Χιλή, όπως λέμε Κύπρος…

Όταν τον Αύγουστο του 1974 η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο δεν άφησε πίσω της μόνο μία ακρωτηριασμένη χώρα αλλά κι έναν μικρό λαό της Ευρώπης να μαραζώνει μη γνωρίζοντας επί σχεδόν μισό αιώνα τώρα τι έχουν απογίνει οι αγνοούμενοι γνωστοί, φίλοι και συγγενείς του . Δεν είναι όμως οι Κύπριοι οι μόνοι στους οποίους έχει συμβεί τέτοιο κακό.

Του Νίκου Τσαγκατάκη

Αν κάποιος επιχειρούσε να ενώσει το κατεχόμενο νησί της Αφροδίτης και την Χιλή με μια νοητή ευθεία γραμμή αυτή θα ξεπερνούσε σε μήκος τα 13.000 χιλιόμετρα. Κι όμως παρά την μεγάλη γεωγραφική απόσταση που χωρίζει τις δύο χώρες, μοιάζουν να είναι αδέλφια του ίδιου καημού-χαμού: των αγνοούμενων που οι οικογένειές τους δεν ξέρουν τι έχουν απογίνει. Τον Σεπτέμβριο του 1973 δέχτηκε και η Χιλή μία εισβολή. Όχι ευθέως από ένα εξωτερικό εχθρό όπως οι ΗΠΑ του Ρίτσαρντ Νίξον και του Χένρι Κίσιντζερ που είχαν κηρύξει οικονομικό πόλεμο στη Χιλή, αλλά από τον εσωτερικό βραχίονά τους που βρέθηκε στο πρόσωπο του αρχηγού του χιλιανού στρατού του Αουγκούστο Πινοσέτ προκειμένου να ανατραπεί η εκλεγμένη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε.

Οι ομοιότητες δεν είναι απόλυτες, καθώς η Κύπρος δεν έζησε τις φρικαλεότητες της 17χρονης στυγνής δικτατορίας του Πινοσέτ. Είναι όμως οφθαλμοφανείς στο κομμάτι τού πώς υποκινήθηκαν τα πράγματα από τον ξένο παράγοντα και την ελληνική χούντα και κυρίως στο πώς 50 χρόνια μετά Χιλιανοί και Κύπριοι αναζητούν και δεν βρίσκουν τους εξαφανισμένους ανθρώπους τους. Συνολικά 1.619 αγνοούμενους (1.508 Ελληνοκύπριους και 493 Τουρκοκύπριους) «μετρά» στις λίστες της η Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοούμενους στην Κύπρο.

Αντίστοιχα, στη Χιλή 1.000 άνθρωποι εξακολουθούν να θεωρούνται αγνοούμενοι από ένα σύνολο περίπου 40.000 που το καθεστώς Πινοσέτ έριξε στα μπουντρούμια των βασανιστηρίων.

«Θύματα» και οι απόγονοι των θυτών

Προ ολίγων ημερών η ηλεκτρονική έκδοση της Deutsche Welle πρόσθεσε ακόμη ένα στοιχείο στη σκοτεινή ιστορία της Χιλής. Ένα στοιχείο που όπως φαίνεται στο ρεπορτάζ που έγραψε η Πάουλα Κέρστεν και επιμελήθηκε στην ελληνική εκδοχή του ο Γιάννης Παπαδημητρίου, βασανίζει όχι μόνο τους συγγενείς/απογόνους των θυμάτων αλλά και αυτούς των θυτών.

«Είμαι ο γιος ενός εγκληματία. Ενός ανθρώπου που έχει ευθύνη για τον θάνατο έξι αγωνιστών. Αυτό που με βασανίζει περισσότερο είναι το ερώτημα τι μπορεί να έχω κληρονομήσει από τον πατέρα μου. Μήπως τη ροπή του προς τη βία; Μήπως μία πατριαρχική αντίληψη και μία “μάτσο” νοοτροπία; Αυτά τα ερωτήματα θα με ακολουθούν για όλη μου τη ζωή…». Τα παραπάνω συναισθήματα εξομολογήθηκε στην Deutsche Welle ένα άνδρας ονόματι Πέπε Ροβάνο αναφερόμενος στον πατέρας του που ήταν αξιωματούχος της χιλιανής δικτατορίας του Πινοσέτ και προσωπικά υπεύθυνος για τον βασανισμό και των θάνατο έξι συλληφθέντων, που ανήκαν στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Χιλής. Αξίζει να σημειωθεί ότι το «Πέπε Ροβάνο» δεν είναι το πραγματικό όνομα του άνδρα που μίλησε στο ρεπορτάζ του δημόσιου αλλά διεθνούς εμβέλειας ραδιοτηλεοπτικού οργανισμού της Γερμανίας. Πρόκειται για ψευδώνυμο που υιοθέτησε ο ίδιος για να υπογράφει τις ταινίες του (σ.σ. είναι σκηνοθέτης στο επάγγελμα και ζει σε μία παραλιακή πόλη της Χιλής), θέλοντας όπως λέει να κόψει τον ομφάλιο λώρο που τον ενώνει έστω και κατ΄ όνομα με τον πατέρα του.

