ότι δηλαδή μπορεί να αντεπεξέλθει στο κόστος του έργου). Οι εγγυητικές προς το παρόν εκδίδονται από το ταμείο των μηχανικών, το ΤΣΜΕΔΕ. Μόνο που το ΤΣΜΕΔΕ από 1/1/2015 δεν θα μπορεί πλέον να εκδίδει εγγυητικές, καθώς ολοκληρώνεται η ενοποίηση των ταμείων και δεν θα είναι αυτόνομο. Ως εκ τούτου, αρμόδιες για τις εγγυητικές θα είναι αποκλειστικά και μόνο οι τράπεζες! Φυσικά, η εξέλιξη αυτή αποκλείει εκατοντάδες κατασκευαστές από την αγορά καθώς ειδικά λόγω της έλλειψης ρευστότητας δύσκολα θα μπορέσουν να βρουν πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα.

 

Ο… πόθος

Η εμπλοκή των τραπεζών στα δημόσια έργα δεν είναι κάτι καινούργιο. Εδώ και αρκετά χρόνια μέσω θυγατρικών κυρίως επιχειρούσαν να εισβάλλουν στον χώρο, όμως το σύστημα αυτόματα τις απέκλειε. Φυσικά, καμία τράπεζα δεν θα έμπαινε σε αυτή τη διαδικασία για να αναλάβει έργα μικρής κλίμακας. Στόχος ήταν πάντα τα αναπτυξιακά έργα μεγάλης κλίμακας, αυτά που κατά κύριο λόγο στην συνείδηση του κόσμου έχουν συνδεθεί με τον Όμιλο Μπόμπολα!

Οι τράπεζες, λοιπόν, που επιθυμούσαν να παίξουν παιχνίδι είχαν μόνο μία λύση: να εξαγοράσουν κάποια εταιρεία με πτυχίο 6ης και 7ης τάξεως έτσι ώστε να διεκδικούν σημαντικά κομμάτια από την πίτα. Και με δεδομένο ότι δεν θα είχαν πρόβλημα με τις εγγυητικές τις οποίες για λογαριασμό τους οι ίδιες θα εξέδιδαν, σε πρώτη φάση η λύση αυτή φάνταζε ιδανική.

Όταν, όμως, έγιναν οι πρώτες διερευνητικές επαφές αντιλήφθησαν πως η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες εκτός από το πολυπόθητο πτυχίο είχαν και πολλά ανοίγματα, το ρίσκο των οποίων θα έπρεπε να αναλάβουν οι ίδιες οι τράπεζες! Ο παράγοντας αυτός αποδείχθηκε ανασταλτικός.

Τα πρώτα χρόνια της κρίσης έφεραν και μια πρώτη κάποια λύση: οι κατασκευαστικές εταιρείες (ακόμα και οι πιο ισχυρές) αντιμετώπισαν ουσιαστικά οικονομικά προβλήματα λόγω της έλλειψης ρευστότητας. Εργα σταμάτησαν, άλλα καθυστέρησαν, πληρωμές δεν γίνονταν.

Φυσικά οι τράπεζες βρίσκονταν στο παιχνίδι ως δανειστές (και λόγω ΣΔΙΤ) και κατάλαβαν πως ήταν η κατάλληλη στιγμή για να χτυπήσουν: μεγάλες εταιρείες βρέθηκαν στα χέρια πιστωτικών ιδρυμάτων είτε καθ’ ολοκληρίαν είτε με το πλειοψηφικό μετοχικό πακέτο. Και πάλι όμως καμία από αυτές δεν ήταν 7ης τάξεως!

Το πρόβλημα ξεπερνιέται οριστικά και αμετάκλητα με τις νομοθετικές παρεμβάσεις, όπου πλέον όποιος θα έχει πρόσβαση στη χρηματοδότηση και κυρίως στις γνωριμίες θα μπορεί να διεκδικήσει τα επιθυμητά έργα.

Στόχος όλων αυτών όμως δεν είναι άλλος από το νέο ΕΣΠΑ, τη μοναδική πηγή χρηματοδότησης για έργα στη χώρα μας. Περίπου 20 δισ. ευρώ περιμένουν τους εκλεκτούς.

 

Η δικαιολογία

Ο ασκός του Αιόλου άνοιξε όταν κατασκευαστής από τη Θεσσαλονίκη προσέφυγε στην Ε.Ε. κατά των ορίων εκτιμώντας ότι ήταν παράνομα. Από την Ε.Ε. ζήτησαν εξηγήσεις, και στην Ελλάδα βρήκαν την κατάλληλη ευκαιρία για να δικαιολογήσουν τις αλλαγές. Κάποιοι διέρρεαν πως η χώρα απειλείτο από καταδίκη και υπέρογκα πρόστιμα, επί της ουσίας ποτέ δεν επιχειρήθηκε διαπραγμάτευση με την Ε.Ε. αλλά αντιθέτως πλήρη «εναρμόνιση».

Εκείνο που προκαλεί πολλά ερωτήματα όμως είναι το γεγονός πως ενώ υπάρχουν κοινοτικά όρια για έργα (περίπου 5.000.000 €) στην Ελλάδα αυτά δεν ελήφθησαν υπόψη. Επί της ουσίας η Ε.Ε. επιτρέπει στα κράτη μέλη στα έργα που ανήκουν κάτω από αυτό το όριο να διαχειρίζονται όπως το εκάστοτε μέλος επιθυμεί. Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να πάει ένα βήμα παραπέρα και οι αλλαγές της αφορούν όλα τα έργα χωρίς καμία διαφοροποίηση.

 

Προειδοποιεί η ΠΕΣΕΔΕ

Για τα όσα ήρθαν είχε προειδοποιήσει ήδη από τον Φεβρουάριο η Πανελλήνια Ένωση Συνδέσμων Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΠΕΣΕΔΕ). Σήμερα πλέον η ΠΕΣΕΔΕ δείχνει το νέο ΕΣΠΑ και την αξιοποίησή του ως την αφορμή που ανέτρεψε τα πάντα.

«Μετά το σχέδιο νόμου για τις Δημόσιες Συμβάσεις, η κυβέρνηση καταργεί τα ανώτερα και κατώτερα όρια συμμετοχής σε διαγωνισμούς αλλά και του μητρώου εργοληπτικών επιχειρήσεων (ΜΕΕΠ). Με τον τρόπο αυτό ανοίγει διάπλατα τις πόρτες της αδιαφάνειας και των συναλλαγών κάτω από το τραπέζι σε εκείνους που διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα φέρνοντας σε δεύτερη μοίρα την εμπειρία και τις γνώσεις στον ευαίσθητο τομέα των δημοσίων έργων.

»Η Πανελλήνια Ένωση Συνδέσμων Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΠΕΣΕΔΕ) καλεί έστω και την ύστατη ώρα για λήψη αντισταθμιστικών μέτρων πρόσβασης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στις Δημόσιες Συμβάσεις (βλ. οδηγία 2004/18/ΕΚ) α) καθιέρωση υποχρεωτικής “επίσημης” υπεργολαβίας ποσοστού από 30% μέχρι 80% για τα έργα άνω του κοινοτικού ορίου (άρθρο 68 παρ. 1 του ν. 3669/2008), και β) καθιέρωση κοινοπραξιών αναβάθμισης (του άρθρου 16, παρ. 10, ν3669/2008) περισσοτέρων των δύο μελών (Join Venture) με αντίστοιχη επέκταση της δυνατότητας συμμετοχής τους σε διαγωνισμούς.

»Με επιστολή προς τους Υπουργούς Υποδομών κ. Χρυσοχοΐδη και Ανάπτυξης κ. Δένδια, τον Γενικό Γραμματέα Δημοσίων Έργων Στράτο Σιμόπουλο και το Πρόεδρο της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων Δημήτριο Ράικο καταγγέλλεται η αιφνιδιαστική εκπρόθεσμη κατάθεση της σχετικής τροπολογίας.

»Η ΠΕΣΕΔΕ τονίζει πως η χώρα μας δεν έχει πράξει τίποτε ώστε να αντικρούσει τις “ακραίες” απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ δεν έχει προηγηθεί κανένας διάλογος με τους εμπλεκόμενους φορείς για την λήψη μέτρων ώστε να “αντισταθμισθούν” οι καταστροφικές συνέπειες της κατεδάφισης της Εθνικής Νομοθεσίας.

»Άλλωστε από πουθενά δεν προκύπτει υποχρέωση κατάργησης της Εθνικής νομοθεσίας για τα “μικρά” έργα κάτω του κοινοτικού ορίου (5.186.000 €).

»Η άρον-άρον κατεδάφιση της εθνικής νομοθεσίας ένα μόνο σηματοδοτεί: Τη βιασύνη της Κυβέρνησης να εξασφαλίσει στους ημετέρους το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο για να “φαγωθούν” απρόσκοπτα τα κονδύλια του νέου ΕΣΠΑ (ΣΕΣ).

»Την πρόγευση του νέου νομοθετικού πλαισίου έχει δώσει ήδη η “ανεξάρτητη” αρχή Δημοσίων συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ) με το σχέδιο νόμου για τις Δημόσιες συμβάσεις που με πρόσχημα την εναρμόνιση στις κοινοτικές οδηγίες (τι πρωτότυπο) προτείνει κατά βούληση απ’ ευθείας αναθέσεις!

»Ένα είναι σίγουρο ότι οι χιλιάδες μικρομεσαίες κατασκευαστικές (και μελετητικές) επιχειρήσεις και οι χιλιάδες αυτοαπασχολούμενοι Μηχανικοί δεν είναι ευπρόσδεκτοι στο τσιμπούσι που στήνεται με πρόσχημα την εναρμόνιση στις κοινοτικές οδηγίες.

»Η χαριστική βολή θα δοθεί άμεσα με την απορρόφηση του ΤΣΜΕΔΕ (ΕΤΑΑ) στον ΟΑΕΕ, την αφαίμαξη των αποθεματικών του ΤΣΜΕΔΕ που έχουν απομείνει και την κατάργηση της εγγυοδοσίας του ΤΣΜΕΔΕ, μοναδικού ίσως φορέα εγγυοδοσίας των μικρομεσαίων εργοληπτών και μελετητών. Οι πτωχευμένες (ημικρατικές) Τράπεζες θα παρέχουν εγγυοδοσία κατ’ επιλογή και κατ’ εντολή καθορίζοντας και ποιος θα μπορεί να παίρνει τη δουλειά.

»Έτσι αντιλαμβάνεται η Κυβέρνηση την Ευρωπαϊκή αρχή της αναλογικότητας και ίσης μεταχείρισης: Νόμος είναι το δίκιο του ισχυροτέρου», σημειώνεται χαρακτηριστικά.