«Οι Έλληνες έχουμε μάθει να ζούμε με σύμβολα»

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 75 χρόνων από την ημέρα της δολοφονίας της «Ελένης» ο γιός της, διαπρεπής δημοσιογράφος Νίκος Γκατζογιαννης έκανε το ετήσιο μνημόσυνο στη μνήμη της στο χωριό Λιας Θεσπρωτίας.

Στην σεμνή αυτή τελετή που χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων κ. Μάξιμος, παραβρέθηκαν δε μεταξύ άλλων, ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ο υφυπουργός Αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων Διονύσης Σταμενιτης, ο βουλευτής Θεσπρωτίας Βασίλης Γιογιακας, ο βουλευτής Θεσσαλονίκης Δημήτρης Κούβελας, η ευρωβουλευτής Άννα Ασημακοπούλου, ο πρώην Γενικός Διευθυντής της Ν.Δ. Κώστας Τσιμάρας, ο αντιπεριφερειάρχης Θεσπρωτίας Θωμάς Πιτούλης, ο Δήμαρχος Φιλιατών Σπύρος Παππάς.

Σε σύντομες δηλώσεις του ο πρώην πρωθυπουργός μεταξύ αυτών είπε: «Οι Έλληνες έχουν μάθει να ζουν με σύμβολα και ένα τέτοιο σύμβολο είναι και η Ελένη», ενώ στο βιβλίο συλλυπητηρίων έγραψε: «Το να βρίσκεσαι με τον γιο της ηρωίδας Ελένης στο δωμάτιο όπου ο ίδιος γεννήθηκε, το να ακούς ζωντανά την ιστορία της, δεν σε συγκινεί απλά, σου κατακτά και τις πιο μακρινές αισθήσεις και δυναμώνει την πιο βαθιά σου πίστη στον Θεό και στον άνθρωπο».

Ακολούθησε ξενάγηση από τον ίδιο τον κ. Γκατζογιάννη στο αναπαλαιωμένο σπίτι της μητέρας του. Να σημειωθεί ότι η αναπαλαίωση έγινε από την κόρη του κ. Γκατζογιάννη που φέρει το όνομα της γιαγιάς της, Ελένη, και η οποία ήταν παρούσα στο μνημόσυνο. Ακολούθησε ξενάγηση στο μουσείο που έχει δημιουργήσει ο κ. Γκατζογιάννης στη μνήμη της μητέρας του. Μεταξύ των φωτογραφιών που εκτίθενται διακρίνει κανείς προβεβλημένες προσωπικότητες από όλο τον Κόσμο που είχαν επισκεφθεί τον μικρό Λια για να αποτίσουν φόρο τιμής σε αυτή την ηρωική Ελληνίδα. Η ημέρα μνήμης για την Ελένη Γκατζογιάννη έκλεισε με γεύμα στον ξενώνα του χωριού, άλλο ένα δημιούργημα του Νίκου Γκατζογιάννη στη μνήμη της μητέρας του.

Η ιστορία

Το 1948 η Ελένη Γκατζογιάννη, κάτοικος του ορεινού χωριού Λια της Μουργκάνας στην Ήπειρο, που ελεγχόταν από τους αντάρτες του «Δημοκρατικού Στρατού», αρνήθηκε να παραδώσει τα παιδιά της στις τοπικές αρχές που σκόπευαν να στρατολογήσουν τα μεγαλύτερα και να μετακινήσουν στις φιλικές προς αυτό χώρες τα μικρότερα. Αντιδρώντας, η Ελένη Γκατζογιάννη, συμμετείχε με επιτυχία στη φυγάδευση των παιδιών της προς την περιοχή που ελεγχόταν από το κράτος, μαζί με άλλα παιδιά και κάποιους μεγάλους, συνολικά είκοσι άνθρωποι, όλοι τους άμαχοι. Για την πράξη της αυτή συνελήφθη, βασανίστηκες, «δικάστηκε» από λαϊκό δικαστήριο του «Δημοκρατικού Στρατού κι εκτελέστηκε τον Αύγουστο του 1948 της ίδιας χρονιάς, μαζί με άλλους τέσσερις συγχωριανούς της. Μια τοπική τραγωδία ανάμεσα σε χιλιάδες άλλες που σημάδεψαν τον Εμφύλιο και που θα παρέμενε χαμένη στην αχλή της μνήμης των γερόντων ενός ερειπωμένου πια ακριτικού χωριού και διαστρεβλωμένη από τη φημολογία των απογόνων τους, εσωτερικών ή εξωτερικών μεταναστών.

Η αδελφή του Νίκου Γκατζογιάννη, η Γλυκερία, στα 15 της χρόνια στρατολογήθηκε βίαια στο αντάρτικο και κατέληξε να πολεμά στο Βίτσι. Ακολούθως, την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου 1949, ο Νίκος μαζί με τις τρεις αδελφές του, την Όλγα, την Αλεξάνδρα (Κάντα) και τη Φωτεινή, ξεκίνησαν το ταξίδι τους για την Αμερική, διά θαλάσσης. Μετά από πλου τριών εβδομάδων, τα τέσσερα παιδιά της Ελένης συνάντησαν τον πατέρα τους στο λιμάνι της Μασαχουσέτης και ύστερα από ακόμη έναν χρόνο στην Αμερική έφτασε και η τέταρτη θυγατέρα, η Γλυκερία. Εν τω μεταξύ, ο Νίκος και η Φωτεινή γράφτηκαν σε αμερικανικό σχολείο, όπου πολύ γρήγορα εκείνος ξεχώρισε για την κλίση του προς τον γραπτό λόγο και τη δημοσιογραφία.