Ιδιότυπη αμνηστία

Όπως ακριβώς συμβαίνει στην Κύπρο έτσι και στη Χιλή, έχει περάσει μισός αιώνας και πολλά από τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν δεν έχουν διαλευκανθεί. Ο λόγος; Αφενός οι πρακτικές δυσκολίες αναγνώρισης και ταυτοποίησης αγνοούμενων προσώπων. Αφετέρου οι όχι σπάνιες πολιτικές επιλογές να περάσουν στη λήθη τα εγκλήματα και να «πάμε παρακάτω». Θυμίζεται ότι ο Πινοσέτ βρισκόταν στην εξουσία ήδη 15 χρόνια όταν το 1988 έχασε το δημοψήφισμα που διοργανώθηκε ύστερα και από πιέσεις που άσκησε η Δύση και παρά το γεγονός ότι οι συμπατριώτες του ψήφισαν την «καθαίρεση» του εκείνος παρέμεινε στην προεδρία της Χιλής μέχρι το 1990. Μάλιστα παρέμεινε επικεφαλής του στρατού μέχρι και τις αρχές του 1998, στη συνέχεια έγινε βουλευτής και την ίδια χρονιά συνελήφθη στο Λονδίνο, κατηγορούμενος για παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η τιμωρία του ήταν τελικά ότι τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό το 2004 και δύο χρόνια αργότερα, το 2006, απεβίωσε με περίπου 300 κατηγορίες εναντίον του να εκκρεμούν.

Αυτή τη συνθήκη αμνηστίας περιγράφει στην Deutsche Welle θυμωμένα αλλά πιο γλαφυρά ο Πέπε Ροβάνο εξιστορώντας το τέλος του δικού του πατέρα: «Ο πατέρας μου είχε καταδικαστεί σε ποινή φυλάκισης 16 ετών, αλλά δεν έμεινε ούτε μία μέρα στη φυλακή, γιατί του έδωσαν χάρη», λέει και συμπληρώνει: «Και όταν πέθανε, του έκαναν κηδεία με όλες τις τιμές και τον σκέπασαν με τη σημαία της Χιλής».

Ο Ροβάνο είναι μέλος της οργάνωσης Historias desobedientes («Ανυπάκουες Ιστορίες»), στην οποία συμμετέχουν παιδιά, εγγόνια και άλλοι συγγενείς στρατιωτικών, που υπηρέτησαν τη δικτατορία του Αουγκούστο Πινοσέτ. Αυτό που ζητούν είναι η πλήρης διαλεύκανση των εγκλημάτων, στα οποία είχαν εμπλακεί οι συγγενείς τους.

Και τώρα τι; Υποσχέσεις! 

Στις ομοιότητες Χιλιανών και Κυπρίων που πασχίζουν για δικαίωση θα μπορούσε να προσμετρηθεί, τέλος, και η κυβερνητική αλλαγή στις δύο χώρες. Για παράδειγμα, ο φρεσκοεκλεγμένος πρόεδρος της Κύπρου, Νίκος Χριστοδουλίδης, στην πρώτη ομιλία του ως αρχηγός της Κυπριακής Δημοκρατίας έστειλε μήνυμα «απεριόριστου σεβασμού προς τους πρόσφυγές μας, του εγκλωβισμένους μας, τους παθόντες, τους συγγενείς των αγνοουμένων μας, όλους αυτούς που υποφέρουν από τα τραύματα της εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής» δεσμευόμενος ότι «παραμένουν στην προμετωπίδα της προσπάθειάς μας για τερματισμό της παρανομίας και της αδικίας».

Ένα χρόνο πριν, τον Μάρτιο του 2022, άλλαξε χέρια και η Προεδρεία της Χιλής περνώντας στον 36χρονο Γκάμπριελ Μπόριτς.  Στη προεκλογική προγραμματική ατζέντα του Μπόριτς υπήρχε ψηλά η υπόσχεση για κατάργηση του παλαιού συντάγματος της χώρας που σε πολλά άρθρα έχει… πινοσετικό DNA αλλά και η εφαρμογή ενός πανεθνικού σχεδίου ερευνών για τη διαλεύκανση εγκλημάτων του καθεστώτος Πινοσέτ. Για την ώρα τουλάχιστον τίποτα από τα δύο δε πήγε καλά. Η μεν    συνταγματική αναθεώρηση απορρίφθηκε μέσω δημοψηφίσματος τον περσινό Σεπτέμβριο, η δε υπουργός Δικαιοσύνης Μαρσέλα Ρίος που είχε εξαγγείλει την πρόθεση για έρευνες αναγκάστηκε να παραιτηθεί, εν μέσω επικρίσεων για την απονομή χάριτος σε καταδικασθέντες μετά τις διαδηλώσεις του 2019 στη Χιλή.