Ξεκίνησε λοιπόν μια μεγάλη δημοσιογραφική και ιστορική έρευνα που κατέληξε στην «Ελένη», το 1983. Γραμμένο στα αγγλικά, το βιβλίο γνώρισε μια απίστευτη διεθνή καριέρα. Το βιβλίο ξεπέρασε τα γεωγραφικά και ιστορικά όρια της Ελλάδας και γεννά συναισθήματα αντίστοιχα της αρχαίας τραγωδίας: η θυσία μιας μάνας, η σχέση με τους προγόνους μας, η προσωπική κάθαρση, το νόημα της αλήθειας και της γνώσης, το περιεχόμενο της ταυτότητάς μας, η σύγκρουση δικαιοσύνης και εκδίκησης, μνήμης και λήθης.

Ο Εμφύλιος στον μικρόκοσμο ενός χωριού

Το βιβλίο προσέφερε μια αποτύπωση του Εμφυλίου από την οπτική ενός χωριού που βρέθηκε μέσα στη «κόκκινη» ζώνη, με τη διπλή έννοια της σχέσης του με το ΚΚΕ και της πρώτης γραμμής ενός πολέμου. Ο Λιας ήταν μια «μικρή Μόσχα», δηλαδή ένα φιλικά προσκείμενο στο ΚΚΕ χωριό γιατί τα χρόνια της Κατοχής, όταν κυριάρχησε το ΕΑΜ, υπήρξαν σχετικά εύκολα. Αντίθετα, τα μετακατοχικά χρόνια ήταν πολύ σκληρά με αποτέλεσμα το χωριό να διαιρεθεί, να εγκαταλειφθεί από την πλειοψηφία των κατοίκων του και να υποφέρει τα πάνδεινα.

Ο Νίκος Γκατζογιάννης (Nicholas Gage) το 1964 πήρε μεταπτυχιακό τίτλο από τη Σχολή Δημοσιογραφίας του πανεπιστημίου Κολούμπια και ξεκίνησε δημοσιογραφική σταδιοδρομία περνώντας από το πρακτορείο Associated Press και τις εφημερίδες The Boston Herald Traveller, The Wall Street Journal και The New York Times, όπου εργάστηκε από το 1970 ως το 1980. Εκείνη την περίοδο έγραψε τρία βιβλία για το οργανωμένο έγκλημα, καθώς και δύο μυθιστορήματα. Του απονεμήθηκαν τα βραβεία Hearst, Page One Award της Newspaper Guild και Sigma Delta Chi.

Το 1980 εγκατέλειψε τους Times, για να εκπληρώσει μια παλιά υπόσχεση προς τον ίδιο τον εαυτό του: να γράψει την ιστορία της ζωής και του θανάτου της μητέρας του. Η «Ελένη» μεταφράστηκε σε είκοσι έξι γλώσσες, ανακηρύχθηκε βιβλίο του μήνα, προτάθηκε για καλύτερη βιογραφία από την Εθνική Ένωση Βιβλιοκριτικών και έλαβε το βραβείο Heinemann ως το καλύτερο βιβλίο του 1984, από τη Βασιλική Λογοτεχνική Εταιρεία της Μεγάλης Βρετανίας.

Η κινηματογραφική ταινία «Ελένη» ήταν μία παραγωγή του ίδιου του Γκατζογιάννη σε σκηνοθεσία του Πίτερ Γέιτς και με σενάριο του Στιβ Τέσιτς (βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο). Πρωταγωνιστικούς ρόλους στην ταινία είχαν οι Τζον Μάλκοβιτς, Κέιτ Νέλιγκαν, Λίντα Χαντ και Γκλεν Χίλι. Στην Ελλάδα όταν προβλήθηκε η ταινία, προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις. Το ΚΚΕ, εξοργισμένο από την εις βάρος του άποψη που πρόβαλε ο Γκατζογιάννης για τον Εμφύλιο, πρακτικά κατόρθωσε να επιβάλει τη δική του εκδοχή της λογοκρισίας. Οι αιθουσάρχες έπαψαν άρον-άρον να φιλοξενούν προβολές της «Ελένης», υπό τον φόβο βίαιων επεισοδίων και βανδαλισμών από τους ακραίους.

Να σημειωθεί ότι η ταινία γνώρισε μεγάλη επιτυχία στις 26 χώρες που προβλήθηκε, ενώ στις ΗΠΑ, ο τότε Πρόεδρος, Ρόναλντ Ρήγκαν, είχε καλέσει τον Γκατζογιάννη στον Λευκό Οίκο και είδαν μαζί την ταινία.

Αναλυτικά το video από την εκδήλωση: